LK-144/JK-834-835-62/01 - Notariusz jako płatnik danin publicznych.

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów Jan Rudowski w piśmie z dnia 31 stycznia 2001 r. nr LK-144/JK-834-835-62/01 dokonał wykładni pozytywnych norm prawnych w przedmiocie obowiązków notariusza jako płatnika danin publicznych:

"Odpowiadając (...) w sprawie obowiązków notariuszy jako płatników od spadków i darowizn, podatku od czynności cywilnoprawnych oraz opłaty skarbowej, Minister Finansów w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości uprzejmie wyjaśnia.

Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym obowiązki notariuszy jako płatników wymienionych na wstępie danin regulują następujące ustawy.

- z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 22, poz. 91 ze zm.),

- z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (j. t. Dz. U. z 1997 r. Nr 16, poz. 89 ze zm.),

- z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. Nr 86, poz. 859),

- z dnia 9 września 2000 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. Nr 86, poz. 860).

Konsekwencją ustawowego uregulowania obowiązków notariuszy jako płatników jest brak możliwości ich ograniczenia lub wyłączenia w inny sposób niż poprzez nowelizację powołanych ustaw. Również zmiana statusu notariuszy polegająca na powierzeniu im funkcji inkasentów zamiast płatników nie może nastąpić z pominięciem drogi legislacyjnej.

Podjęcie działań prowadzących do zmiany obecnego stanu prawnego jest jednak niecelowe z następujących powodów.

Występujące na gruncie obowiązujących przepisów pojęcie notariusza jako płatnika podatków i opłat skarbowych (art. 7 ustawy Prawo o notariacie) nawiązuje do terminu przyjętego w art. 79 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Prawo o notariacie. Przepis ten przewidywał obowiązek pobierania przez notariusza opłat państwowych i komunalnych. Podobne przepisy zawarte były zarówno w prawie o notariacie z 1951 r., a następnie z 1989 r. Oznacza to, że w polskiej tradycji prawnej notariusz pełnił funkcję płatnika od momentu uchwalenia pierwszego jednolitego aktu prawnego normującego ustrój notariatu. Wprowadzenie takiego obowiązku w obowiązującej ustawie nie było przypadkowe. Nie może bowiem budzić wątpliwości, że zapewnienie skutecznego poboru podatków i opłaty skarbowej wymaga prawidłowego obliczenia wysokości tych danin oraz ich uiszczenia generalnie w miejscu oraz w chwili powstania obowiązku zapłaty. W przeciwnym razie można przypuszczać, że doszłoby do sytuacji, w której należności te nie byłyby w ogóle pobierane lub uiszczane ze znacznym opóźnieniem.

Przyjęte rozwiązanie wpływa więc nie tylko na usprawnienie poboru danin publicznych "u źródła", lecz także na obniżenie jego kosztów czyniąc zadość wysuwanemu pod adresem prawa finansowego postulatowi taniości podatków Z tych też względów zawartą w interpelacji sugestię przypisania notariuszowi funkcji inkasenta, jako podmiotu, na którym nie ciąży obowiązek obliczenia zobowiązania podatkowego, a jedynie pobrania i wpłacenia należności skonkretyzowanej uprzednio przez organ podatkowy lub wynikającej wprost z przepisów prawa, należy uznać za nie uzasadnioną.

Sytuacja prawna podatników, płatników oraz inkasentów wynika z rozwiązań stanowiących element systemu polskiego prawa podatkowego. Wbrew wyrażonej opinii Skarb Państwa nie wyręcza się notariuszami, zaś ich wynagrodzenia kształtowane taksą notarialną zapewniają im godziwe utrzymanie. Należy podkreślić, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie odnotowuje przypadków likwidacji kancelarii notarialnych z powodu ich nierentowności. Wprowadzenie natomiast jakiegokolwiek wyjątku w obowiązującym systemie, dla realizacji interesów określonej, wąskiej grupy zawodowej spowodowałoby jego dezintegrację i osłabienie. Wypada przy tym zauważyć, że już samo podejmowanie publicznej dyskusji na temat "uciążliwości" związanych z pełnieniem funkcji płatnika nie sprzyja skuteczności egzekwowania obowiązków, jakie mają w tym zakresie notariusze.

Odnosząc się do kwestii wynagrodzenia notariuszy za ich czynności jako płatników należy zwrócić uwagę, że została ona uregulowana u ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.). W myśl art. 28 § 4 tej ustawy Rada gminy może ustalić wynagrodzenie dla płatników z tytułu poboru podatków stanowiących dochód gminy (zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999-2001 (Dz. U. Nr 150, poz. 983 ze zm.) dochodami gminy są wpływy z tytułu podatku od spadków i darowizn, podatku od czynności cywilnoprawnych oraz opłaty skarbowej).

Konkludując należy stwierdzić, że zapewnienie skutecznego poboru w.w. danin publicznych przy czynnościach notarialnych uniemożliwia zwolnienie notariuszy z obowiązku obliczania, pobierania i wpłacania kwot należnych świadczeń w trybie i na zasadach określonych w przepisach prawa podatkowego. Natomiast zakres ich odpowiedzialności z racji pełnionej funkcji płatnika jest prawną konsekwencją wykonywania zawodu notariusza".