IPTPP4/443-65/11-4/OS - Opodatkowanie VAT odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz § 2 i § 5a rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Spółki, przedstawione we wniosku z dnia 4 listopada 2011 r. (data wpływu 8 listopada 2011 r.), uzupełnione pismem z dnia 31 stycznia 2012 r. (data wpływu 6 luty 2012 r.) o udzielenie pisemnej interpretacji indywidualnej przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania odszkodowania otrzymanego za bezumowne korzystanie z nieruchomości - jest nieprawidłowe.

W dniu 8 listopada 2011 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania odszkodowania otrzymanego za bezumowne korzystanie z gruntu.

Przedmiotowy wniosek został uzupełnionym pismem z dnia 31 stycznia 2012 r. (data wpływu 6 luty 2012 r.) w zakresie doprecyzowania stanu faktycznego.

W przedmiotowym wniosku został przedstawiony następujący stan faktyczny.

Wnioskodawca jest właścicielem nieruchomości. Nieruchomość powyższą Wnioskodawca nabył w drodze aportu w zamian za udziały w podwyższonym kapitale zakładowym. Wnoszącym aport był dotychczasowy właściciel nieruchomości- Skarb Państwa. Podwyższenie kapitału zakładowego zostało zarejestrowane przez Sąd Rejonowy. Także Sąd Rejonowy dokonał wpisu Wnioskodawcy jako właściciela do księgi wieczystej. Do momentu nabycia własności nieruchomości nieruchomość była użytkowana przez Wnioskodawcę- Wnioskodawca prowadził na niej działalność gospodarczą co najmniej od 40 lat (działalność magazynowa). Na powyższej nieruchomości zakład ciepłowniczy wybudował magistralę ciepłowniczą. Budowla ta została wzniesiona bez zgody właściciela Skarbu Państwa, ani użytkownika-Wnioskodawcy. Od roku 2004 Wnioskodawca próbował zawrzeć z.... porozumienie w sprawie ustanowienia służebności przesyłu oraz wypłaty stosownego odszkodowania tytułem bezumownego korzystania z nieruchomości Wnioskodawcy. Dopiero w roku 2011 powołany przez.... rzeczoznawca określił wartość odszkodowania i wskazał, iż jest to wartość netto powiększona o należny podatek VAT. Wnioskodawca ustanowił na rzecz.... służebność przesyłu jednocześnie.... zobowiązała się do zapłaty odszkodowania za bezumowne korzystnie za okres nieobjęty przedawnieniem czyli 3 lat wstecz. Odszkodowanie to zostało powiększone o podatek VAT w stawce podstawowej- 23%. Na kwotę brutto Wnioskodawca wystawił fakturę VAT.

Do dnia ustanowienia służebności przesyłu strony nie zawarły żadnego porozumienia, ugody co do sposoby korzystania przez.... z nieruchomości Wnioskodawcy.... nie posiadała żadnego tytułu prawnego do nieruchomości położonej pod magistralą ciepłowniczą..... nie posiadała też prawa wjazdu na nieruchomość Wnioskodawcy. Wnioskodawca próbował sytuację uregulować i starania jego doprowadziły dopiero w roku 2011 do ostatecznego uregulowania stanu prawnego części nieruchomości położonej pod magistralą ciepłowniczą.

W uzupełnienie do wniosku Wnioskodawca stwierdził, iż.... nie wypłaciła innego wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości.

Wnioskodawca również nie występował na drogę postępowania sądowego o wydanie nieruchomości zajętej przez rurociąg.....

Wnioskodawca próbował doprowadzić do uregulowania sytuacji prawnej w okresie od roku 2004 do roku 2007 na podstawie prowadzonych negocjacji z..... Ze wzglądu na zmiany podmiotowe w Zarządzie Wnioskodawcy negocjacje z... zostały wstrzymane i podjęte dopiero ponownie w roku 2009 co doprowadziło do sporządzenia pierwszego protokołu z negocjacji w 2009 r. zaś w 2011 r. zawarto porozumienie spisane u notariusza w zakresie odszkodowania.

Podstawą wypłaty odszkodowania jest porozumienie zawarte u notariusza pomiędzy Wnioskodawcą a....

