KS 9/99/1338 - Odmowy udostępnienia dokumentacji i ewidencji prowadzonych spraw, w tym również faktur za świadczone usługi, przez adwokata prowadzącego kancelarię adwokacką.

W nawiązaniu do otrzymanego pisma z dnia 4.08.1999 r. dotyczącego odmowy udostępnienia dokumentacji i ewidencji prowadzonych spraw, w tym również faktur za świadczone usługi, przez adwokata prowadzącego kancelarię adwokacką, na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawa o adwokaturze (DZ.U. Nr 16 poz. 124 z późn. zm.), Departament KS przedstawia następujące stanowisko.

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.), adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. W ust. 2, obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. W ust. 3, adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Przepisy dotyczące tajemnicy adwokackiej powtórzone zostały w zbiorze zasad etyki adwokackiej i godności zawodu, gdzie w § 19 ust. 1 stwierdza się, że adwokat zobowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. W ust. 2, znajdujące się w aktach adwokackich materiały objęte są tajemnicą adwokacką. W ust. 3, tajemnicą objęte są wszystkie dotyczące sprawy wiadomości, notatki i dokumenty uzyskane od klienta oraz innych osób (...).

Dokonując analizy tych zapisów, Departament KS stwierdza, że nałożony na adwokatów obowiązek dochowania tajemnicy zawodowej ma charakter bezwzględny i przez nikogo nie może być uchylony. Zupełnie odrębną kwestią pozostaje zakres tajemnicy adwokackiej oraz dostęp, uprawnionych organów do danych, które należy umieszczać na dokumentach finansowych.

Rozpatrując powyższe, należy rozważyć zarówno stanowisko judykatury jak i doktryny w tej mierze. W wyroku z 21.09.98 r. NSA w Katowicach, I SA/Ka 2214/96 publikowany w Monitorze Podatkowym 1999/5/3, dostępny w LEX-ie, zgodnie z którym: "Każdy podatnik podatku od towarów i usług, a więc także adwokat, obowiązany jest wykazać podstawy, dla których świadczone przez niego usługi podlegają preferencyjnej stawce podatkowej w podatku od towarów i usług. Tajemnica adwokacka nie obejmuje danych, które umieszczać należy na dokumentach finansowych (faktury, rachunki itp.), w związku z czym podatnik wykonujący zawód adwokata nie ma podstawy do odmowy okazania takich dokumentów uprawnionym do tego organom, w tym także organom skarbowym".

Janusz Zubrzycki w swoim "Leksykonie VAT 1999" str. 596 i następne pisze, iż w przypadku, gdy zapis w ewidencji sprzedaży, zwłaszcza w zakresie danych dotyczących klienta jako odbiorcy usługi lub przedmiotu opodatkowania, czyli rodzaju usługi adwokackiej, kolidowałby z zasadą tajemnicy zawodowej, adwokat może ująć te dane w sposób bardziej ogólny nie naruszający tajemnicy zawodowej, a jeżeli to nie jest możliwe zamiast rodzaju usługi podać numer karty ewidencyjnej prowadzonej sprawy. W tych sprawach, w których zlecającym usługę prawniczą (...), jest osoba fizyczna, która nie żąda wystawienia rachunku uproszczonego i należność jest przyjmowana za wystawieniem kwitu "kasa przyjmie", a klient nie podaje swoich danych personalnych, adwokat może wpisać w rubryce dotyczącej odbiorcy informację: "porada prawna dla osoby fizycznej". Natomiast w odniesieniu do faktur VAT oraz rachunków uproszczonych istnieje w przepisach dotyczących podatku VAT wymóg, aby zamieszczane w nich były dane dotyczące imion i nazwisk lub nazw i adresów sprzedawcy i nabywcy, a także nazwa usługi. W przypadkach, w których na fakturze VAT lub w rachunku uproszczonym podanie obok tych danych także szczegółowego określenia rodzaju usługi mogłoby naruszać zasadę tajemnicy zawodowej, adwokat tak powinien określić rodzaj usług, aby można było zastosować prawidłową stawkę podatkową lub stwierdzić, że jest to usługa zwolniona, bez naruszania zasady tajemnicy zawodowej".

