NB-BI-III-056-4/03 - Pranie brudnych pieniędzy

Zwracam uwagę, iż skuteczna realizacja obowiązku wynikającego z art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) polegającego na przeciwdziałaniu wykorzystywaniu działalności banków dla celów mających związek z przestępstwem, o którym mowa w art. 299 Kodeksu karnego, zależna jest w dużej mierze od przestrzegania przez osoby zatrudnione w bankach zasad zapobiegania procederowi prania pieniędzy, określonych w obowiązujących uregulowaniach prawnych - głównie w ustawie z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. Nr 116, poz. 1216 z późn. zm.). Szczególną rolę w zwalczaniu tego procederu wyznaczono pracownikom komórek ds. przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz przede wszystkim członkom zarządów banków odpowiedzialnym za opracowanie i realizację wewnątrzbankowych programów przeciwdziałania praniu pieniędzy, jak również za bieżącą analizę rejestrów oddziałowych i centralnych. Ustanowienie, na mocy Uchwały Nr 4/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r. (Dz. Urz. Nr 18, poz. 40), na wysokim szczeblu kierowniczym osób odpowiedzialnych za prawidłowe wykonanie obowiązków banku przeciwdziałania wykorzystaniu go do celów mających związek z praniem pieniędzy pozwala z jednej strony na zagwarantowanie, że będzie on realizowany w sposób adekwatny do jego wagi dla bezpieczeństwa finansowego banku, a z drugiej ułatwi egzekwowanie jego prawidłowego wykonania.

System przeciwdziałania praniu pieniędzy zawiera przepisy prawne, których celem jest zagwarantowanie respektowania stworzonych regulacji, obligujących banki jako instytucje obowiązane do zapobiegania przedmiotowemu procederowi. Intencją mojego pisma jest przypomnienie o szczególnej odpowiedzialności karnej przewidzianej za naruszenie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. i przepisów Uchwały Nr 4/98 KNB, zwłaszcza odnoszących się do rejestracji transakcji, przechowywania rejestrów transakcji wraz z dokumentami dotyczącymi transakcji oraz identyfikacji klienta zgodnie z wewnątrzbankowymi programami przeciwdziałania praniu pieniędzy. Potrzebę tę uzasadnia dodatkowo, dokonana ustawą z dnia 27 września 2002 r. nowelizacja ustawy z dnia 16 listopada 2000 r., powodująca, iż sankcje karne uwzględniają poszerzenie regulacji ustawy o nowe obowiązki nałożone na instytucje obowiązane.

Mianowicie karze pozbawienia wolności do lat 3 podlega osoba zatrudniona w banku, która nie dopełnia obowiązków, określonych w art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r., tj.:

- rejestracji transakcji lub przechowywania rejestrów transakcji wraz z dokumentami dotyczącymi transakcji,

- identyfikacji klienta zgodnie z wewnętrznymi procedurami, zapobiegającymi wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł, lub przechowywania informacji objętych identyfikacją,

- zawiadomienia Generalnego Inspektora Informacji Finansowej o transakcji lub o prowadzeniu rachunku na rzecz podmiotu mającego związek z popełnieniem aktu terrorystycznego,

- wstrzymania transakcji lub blokady rachunku.

Art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. nakłada odpowiedzialność karną na osobę działającą w imieniu lub interesie banku, która wbrew przepisom ww. ustawy ujawnia informacje zgromadzone zgodnie z upoważnieniem ustawy osobom nieupoważnionym, posiadaczom rachunku lub osobom, których transakcja dotyczy, albo wykorzystuje te informacje w inny sposób niezgodny z przepisami ustawy. Warto tylko zwrócić uwagę, że wskazany przepis karny może pozostawać w zbiegu do niektórych stanów faktycznych, określonych w art. 171 ust. 5 ustawy Prawo bankowe, który wprowadza odpowiedzialność karną za naruszenie przepisów chroniących tajemnicę bankową. Należy jednak przyjąć, że wskazany przepis art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 171 ust. 5 ustawy Prawo bankowe i posiada pierwszeństwo w jego stosowaniu wobec tego drugiego przepisu. W art. 35 ust. 3 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. stworzony został typ przestępstwa nieumyślnego w odniesieniu do przestępstw umyślnych, określonych w ust. 1 i 2 tego artykułu. Art. 36 pkt 1 i 2 ww. ustawy nakłada odpowiedzialność karną na osoby działające w imieniu lub interesie banku, które wbrew przepisom ustawy: odmawiają przekazania Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej informacji lub dokumentów albo przekazują temu organowi nieprawdziwe lub zatajają prawdziwe dane dotyczące transakcji, rachunków lub osób. Ponadto art. 37 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. tworzy typ przestępstwa kwalifikowanego w stosunku do art. 35 ust. 1 lub 2 oraz art. 36 ustawy.

