NB-BPN-J-MB-078-13-9-93/07 - Standardy badania zdolności kredytowej klientów indywidualnych.

W związku z obserwowaną, różną praktyką banków w zakresie stosowanych standardów badania zdolności kredytowej klientów detalicznych przekazuję stanowisko nadzoru bankowego w tej kwestii.

Sposób badania zdolności kredytowej przez banki, a w szczególności ograniczanie zakresu wykorzystywanych w tym celu informacji do przyjmowania oświadczeń o dochodach, składanych przez ubiegających się o kredyt, oraz odstępowanie od obowiązku badania zdolności kredytowej, był wielokrotnie omawiany z bankami w ramach wykonywanych czynności nadzorczych. Tematyka ta była też niejednokrotnie poruszana w mediach oraz znajdowała swój wyraz w kampaniach reklamowych banków.

Pojęcie zdolności kredytowej będącej ustawową przesłanką udzielenia kredytu od dawna jest elementem porządku prawnego. Ustawodawca wprowadził obowiązek badania zdolności kredytowej ex anie i ex post już w art. 26 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. - Prawo bankowe, zgodnie z którym, przy zawieraniu umów kredytowych bank miał kierować się oceną zdolności kredytobiorcy do spłaty zaciągniętego kredytu, a kontrolując wykorzystanie udzielonego kredytu, mógł żądać od kredytobiorców przedstawienia informacji i dokumentów niezbędnych dla oceny ich sytuacji gospodarczej i finansowej.

Przepis art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) stanowi, iż bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności. Przepis ten, w ślad za redakcją art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. - Prawo bankowe, wzbogacił pojęcie zdolności kredytowej o aspekt terminowości i zdolności do spłaty odsetek.

Bank jest zobowiązany do badania zdolności kredytowej bez względu na status osoby ubiegającej się o kredyt, wysokość wnioskowanej kwoty, cel i charakter kredytu. Niedopełnienie przez bank tego obowiązku może nawet skutkować zastosowaniem przez nadzór bankowy wobec banku sankcji, o których mowa w art. 138 Prawa bankowego. Wprawdzie, zgodnie z art. 70 ust. 2 pkt 1 Prawa bankowego, osobie nieposiadającej zdolności kredytowej bank może udzielić kredytu pod warunkiem ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu, to nie oznacza to jednak, iż bank może zaniechać badania zdolności kredytowej, jeśli starający się o kredyt przedstawi zabezpieczenie wystarczające do zaspokojenia się banku w przypadku, gdyby dłużnik nie wywiązał się z zobowiązania. Wskazana w przepisie okoliczność, iż kredyt może być udzielony osobie niemającej zdolności kredytowej oznacza, że zdolność kredytowa musiała być jednak uprzednio przez bank zbadana i oceniona negatywnie.

Ogólnie rozumiane badanie zdolności kredytowej powinno prowadzić do stwierdzenia na podstawie różnych okoliczności (w zależności od rodzaju klienta), np. wysokości osiąganych dochodów, wyników finansowych przedsiębiorcy, czy potencjalny kredytobiorca wykazuje się cechą efektywności ekonomicznej, pozwalającą zakładać, że jest zdolny do spłaty kwoty kredytu wraz z odsetkami w terminach przewidzianych w umowie oraz, że efektywność ta, odpowiednia do wysokości zobowiązania wobec banku, będzie utrzymywać się przez cały okres obowiązywania umowy.

Przepisy wprowadzające obowiązek badania zdolności kredytowej oraz stanowiące podstawę uprawnień banku do kontroli sytuacji finansowej I gospodarczej kredytobiorcy oraz sposobu wykorzystania i spłaty kredytu mają na celu nie tyle ochronę samego banku, czy też wzmocnienie jego pozycji w relacji z dłużnikiem, ale przede wszystkim bezpieczeństwo zgromadzonych w banku depozytów. Ustawodawca, ustanawiając publicznoprawny zakaz zawierania umów kredytowych z podmiotami, które nie posiadają zdolności kredytowej, ma na względzie ochronę deponentów i stabilność rynku, a nie wyłącznie dobro banku jako przedsiębiorcy. Nie można zatem traktować badania zdolności kredytowej jako przywileju banku, z którego bank może zrezygnować lub też korzystać wedle własnego uznania.

