PB4/AK-802-3156/350/99 - Możliwość zaliczania w koszty uzyskania przychodów odsetek od pożyczek (kredytów) udzielanych spółce

Odpowiadając na pismo z dnia 8.10.1999 r. Nr BP/27/10/1999 Ministerstwo Finansów uprzejmie wyjaśnia:

1. Przepisy art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 1993 r. Nr 106, poz. 482 z późn. zm.) ograniczają możliwość zaliczania w koszty uzyskania przychodów odsetek od pożyczek (kredytów) udzielanych spółce przez podmioty bezpośrednio lub pośrednio powiązane ze spółką, w sposób, o którym mowa w tym przepisie. Przepisy te mają zastosowanie w przypadkach, kiedy zadłużenie spółki (pożyczkobiorcy) wobec tych podmiotów przekroczy określony pułap liczony w stosunku do wielkości kapitału zakładowego pożyczkobiorcy. W przepisach tych jest mowa o zadłużeniu, a nie o zadłużeniu z jakiegoś jednego określonego tytułu. Z tego też względu, przepis ten znajduje zastosowanie w przypadkach wypłaty odsetek od pożyczek (kredytów), kiedy zadłużenie spółki z jakiegokolwiek tytułu wobec wspomnianych podmiotów powiązanych przekroczy odpowiedni poziom, określony na dzień zapłaty odsetek od pożyczki (kredytu).

2. Art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 wspomnianej ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych posługuje się pojęciem "pożyczki". Wątpliwości Spółki budzi kwestia, czy w pojęciu "umowa pożyczki" mieści się również emisja dłużnych papierów komercyjnych (np. obligacji).

Istota wspomnianej regulacji ustawowej ma na celu ograniczenie zjawiska tzw. "niedostatecznej kapitalizacji spółek" polegającej na "pożyczkowym" (w przeciwieństwie do wkładów) finansowaniu spółki przez jej dominujących udziałowców. Tego rodzaju finansowanie z jednej strony powoduje brak korelacji pomiędzy wysokością kapitału zakładowego, a wielkością prowadzonej działalności co, przy jednoczesnym ograniczeniu odpowiedzialności udziałowców do wysokości ich udziałów, prowadzi do przerzucenia ryzyka skutków prowadzonej działalności na kontrahentów spółki (zmniejszenie pewności obrotu gospodarczego), z drugiej zaś strony częstokroć skutkuje możliwością uchylania się od opodatkowania w Polsce poprzez "wyprowadzanie" zysków ze spółki poprzez odsetki od pożyczonego kapitału. Stan ten jest, z punktu widzenia ustawodawcy, stanem niepożądanym i wspomniane przepisy mają na celu ograniczenie przynajmniej fiskalnych skutków jego występowania. Uwzględniając powyższe racjonalny ustawodawca pragnąłby ograniczyć wszelkie formy odpłatnego udostępniania - na określony czas - kapitału spółce przez jej udziałowców. Pytanie sprowadza się więc do tego czy cel w tym zakresie został osiągnięty i wspomniana regulacja obejmuje również odpłatne pozyskiwanie przez spółkę kapitału od swoich udziałowców poprzez wyemitowanie przez spółkę dłużnych papierów komercyjnych.

Kodeks cywilny, w art. 720 określa, iż przez umowę pożyczki uważa się czynność prawną zgodnie z którą dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy (albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku), a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy. Jednocześnie kodeks cywilny nie przesądza form dokonania tej czynności prawnej. Zdaniem Ministerstwa Finansów kodeksowe (cywilistyczne), a także ekonomiczne rozumienie pojęcia "pożyczka" obejmuje więc wszelkie formy przekazania przez jeden podmiot pieniędzy drugiemu podmiotowi do korzystania przez określony czas. W obrocie gospodarczym wykształciło się szereg takich form wynikających np. z potrzeby zabezpieczenia pożyczki lub możliwości (łatwości) obrotu wierzytelnościami wynikającymi z pożyczki (dłużne papiery wartościowe). Jedną (choć nie jedyną) z takich form jest emisja obligacji (np. przedwojenne obligacje państwowej pożyczki ziemskiej). Podobne stanowisko zaprezentowane zostało również przez prof. Witolda Bienia, który w swojej książce poświęconej dochodom z kapitałów stwierdza: "Obligacja jest papierem wartościowym, w którym wystawca (emitent) potwierdza zaciągnięcie od nabywcy (subskrybenta) określonej kwoty pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu posiadaczowi tego dokumentu w ustalonym z góry terminie oraz do zapłaty wynagrodzenia za udzielenie pożyczki, płaconego przeważnie w formie odsetek. Obligacja umożliwia emitentowi zaciągnięcie pożyczki jednocześnie u wielu wierzycieli, często na długi, nawet wieloletni okres." - Witold Bień "Dochody z kapitałów i ich opodatkowanie" wyd. Difin, Warszawa 1994 r. str. 37.

Reasumując powyższe, Ministerstwo Finansów stoi na stanowisku, iż pojęcie "pożyczka", o którym mowa w art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 i ust. 7 obejmuje różne formy pozyskiwania kapitału na określony okres czasu, a sposób zabezpieczenia powstałej z tego tytułu wierzytelności (i jej zwrotu) jest w świetle tego przepisu nieistotny.

Warto przy tym zauważyć, iż gdyby emisję obligacji nie traktować jako zaciągnięcie pożyczki, to do obligacji takich nie miałyby zastosowania postanowienia art. 12 ust. 4 pkt 1 wspomnianej ustawy i w efekcie cała uzyskana przez emitenta kwota z tytułu emisji obligacji stanowiłaby, dla celów podatkowych, przychód tego emitenta.