Jednocześnie, na mocy art. 37a ust. 1 i 2 ww. ustawy wobec osoby zatrudnionej w banku można zastosować karę grzywny za udaremnianie i utrudnianie przeprowadzenia czynności kontrolnych oraz za niedopełnienie obowiązku ustalenia wewnętrznych procedur zapobiegających wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł.

Odpowiedzialność karna pracowników banków za naruszenie istniejących norm dotyczących przeciwdziałania przestępstwu prania pieniędzy określona jest również w art. 299 Kodeksu karnego. Art. 299 § 2 k.k. nakłada odpowiedzialność karną (kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8) na pracowników banków zobowiązanych z mocy przepisów prawa do rejestracji transakcji i osób dokonujących tych transakcji, którzy przyjmują w gotówce, wbrew przepisom, pieniądze lub inne wartości dewizowe, dokonują ich transferu lub konwersji albo przyjmują je w innych okolicznościach wzbudzających uzasadnione podejrzenie, że stanowią one przedmiot przestępstwa prania pieniędzy, określonego w § 1 tego artykułu, albo świadczą inne usługi mające ukryć ich przestępcze pochodzenie lub usługi w zabezpieczeniu przed zajęciem. Kwalifikowane typy przestępstw z art. 299 § 2 k.k. określone zostały w art. 299 § 5 i 6 k.k.. Sprawcą czynu, o którym mowa w art. 299 § 3 k.k. może być osoba odpowiedzialna za informowanie zarządu banku lub organu nadzoru finansowego o przeprowadzeniu operacji finansowej, której okoliczności wzbudzają uzasadnione podejrzenie o przestępczym pochodzeniu środków zaangażowanych w tę operację, nie czyniąca tego niezwłocznie. Natomiast sprawcą przestępstwa z art. 299 § 4 k.k. może być osoba odpowiedzialna w banku za wyznaczenie osoby uprawnionej do przyjmowania informacji o operacji finansowej, w której zaangażowane są środki pochodzące z popełnienia przestępstwa. Należy przyjąć, iż w wymiarze praktycznym odpowiedzialność karna określona w tym artykule spoczywać będzie na członkach zarządu banku, którzy zaniechają wyznaczenia koordynatora ds. przeciwdziałania praniu pieniędzy. Przestępstwa określone w art. 299 § 3 i 4 k.k. podlegają karze pozbawienia wolności do lat 3.

Z punktu widzenia sygnalizowanego zagadnienia na podkreślenie zasługuje fakt, iż z brzmienia art. 35, art. 37a ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. oraz art. 299 § 3 k.k. wynika, że obowiązki, których naruszenie skutkuje odpowiedzialnością karną mogą obciążać również osoby zatrudnione w banku, ale nie mające statusu pracownika.

Jednocześnie przypominam, że przepis art. 107 ustawy Prawo bankowe stanowi podstawę do dyscyplinowania pracowników banku, którzy wbrew swoim obowiązkom nie wykonują właściwie odpowiednich czynności wynikających z art. 106 ust. 1 ww. ustawy i nie powiadamiają o okolicznościach związanych z wykorzystywaniem działalności bankowej do celów przestępstwa określonego w art. 299 k.k. oraz nie przestrzegają zasad postępowania określonych w art. 106 ust. 4 ustawy Prawo bankowe. Podlegają oni odpowiedzialności porządkowej, co nie wyłącza odpowiedzialności karnej, jeżeli czyn wypełnia znamiona przestępstwa.

Do wiadomości: Generalny Inspektor Informacji Finansowej