NB/ZIP/800/95 - Ograniczenie udziału kapitału zagranicznego w sektorach bankowych różnych krajów.

Po zasięgnięciu informacji u przedstawicieli różnych instytucji krajowych i zagranicznych (m.in. Departamentu Międzynarodowych Instytucji Finansowych NBP, Departamentu Prawnego NBP, World Bank, Allen & Overy) należy stwierdzić, że nie istnieją regulacje ograniczające udział kapitału zagranicznego w danym kraju do ściśle określonego poziomu.

Ograniczenia takie byłyby bowiem sprzeczne z międzynarodowymi umowami zawartymi m.in. z takimi organizacjami, jak WTO, OECD czy UE. Szczególnie w przypadku krajów Unii Europejskiej na przeszkodzie tego typu ograniczeniom stoi zasada wolnego przepływu kapitału wewnątrz Unii. Również w stosunku do krajów spoza Unii niemożliwe byłoby wprowadzenie takich regulacji, gdyż spowodowałoby to ostry sprzeciw zainteresowanych stron.

Obowiązujące w Polsce przepisy ustawy z dn. 31.01.1989 r. - Prawo bankowe, dotyczące postępowania przy tworzeniu banków, nie reglamentują expressis verbis udziału kapitału zagranicznego w sektorze bankowym. Stanowią jedynie, że bank w formie spółki akcyjnej może być utworzony również przez osoby zagraniczne albo z udziałem kapitału zagranicznego (art. 77 Prawa bankowego).

Kluczowy w tym zakresie art. 78 Prawa bankowego, formułujący określone obowiązki wobec potencjalnych posiadaczy pakietów kontrolnych akcji oraz wobec samych banków, których akcje mają stać się przedmiotem przepływu, nie zawiera żadnych wyraźnych postanowień odnoszących się do kapitału zagranicznego. Przepis tego artykułu mówi jedynie o osobie zamierzającej nabyć akcje lub prawa z akcji, nie dokonując rozróżnienia, czy chodzi o osobę krajową czy osobę zagraniczną, albo [osobę] z udziałem kapitału zagranicznego.

Regulacje dotyczące osób zagranicznych albo z udziałem kapitału zagranicznego pojawiają się jeszcze tylko w przypadku wydawania przez prezesa NBP decyzji wyrażającej zgodę na utworzenie banku, niezbędnej do rozpoczęcia przez ten bank działalności.

Decyzja prezesa NBP, wyrażająca zgodę na utworzenie na terenie Polski banku przez osoby zagraniczne lub [osoby] z udziałem kapitału zagranicznego, musi konkretnie określać część zysku, jaką może osoba zagraniczna swobodnie transferować za granicę, bez potrzeby uzyskiwania odrębnego zezwolenia dewizowego, z tym jednak zastrzeżeniem, że część ta nie może być niższa niż 15% zysku wypłaconego takiej osobie (art. 83 ust. 3 Prawa bankowego).

W projekcie nowego Prawa bankowego regulacja prawna dotycząca przedmiotowej sprawy ogranicza się do zapisu, że bank w formie spółki akcyjnej może być utworzony również przez osoby zagraniczne albo z udziałem osób zagranicznych (art. 20 projektu Prawa bankowego).

Istnieją też zapisy, które pozwalają pośrednio reglamentować udział kapitału zagranicznego w polskim systemie bankowym. Zgodnie z art. 34 pkt 1 projektu Prawa bankowego "Prezes Narodowego Banku Polskiego odmawia wydania zezwolenia na utworzenie banku (...), jeżeli utworzenie banku byłoby sprzeczne z interesem gospodarczym Państwa". Natomiast art. 22 ust. 3 projektu Prawa bankowego stanowi, że "Prezes Narodowego Banku Polskiego może odmówić wydania zezwolenia na nabycie akcji lub praw z akcji (...), jeżeli uzna, że nie byłoby to celowe ze względu na interes gospodarczy Państwa".

