NB/BPN/I/137/00 - Rachunek bankowy.

Jednym z celów nadzoru bankowego określonym w art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z dn. 29.08.1997 r. - Prawo bankowe, jest zapewnienie zgodności działalności banków z przepisami ustawy - Prawo bankowe, niezależnie od tego, czy naruszenie przepisów przez banki ma charakter jednostkowy, czy też jest zdarzeniem powtarzającym się.

W ramach bieżącego sprawowania nadzoru nad działalnością banków nadzór bankowy odbiera liczne sygnały w zakresie stosunków cywilnoprawnych łączących banki z ich klientami, które budzą poważne zastrzeżenia.

Najbardziej niepokojące wydają się być zaobserwowane w ostatnim okresie przez nadzór bankowy działania banków w zakresie umowy rachunku bankowego, zwłaszcza praktyki wprowadzania przez banki prowizji i opłat w związku z ich prowadzeniem. Dotyczy to w szczególności pobierania przez banki opłat za samo prowadzenie rachunku bankowego, obciążenie rachunku dodatkowymi kosztami oraz jednostronną zmianą umów i regulaminów czy ogólnych warunków w czasie trwania rachunku bankowego.

O ile banki, na podstawie przepisów kodeksu cywilnego i art. 110 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1, 2 i 6 ustawy - Prawo bankowe, uprawnione są do pobierania prowizji z tytułu wykonania czynności bankowej w postaci prowadzenia rachunków, bankowych, o tyle zastrzeżenia w tym zakresie budzi obciążanie klientów banków opłatami za czynności, które stanowią element składowy rachunku bankowego.

Podstawowymi zobowiązaniami banków z tytułu umowy rachunku bankowego, wynikającymi z definicji tej umowy (art. 725 k.c.), jest:

* przyjmowanie środków pieniężnych na rachunek,

* ewidencjonowanie przechowywanych środków,

* obowiązek informowania posiadacza o stanie środków z wyłączeniem doradztwa,

* obowiązek zwrotu środków pieniężnych.

Z powyższego wynika, że wpłaty i wypłaty (bez polecenia rozliczeniowego) środków pieniężnych oraz obowiązek informowania klientów o wszelkich istotnych faktach dotyczących środków klientów stanowią części składowe prowadzenia rachunku bankowego, stanowiącego czynność bankową, za którą banki mogą pobierać prowizję. Nie ma tym samym podstaw prawnych do wydzielania z prowadzonego rachunku poszczególnych wpłat bądź wypłat i pobierania za te czynności opłat lub prowizji.

Kolejną niedobrą praktyką w działalności banków jest obciążanie posiadaczy rachunków bankowych dodatkowymi kosztami za wydanie książeczki czekowej czy blankietów czekowych, otwarcie rachunku oraz kosztami przekazywania wyciągu z konta przy zmianach sald rachunku itp.

Przede wszystkim jako niezasadne należy uznać pobieranie opłaty manipulacyjnej za otwarcie rachunku bankowego. W myśl art. 54 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe otwarcie rachunku następuje przez zawarcie umowy rachunku bankowego. Zawarcie umowy nie ma charakteru prawnego usługi bankowej dla klientów banków. Pobieranie takiej opłaty jest zatem wyraźnie niezgodne z przepisem art. 110 ustawy. Za niezgodne należy również uznać stosowanie przez banki przenoszenia ciężaru opłat pocztowych za ich ustawowe obowiązki dotyczące przesyłania wyciągów o stanie salda, chyba że klient w drodze umowy zobowiązał się do osobistego ich odbierania. Przy okazji zasygnalizowania wymaga, iż na przesyłanych klientom banków wyciągach banki określają hasłem "pobory" lub "honorarium" środki nie pochodzące od pracodawcy, z reguły bez załączonych dokumentów źródłowych wpłat osób trzecich. Praktyki tego rodzaju są niezgodne z przepisami prawa cywilnego, gdyż uniemożliwiają realizację celu, dla którego zostały wprowadzone.

Niemniej naganne jest dokonywanie przez banki zmiany regulaminów czy ogólnych warunków umów (wzorców umownych) dotyczących umowy rachunku bankowego, wydanych na podstawie art. 109 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe, z naruszeniem właściwego w tej mierze art. 385 § 3 k.c. Konieczne jest podkreślenie, że zgodnie z jego dyspozycją, jedynym prawidłowym zachowaniem się banków w zakresie wprowadzenia stosownej zmiany wzorca umownego jest zawiadomienie każdego klienta o dokonaniu jego zmiany ze wskazaniem, czego ta zmiana dotyczy. Klient natomiast po otrzymaniu stosownego zawiadomienia powinien (jeśli chciałby) wypowiedzieć umowę niezwłocznie, chyba że we wzorcu ustalono inny termin. W konsekwencji, jeśli klient nie wypowiedziałby umowy, wówczas wiąże go wzorzec w zmienionej postaci. Powyższego wymogu nie spełnia wywieszenie zmienionego wzorca umownego w siedzibach banków. Wymóg ten nie jest również spełniony w przypadku, gdy zmiana wzorca umownego zostanie ogłoszona w środkach masowego przekazu.

Można przyjąć, że z art. 385 § 3 k.c. wynika możliwość modyfikowania przez banki w trybie jednostronnym (poprzez zmianę wzorca umownego) treści umowy rachunku bankowego. Warunkiem jednak jest uprzednie wprowadzenie do treści wzorca umownego tzw. klauzuli modyfikacyjnej - to znaczy klauzuli przewidującej dla banków prawo do jednostronnego modyfikowania treści umowy.

Wątpliwości powstają też co do przestrzegania przez banki dyspozycji art. 79 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe. Przepis ten zawiera zakaz stosowania przez bank dla jego pracowników korzystniejszych warunków w zakresie otwierania rachunków bankowych od stosowanych przez banki dla danego rodzaju umowy.

W przypadku naruszania tego przepisu przez banki nie będą przestrzegane zasady dobrej praktyki bankowej.

Zwraca uwagę, że w dobie przygotowywania regulacji prawnych, mających na celu szeroko rozumianą ochronę konsumenta na rynku usług finansowych oferowanych przez profesjonalistów (banki należą do ich grona na pewno), praktyka podejmowana przez banki w stosunku do ich klientów, będących osobami fizycznymi, którzy w większości nie mają znajomości przepisów prawa, pozwalającej na podejmowanie indywidualnych negocjacji z bankami jako stronami umów z niewątpliwie silniejszą pozycją, tej ochronie nie służy. Na pewno też nie stanowi kroku naprzód na drodze Polski do Unii Europejskiej, w której prawa konsumentów są chronione.