NB/BPN/I/022/29/02 - Wpływ "funduszy" na kwalifikowane należności banku.

Jak wynika z ustaleń inspekcji na miejscu w bankach oraz z nadsyłanej do GINB korespondencji, w niektórych bankach występuje zjawisko tworzenia różnego rodzaju "funduszy" nazywanych gwarancyjnymi, asekuracyjnymi lub rezerwowymi. Fundusze takie tworzone są z wpłat potrącanych klientom, w związku z zawartymi umowami o kredyt, lub też z wpłat pośredników, z których usług banki korzystają udzielając kredytów ratalnych.

Zgodnie z przyjętymi przez banki rozwiązaniami, wynikającymi z zawartych umów z pośrednikami oraz z warunków udzielania kredytów, charakter środków pobieranych przez banki od klientów jest różny. Część z nich przechodzi na własność banku, inne mają charakter zwrotny. Cechą wspólną tego typu "funduszy" tworzonych przez banki ze środków uzyskanych z opłat potrącanych poszczególnym klientom lub też wpłaconych przez pośredników (agentów) jest fakt, iż środki tych "funduszy" wykorzystywane są okresowo na pokrycie spłat kredytów, w sytuacji gdy klient zalega ze spłatą kapitału czy też odsetek. Występują zatem przypadki wykorzystywania środków banków lub też środków jednych kredytobiorców jako spłata kredytu innych kredytobiorców.

Jak wykazują ustalenia inspekcji, potrąceniu środków "funduszy" jako spłaty kredytu przez kredytobiorcę towarzyszy również następnie dochodzenie należności z tytułu kredytu i ewentualnie wyegzekwowane środki powiększają następnie stan funduszu.

Podstawowym motywem tworzenia opisanych wyżej instrumentów jest zaliczanie należności kredytowych do niższej kategorii ryzyka, pomimo braku spłaty kredytów przez kredytobiorców, z uwagi na traktowanie przeksięgowania środków z "funduszu" jako spłatę kredytu przez kredytobiorcę.

Kwestia tworzenia "funduszy gwarancyjnych" lub innych o podobnym charakterze jest uzależniona od decyzji banku i w tym zakresie nie pozostaje w kompetencjach nadzoru bankowego. Inną sprawą jest natomiast możliwość potwierdzenia, iż spłaty rat kredytowych dokonywane z takich "funduszy" mogą stanowić podstawę do uznania wypełnienia przez kredytobiorcę kryterium terminowości spłaty kredytu. Kredytobiorcy podpisując umowy kredytowe często nie zdają sobie sprawy z faktu, iż ich pieniądze, które bank wpłacił na "fundusz gwarancyjny" mogą służyć do pokrywania rat kredytowych niespłaconych przez innych kredytobiorców.

Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego przypomina, że stronami umowy kredytowej są bank i kredytobiorca. Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe kredytobiorca zobowiązuje się do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Z powyższego wynika, iż generalny obowiązek spłaty kredytu ciąży na kredytobiorcy - dłużniku. Wyjątkiem od tej zasady jest np. spłata kredytu przez osobę trzecią na zasadach ogólnych określonych w kodeksie cywilnym (art. 518) lub w przepisach szczególnych. Taką "osobą trzecią" może być osoba fizyczna lub prawna, natomiast trudno uznać za "osobę trzecią" "fundusz" utworzony w banku.

Powyższe należy uwzględnić przy interpretacji przepisów rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków. Klasyfikacji ekspozycji kredytowych w postaci należności z tytułu kredytów konsumpcyjnych dokonuje się w oparciu jedynie o kryterium terminowości spłaty kapitału lub odsetek, nie uwzględniając sytuacji ekonomiczno-finansowej kredytobiorcy. Rezygnacja w tym przypadku z drugiego kryterium klasyfikacji nie oznacza jednak, iż spłaty należności z tytułu kredytu konsumpcyjnego mogą być dokonane z dowolnego źródła. Rozporządzenie Ministra Finansów nie może bowiem zmienić przepisów ustawy - Prawo bankowe, które kredytobiorcę czynią odpowiedzialnym za spłatę kredytu.

Podkreślenia wymaga również fakt wynikający z przepisów wykonawczych do ustawy o rachunkowości rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości banków (Dz.U. nr 149, poz. 1673) oraz rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. nr 149, poz. 1674) - bank wyłącza z ksiąg rachunkowych składnik aktywów finansowych lub jego część, gdy traci nad nim kontrolę. Utrata kontroli następuje, gdy bank zrealizuje prawa do korzyści określonych w umowie, prawa takie wygasną lub bank zrzeknie się tych praw. Nie znajduje zatem uzasadnienia, aby bank traktował jako spłatę należności kredytowej przeksięgowanie środków z omawianych "funduszy", a jednocześnie egzekwował należność od kredytobiorcy. Wyksięgowaniu należności powinna towarzyszyć spłata należności przez kredytobiorcę (realizacja korzyści określonych w umowie), umorzenie należności lub wygaśnięcie możliwości dochodzenia należności.

Pragnę zwrócić uwagę, że wykorzystywanie środków "funduszy gwarancyjnych, asekuracyjnych, rezerwowych" jako spłatę kredytu przez kredytobiorcę oraz odpowiednia do tego kwalifikacja należności kredytowych do niższych grup ryzyka wpływa w efekcie na zwiększenie ryzyka kredytowego banku. Nieprawidłowa kwalifikacja kredytów w oparciu o zaliczenie na poczet spłat poszczególnych ich rat środków omawianych funduszy zniekształca (fałszuje) właściwy obraz jakości należności prezentowany w sprawozdaniach banku i opóźnia możliwość reagowania na niekorzystne zjawiska związane z pogarszaniem się jakości portfela kredytowego.

W świetle powyższego informuję, że okresowe przeksięgowanie środków omawianych "funduszy" na poczet "spłaty" kredytu nie stanowi podstawy do kwalifikowania należności jako normalnej lub obniżania grupy ryzyka należności, w oparciu o kryterium terminowości spłaty kapitału lub odsetek, o którym mowa w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków (Dz.U. nr 149, poz. 1672).