W związku z powyższym zadano następujące pytanie.

Czy wypłacone Wnioskodawcy odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości objęte jest podatkiem od towarów i usług tzn. czy stanowi na podstawie przepisu art. 7 ust. 1 oraz 8 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług dostawę lub świadczenie usług i czy takie odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości dla celów podatkowych należy dokumentować fakturą VAT.

Zdaniem Wnioskodawcy, zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 p.t.u opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Stosownie do art. 7 ust. 1 p.t.u przez dostawę o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Zgodnie zaś z art. 8 ust. 1 ww. ustawy przez świadczenie usług, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 w tym również:

Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 p.t.u czynności, które podlegają opodatkowaniu, tj. dostawa towarów oraz świadczenie usług, muszą mieć charakter odpłatny, a odpłatność oznacza w tym wypadku wykonanie ich za wynagrodzeniem. Kwestia "odpłatności" zajmuje znaczące miejsce w orzecznictwie ETS (por. orzeczenie w sprawie C-16/93, RJ.Tolsama vs. Inspecteurder Omzetbelasting Leeuwarden, orzeczenie w sprawie C-213/99, Jose Teodoro de Andrade a Director da Alfandenga de Leixoes, orzeczenie w sprawie C-404/99, pomiędzy Komisję Europejską a Republiką Francuską i inne). Podsumowując wnioski płynące z orzecznictwa ETS w tym zakresie, należy stwierdzić, że o dostawie towarów i usług za wynagrodzeniem można mówić jedynie w sytuacji, gdy istnieje ścisły związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia oparty na relacjach cywilnoprawnych pomiędzy podmiotami i wynagrodzenie to może być wyrażone w pieniądzu. Związek, o którym mowa, musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można było powiedzieć, że płatność następuje za to świadczenie. A zatem opłata za bezumowne korzystanie z cudzej nieruchomości - z uwagi na swój odszkodowawczy charakter i sposób ustalania - nie może być uznana za wynagrodzenie, nie ma tu bowiem charakteru ekwiwalentności, ponieważ jej wysokość powinna być tak skalkulowana, by obejmowała nie tylko wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, ale również wyrównywała szkodę je przewyższającą.

W ocenie Wnioskodawcy wskazane okoliczności dotyczące sposobu ustalania opłaty za pozaumowne korzystanie z nieruchomości w zestawieniu z charakterem prawnym tej opłaty dowodzą, że przedmiotowych opłat nie można traktować jako wynagrodzenia należnego właścicielowi za użytkowaną nieruchomość w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 VATU. W ocenie Wnioskodawcy opisane we wniosku o interpretację relacje pomiędzy właścicielem nieruchomości a.... nie stanowią świadczenia usługi, świadczenie podatnika niestanowiące świadczenia usługi pozostaje zaś poza zakresem regulacji art. 8 ust. 1 VATU.

Stanowisko analogiczne do przyjętego w niniejszej sprawie zaprezentował WSA w Gdańsku w wyroku z 8 maja 2007 r. w sprawie I SA/Gd 654/05, oceniając charakter prawny rozliczeń pomiędzy podmiotami dokonującymi nielegalnego poboru energii elektrycznej i zakładem energetycznym oraz kwestię opodatkowania podatkiem VAT należności pobieranych z tego tytułu przez zakład energetyczny. Takie samo stanowisko zaprezentował również WSA w Gdańsku w wyroku z 17 kwietnia 2007 r. w sprawie I SA/Gd 9/07, oceniając charakter prawny rozliczeń pomiędzy podmiotem dokonującym nielegalnego poboru energii cieplnej i zakładem energetyki cieplnej oraz kwestię opodatkowania podatkiem VAT należności pobieranych z tego tytułu przez zakład energetyki cieplnej.

Istotnym i potwierdzającym tezę o odszkodowaniu za bezumowne korzystanie w sprawie jest także fakt, iż.... wiedząc, iż korzysta z nieruchomości Wnioskodawcy nie regulowała przez okres do momentu podpisania porozumienia w roku 2011 żadnych należności na rzecz Wnioskodawcy.