W przypadku Polski wprowadzenie ograniczenia udziału kapitału zagranicznego w sektorze bankowym byłoby sprzeczne z [dokumentami] podpisanymi przez Polskę: umową stowarzyszeniową z Unią Europejską, zaleceniami dostosowawczymi zawartymi w "Białej Księdze" czy traktatem Rundy Urugwajskiej GATT. Także wewnętrzne przepisy OECD, do której członkostwa dąży Polska, zabraniają wprowadzania tego typu ograniczeń.

Nie należy jednak zapominać, że w niektórych krajach ogranicza się udział kapitału zagranicznego w sposób pośredni, np. przez "odpowiednią" politykę licencyjną, czy wymóg uzyskania zgody rządu i/lub banku centralnego na zakup udziałów istniejącej instytucji finansowej przez podmiot zagraniczny. Jest to jednak proces bardzo delikatny i często uwarunkowany bieżącą sytuacją polityczną.

Na podstawie rozmów przeprowadzonych z przedstawicielami systemów bankowych Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji uzyskano informacje dotyczące metod dopuszczania banków z udziałem zagranicznym w krajowym systemie bankowym każdego z tych państw.

Jeżeli chodzi o Stany Zjednoczone, amerykańskie agencje nadzorcze nie ustalają ograniczeń dla kapitału zagranicznego na lokalnym rynku bankowym. Niemniej jednak, składający podanie o licencję bank zagraniczny, musi spełnić pewne warunki. Kraj, z którego pochodzi, musi nadzorować swój system wg takich samych standardów, jakie obowiązują w USA lub wg standardów ostrzejszych. Bank starający się o licencję jest poddawany szczegółowym badaniom, tzw. Due Diligence, pod względem finansowym i menedżerskim. Badania te prowadzone są przez OCC w przypadku banku, który otrzymuje licencję ogólnokrajową, przez odpowiedni stan, jeśli jest to licencja stanowa i przez Federal Reserve, jeżeli mamy do czynienia z bankiem kontrolującym kilka banków (Holding Company). Istnieje też minimalna wysokość kapitału niezbędna do założenia banku, która wynosi 2 mln dolarów. Banki zagraniczne licencjonowane w USA są nadzorowane w takim sam sposób, jak banki lokalne.

W przypadku Wielkiej Brytanii nie ogranicza się wejścia kapitału zagranicznego na rynek krajowy. Banki składające sprawozdania dzieli się na brytyjskie i zagraniczne. Każdy inwestor wnoszący więcej niż 5% udziału kapitałowego musi powiadomić nadzór i uzyskać zgodę. Nadzór bankowy wymaga sprawozdań zawierających detaliczne przedstawienie pakietów akcyjnych.

We Francji od ostatnich dziesięciu lat nie istnieją legalne przeszkody do wejścia zagranicznych banków na rynek francuski. Udzielaniem zgody na funkcjonowanie banku zagranicznego na terenie Francji zajmuje się specjalna Komisja Instytucji Kredytowych. Ona to ocenia bank pod względem sytuacji finansowej, reputacji i możliwości technicznych. Banki zagraniczne wchodzą na ogół na rynek francuski poprzez nabycie banku lokalnego.

Ponadto zebrano dane dotyczące udziału kapitału zagranicznego i udziału aktywów w systemach bankowych Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji.

Udział aktywów zagranicznych w aktywach amerykańskiego systemu bankowego wynosi około 22,4%. Banki zagraniczne posiadają około 25% komercyjnych i przemysłowych kredytów. Brak jest natomiast informacji dotyczących udziału kapitału zagranicznego w systemie USA.

W Wielkiej Brytanii udział kapitału zagranicznego w systemie bankowym wynosi 32%, udział aktywów zagranicznych w aktywach systemu - 57%.

Obecnie we Francji działa 180 zagranicznych banków i oddziałów, które posiadają 8% depozytów i 9% kredytów. Ich udział w aktywach francuskiego systemu bankowego wynosi około 12% (banki zagraniczne mają dosyć pokaźne portfele papierów wartościowych).