Zdaniem Departamentu KS, w sytuacji gdy podatnik twierdzi, iż zagubił księgi podatkowe wraz z dokumentami źródłowymi, inspektor powinien, zgodnie z art. 24 ust. 3 ustawy o kontroli skarbowej, wykorzystując przysługujące mu uprawnienia organu podatkowego przewidziane w przepisach podatkowych oraz w art.186 2 i art.193 ustawy Ordynacja podatkowa, określić podstawy opodatkowania. Szacunkowe ustalenie podstawy obliczenia podatku stosuje się wtedy, kiedy organ podatkowy w ogóle nie dysponuje materiałami pozwalającymi na ustalenie tej podstawy, oraz kiedy materiały posiadane przez organ podatkowy są niewystarczające do ustalenia podstawy lub też nie są wiarygodne. W tym drugim przypadku zastosowanie szacunku wiąże się z koniecznością dokonania przez organ podatkowy wnikliwej i wszechstronnej oceny materiału dowodowego, pozwalającej nabrać przekonania, że w danej sprawie adekwatne będzie właśnie oszacowanie podstawy opodatkowania. W tym celu należy zażądać od podatnika udostępnienia wszelkich materiałów pozwalających na ustalenie podstawy opodatkowania.

W przypadku adwokata prowadzącego indywidualną kancelarię, przepisy wydane na podstawie ustawy - Prawo o adwokaturze, nakładają szczególne obowiązki w zakresie dokumentowania jego działalności. Zgodnie z art. 58 pkt 12 lit. h ustawy - Prawo o adwokaturze, do zakresu działania Naczelnej Rady Adwokackiej należy uchwalanie regulaminów dotyczących: zasad wykonywania zawodu indywidualnie lub w spółkach (...). W przypadku prowadzenia indywidualnej kancelarii adwokackiej, regulamin uchwalony przez Naczelną Radę Adwokacką w dniu 11 października 1997 r., w §6, przewiduje obowiązek prowadzenia dokumentacji działalności, tj.: rejestru spraw zawierającego numer sprawy, imię, nazwisko i adres klienta, zbiór ponumerowanych zleceń stałych lub okresowych. Wydanie powyższej dokumentacji, zgodnie z art. 17 ustawy o kontroli skarbowej, jest obowiązkiem podatnika. W przypadku adwokata związanego tajemnicą adwokacką, wydanie powyższej dokumentacji powinno nastąpić bez naruszenia zasady tajemnicy zawodowej, z uwzględnieniem konieczności podania danych, które umieszczać należy na dokumentach finansowych. W żadnym natomiast przypadku nie można z zasad tajemnicy adwokackiej wywodzić tezy o możliwości niewydania uprawnionym organom dokumentów pozwalających na określenie podstawy opodatkowania.

W związku z uchylaniem się adwokata od wykonania ustawowego obowiązku, Departament KS proponuje zastosować wobec niego sankcje wynikające z art.106 ustawy karnej skarbowej, zgodnie z którego treścią, ten kto utrudnia inspektorowi kontroli skarbowej lub uprawnionemu pracownikowi jednostki organizacyjnej kontroli skarbowej, albo pracownikowi organu podatkowego wszczęcie postępowania kontrolnego lub przeprowadzanie kontroli - podlega karze grzywny do 250.000 złotych lub, w zależności od ustaleń, przepis art. 101, zgodnie z którym, ten kto odmawia uprawnionemu organowi okazania ksiąg albo księgi takie niszczy, podlega karze grzywny do 50.000 złotych.

Departament KS pragnie jednocześnie zauważyć, iż inspektor dysponuje ponadto możliwością wydania wyniku kontroli, w którym zawrzeć może ustalenia dotyczące innych nieprawidłowości niż dotyczące podatków lub należności budżetowych. W tym wypadku koniecznym wydaje się zbadanie legalności postępowania adwokata podczas przeprowadzania kontroli skarbowej, jak również zabezpieczeń zastosowanych przez niego w kancelarii, mających na celu uchronienie danych objętych tajemnicą adwokacką przed ich niepowołanym ujawnieniem. W razie stwierdzenia nieprawidłowości w tym zakresie, Departament KS proponuje przekazać sporządzony wynik kontroli do właściwego organu, w tym wypadku do właściwej Okręgowej Rady Adwokackiej. Jednocześnie Departament KS wskazuje jako podstawę takiego działania fakt, iż zgodnie z art. 80 ustawy - Prawo o adwokaturze, adwokaci i aplikanci adwokaccy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, z zasadami etyki lub godności zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych.

W załączeniu:

1. Wzór karty ewidencyjnej, o której mowa w § 6 regulaminu dotyczącego zasad wykonywania zawodu adwokata indywidualnie lub w spółkach.