NB-BI-III-078-2/02 - Ryzyko związane z emisją bankowych papierów wartościowych w formie materialnej w postaci dokumentu na okaziciela.

Na tle doświadczeń inspekcyjnych zebranych przez Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego szczególnego znaczenia nabiera zagadnienie ryzyka związanego ze sprzedażą i przedstawieniem do wykupu bankowych papierów wartościowych w formie materialnej w postaci dokumentu na okaziciela, które nie podlegają zamianie na papier imienny. Podstawą prawną emisji wskazanych papierów wartościowych jest art. 89 ustawy z dn. 29.08. 1997 r. -Prawo bankowe. W ramach uzyskanych uprawnień banki mogą emitować bankowe papiery wartościowe imienne lub na okaziciela. Bankowe papiery wartościowe na okaziciela charakteryzują się tym, że nie wskazują w treści dokumentu osoby legitymowanej, gdyż uprawnionym z tego papieru jest jego posiadacz. Konstrukcja papierów na okaziciela sprzyja wobec tego uczynieniu ich przedmiotem obrotu masowego oraz anonimowego. Taki obrót charakteryzuje się znacznym uproszczeniem procedur, a ponadto szybkością dokonywania transakcji.

W związku z faktem emitowania przez banki papierów wartościowych na okaziciela Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego przekazuje następujące uwagi odnoszące się do sprzedaży oraz wykupu wyżej wymienionych papierów w kontekście obowiązku banków, wymienionego w art. 106 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe, a dotyczącego przeciwdziałania wykorzystywaniu swojej działalności dla celów mających związek z przestępstwem, o którym mowa art. 299 ustawy z dn. 6.06.1997 r. - Kodeks karny lub w celu ukrycia działań przestępczych.

Doświadczenia uzyskane w trakcie prowadzonych inspekcji GINB wskazują, że ze względu na swoją specyfikę bankowy papier wartościowy na okaziciela może być wykorzystywany do wprowadzenia do obrotu wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł. Mianowicie, uznając zakup i sprzedaż tego papieru jako swoiste założenie i likwidację lokaty w sposób anonimowy należy założyć, że może wówczas dochodzić do prania pieniędzy, zwłaszcza na etapie lokowania środków w systemie finansowym.

W celu zminimalizowania ryzyka generowanego przez wspomniany papier wartościowy banki powinny bezwzględnie przestrzegać rozwiązań prawnych w zakresie przeciwdziałania procederowi prania pieniędzy. Z punktu widzenia prezentowanego zagadnienia szczególne znaczenie mają rozwiązania zastosowane w uchwale nr 4/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dn. 30.06.1998 r. w sprawie trybu postępowania banków w przypadkach prania pieniędzy oraz ustalenia wysokości kwoty i warunków prowadzenia rejestru wpłat gotówkowych powyżej określonej kwoty oraz danych o osobach dokonujących wpłaty i na rzecz których wpłata została dokonana. Stosownie do brzmienia § 2 ust. 5 uchwały nr 4/98 KNB, banki oferujące wspomniany produkt powinny zapewnić rejestrowanie sprzedaży i wykupu papierów, w przypadku gdy wartość transakcji zamiany papierów wartościowych na złote polskie lub złotych polskich na papiery wartościowe przekracza równowartość 10 tysięcy euro lub w każdym innym przypadku, gdy okoliczności transakcji wskazują, że może mieć ona związek z praniem pieniędzy.

Ponadto banki będące emitentami bankowego papieru wartościowego powinny w wewnątrzbankowych programach przeciwdziałania praniu pieniędzy uwzględniać obowiązek dokonywania identyfikacji osób, które dokonują wskazanych wyżej transakcji. Z uwagi na fakt, że emisja bankowych papierów wartościowych odbywa się na określonych warunkach wskazujemy, że przyjęte w tym celu rozwiązania organizacyjne nie mogą tworzyć sposobu postępowania wobec klientów dokonujących zakupu i sprzedaży tych papierów, który wykluczałby prawidłowe wypełnienie przez bank obowiązków wynikających z przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Pożądane jest więc przeprowadzenie przeglądu posiadanych procedur wewnętrznych w sposób zapewniający pełną realizację obowiązków wynikających z uchwały nr 4/98 KNB, związanych z emisją i obsługą bankowego papieru wartościowego, szczególnie gdy papier ten jest emitowany na okaziciela.