LK-173/LM/MB/04 - Opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn prawa do ekwiwalentu za mienie zabużańskie

Odpowiadając na pytanie prawne z dnia 12 lutego 2004 r. nr (...) dotyczące kwestii opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn prawa do ekwiwalentu za tzw. mienie zabużańskie, Ministerstwo Finansów wyjaśnia:

Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 1997 r. Nr 16, poz. 89, z późn. zm.) podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie tytułem spadku przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponieważ ustawa o podatku od spadków i darowizn nie zawiera definicji pojęcia "spadek" należy w tym zakresie odwołać się do przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1963 r. - Kodeks cywilny. W myśl przepisu art. 922 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego przez spadkobranie należy rozumieć przejście praw i obowiązków majątkowych zmarłego z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Na spadek składa się ogół praw i obowiązków należących do zmarłego w chwili jego śmierci, które ze swej istoty mogą przejść na jego następców prawnych. Zgodnie z poglądami doktryny przedmiotu, nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Określenie spadku następuje w drodze zastosowania czterech kryteriów: prawa i obowiązki mają charakter cywilnoprawny, majątkowy, nie są ściśle związane z osobą zmarłego, nie przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy osoby te są spadkobiercami.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2003 r. o zaliczaniu na poczet ceny sprzedaży albo opłat z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa wartości nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami państwa polskiego /Dz. U. Nr 6, poz. 39/, zwanej dalej "ustawą", właścicielom, spełniającym określone w ustawie warunki, przysługuje prawo do zaliczenia na poczet opłat za użytkowanie wieczyste lub na poczet ceny sprzedaży działki budowlanej oraz położonych na niej budynków lub lokali stanowiących własność Skarbu Państwa wartości nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami państwa polskiego w związku z wojną rozpoczętą w 1939 r., za pozostawienie których miały przysługiwać świadczenia przewidziane w określonych w ustawie porozumieniach międzynarodowych.

Prawo właściciela do zaliczenia wartości nieruchomości utraconych jest niezbywalne /zob. art. 2 ust. 3 ustawy/, ale zgodnie z art. 2 ust. 2 w razie śmierci właściciela nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami państwa polskiego, prawo to przysługuje łącznie wszystkim jego spadkobiercom, jeżeli posiadają obywatelstwo polskie i zamieszkują na stałe w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy albo jednemu z nich, wskazanemu przez pozostałych spadkobierców. Wskazanie osoby uprawnionej następuje przez złożenie oświadczenia z podpisem notarialnie poświadczonym.

Zdaniem Ministerstwa Finansów, w wypadku śmierci właściciela nieruchomości utraconej, który nie skorzystał z uprawnienia przysługującego mu na mocy art. 2 ust. 1 ustawy, uzyskanie przez jego spadkobierców prawa do ekwiwalentu za taką nieruchomość następuje z mocy przepisu art. 2 ust. 2 tej ustawy, a nie w drodze dziedziczenia. Co za tym idzie, prawo to nie wchodzi w skład masy spadkowej i nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

Za przyjęciem takiego poglądu przemawia w szczególności to, że ustawa uzależnia uzyskanie przez spadkobierców właściciela mienia zabużańskiego prawa do ekwiwalentu od spełnienia dodatkowych warunków w postaci: posiadania obywatelstwa polskiego i zamieszkiwania na stałe w RP co najmniej od dnia wejścia w życie ustawy. Oznacza to, że do zaliczenia określonej osoby do kręgu uprawnionych do uzyskania przedmiotowego prawa nie wystarcza fakt posiadania przymiotu spadkobiercy, ale muszą być spełnione warunki dodatkowe, które przy spadkobraniu - zgodnie z przepisami Księgi IV k.c. - nie są wymagane.

Następny argument przemawiający za przyjęciem w/w stanowiska wynika z treści art. 2 ust. 2 zdanie ostatnie ustawy, który zawiera odmienną od przepisów k.c. dotyczących działu spadku, procedurę przyznania omawianego prawa jednej z uprawnionych osób.

Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, że prawo do ekwiwalentu za tzw. mienie zabużańskie nie wchodzi w skład masy spadkowej i nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.