Należy więc stwierdzić, że bank ma obowiązek badania zdolności kredytowej w przypadku każdego kredytu i każdego potencjalnego kredytobiorcy. Ustawodawca nie stanowi natomiast o sposobach weryfikacji zdolności kredytowej, pozostawiając w tym zakresie swobodę bankom, jako podmiotom posiadającym w tym zakresie najlepszą wiedzę, doświadczenie oraz narzędzia analityczne.

W tym kontekście należy zwrócić uwagę na zaobserwowaną praktykę rezygnowania przez niektóre banki z dokumentowania, przez klientów ubiegających się o kredyt, źródeł ich dochodów. Zdaniem Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego, może to stwarzać zagrożenie dla bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych. Należy zwrócić uwagę, że zaświadczenie o dochodach wystawiane przez pracodawcę klienta lub inny dokument pochodzący od osoby trzeciej, stanowi dodatkowe potwierdzenie wiarygodności uzyskanych przez bank od kredytobiorcy informacji. Zaświadczenia wydawane przez osoby trzecie mogą odgrywać ważną rolę zwłaszcza w przypadku banków, które nie stosują zaawansowanych narzędzi statystycznych do badania zdolności kredytowej.

Nadzór bankowy zwraca też uwagę, że niektóre banki, dokonując oceny zdolności kredytowej, korzystają jedynie z własnych baz danych na temat klientów, niewystępując do instytucji, o której mowa w art. 105 ust. 4 Prawa bankowego, powołanej do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania określonych w tym przepisie informacji. Może to znacznie ograniczać wiedzę banków o ogólnym poziomie zadłużenia potencjalnych kredytobiorców, co jest szczególnie niebezpieczne w sytuacji, gdy silna motywacja ubiegającego się o kredyt do uzyskania środków zwiększa tendencję do bagatelizowania przyszłych skutków akceleracji zadłużenia.

Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego dostrzega zagrożenia dla bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych, wynikające z dokonywania oceny zdolności kredytowej jedynie z wykorzystaniem oświadczeń o dochodach. Zdaniem GINB, praktyka taka mogłaby mieć miejsce wyłącznie w sytuacji, gdy klient ubiegający się o kredyt posiada rachunek w banku o odpowiedniej historii i dodatkowo bank sprawdzi informacje podane przez kredytobiorcę, np. występując do instytucji, o której mowa w art. 105 ust. 4 Prawa bankowego.

Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego rekomenduje także, aby bank, wykorzystujący zarówno oświadczenia klienta o jego dochodach, jak i zaświadczenia o

dochodach wystawiane prze pracodawcę klienta banku oraz inne dokumenty dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania kredytu, uprzedzał każdego klienta o odpowiedzialności karnej, o której mowa w art. 297 § 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U. Nr 88 poz. 553 z późn. zm.), i uzyskiwał od niego pisemne poświadczenie zapoznania się z brzmieniem tego przepisu.

Nadzór bankowy uważa również za celowe, aby banki, mając na uwadze, że są instytucjami zaufania publicznego, oraz w trosce o bezpieczeństwo środków gromadzonych na rachunkach bankowych, podejmowały przy udzielaniu pożyczek pieniężnych działania zmierzające do ustalenia, czy zwrot pożyczki nie jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego klienta banku. Służyć temu może przyjmowanie zaświadczeń o dochodach wystawianych przez pracodawcę klienta banku i oświadczeń o jego dochodach wraz z pisemnym poświadczeniem klienta o uprzedzeniu go o odpowiedzialności karnej z art. 297 § 1 kodeksu karnego oraz korzystanie z informacji zgromadzonych przez instytucję, o której mowa w art. 105 ust. 4 Prawa bankowego.

Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego wskazuje na celowość zarówno przeprowadzenia wewnętrznej weryfikacji zgodności działania Banku/Oddziału instytucji kredytowej z przepisami art. 70 Prawa bankowego, jak i dokładania należytej staranności również przy badaniu zdolności kredytowej klientów detalicznych, a w odniesieniu do udzielanych pożyczek - kontrolowania, czy zwrot pożyczki nie będzie wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego klienta banku.