Tym samym Wnioskodawca uważa, iż wypłacone odszkodowanie nie jest objęte podatkiem od towarów i usług.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego uznaje się za nieprawidłowe.

Zgodnie z przepisem art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054), zwanej dalej ustawą o VAT, opodatkowaniu ww. podatkiem, podlegają:

Jak stanowi art. 7 ust. 1 cyt. ustawy przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

W myśl postanowień art. 8 ust. 1 ww. ustawy, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

Z cytowanych wyżej przepisów ustawy wynika, że przez usługę należy rozumieć każde świadczenie na rzecz danego podmiotu. Przy czym należy zwrócić uwagę w szczególności na przepis art. 8 ust. 1 pkt 2, który przez świadczenie usług nakazuje rozumieć także zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji.

Zauważyć należy, iż stosownie do art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT świadczenie usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, co do zasady podlega opodatkowaniu wówczas gdy ma charakter odpłatny.

Kwestią "odpłatności" ETS zajmował się w swoim orzecznictwie wielokrotnie (np. w sprawach: C-16/93, C-213/99, C-404/99) podkreślając, iż o dostawie towarów i usług za wynagrodzeniem można mówić jedynie w sytuacji, gdy istnieje ścisły związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia oparty na relacjach cywilnoprawnych pomiędzy podmiotami. Związek, o którym mowa musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można było powiedzieć, że odpłatność następuje za to świadczenie.

Stosownie do art. 29 ust. 1 ustawy o VAT, podstawą opodatkowania jest obrót, z zastrzeżeniem ust. 2-21, art. 30-32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4 i 5. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy lub osoby trzeciej. Obrót zwiększa się o otrzymane dotacje, subwencje i inne dopłaty o podobnym charakterze mające bezpośredni wpływ na cenę (kwotę należną) towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika, pomniejszone o kwotę należnego podatku. Z treści tego przepisu wynika, że podstawę opodatkowania stanowi całość należności z tytułu realizacji zawartej umowy, w tym także podatek od nieruchomości, w przypadku gdy strony ustaliły, że jego równowartość obciąża korzystającego z nieruchomości.

W przedmiotowej sprawie kwestią wymagającą interpretacji jest ustalenie czy w przedstawionym we wniosku stanie faktycznym otrzymane przez Wnioskodawcę odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega czy też nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie przepisu art. 8 ust. 1 ww. ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.

Przystępując do rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy na wstępie należy wskazać, iż kwestie bezumownego korzystania z cudzej rzeczy regulują przepisy m.in. art. 224, 225 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Stosownie do art. 224 § 1 Kodeksu cywilnego, samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Jak wynika z treści § 2 powołanego przepisu - od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

Jak wynika natomiast, z art. 225 Kodeksu cywilnego, obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Z ww. regulacji wynika, iż w sytuacji wytoczenia powództwa - przeciwko samoistnemu posiadaczowi w złej wierze (w omawianej sytuacji Wnioskodawca nie występował) - jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz jest odpowiedzialny za jej stan. Ponadto, spoczywa na nim obowiązek zwrotu pobranych od powyższej chwili pożytków, których nie zużył, jak również winny jest uiścić wartość tych, które zużył.

O tym, czy bezumowne korzystanie z gruntu podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, decydować będą w każdym przypadku konkretne okoliczności.

W sytuacji, gdy korzystający z nieruchomości, bez żadnej umowy i bez zgody użytkownika wieczystego zajmie grunt podatnika i wzniesie na niebędącym jego własnością gruncie określone obiekty, a właściciel tej nieruchomości dążąc do odzyskania prawa do użytkowania tego gruntu wytoczy przeciwko niemu powództwo o wydanie rzeczy, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy właścicielem i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne. W takiej sytuacji świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym obowiązek świadczenia usług oraz wysokość odszkodowania - nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania prawem użytkowania wieczystego gruntu i wynikłe z tego tytułu szkody.

Inaczej należy jednak oceniać sytuacje, gdy po zakończeniu umowy dotychczasowy najemca (dzierżawca) nadal użytkuje nieruchomość za zgodą właściciela (nawet dorozumianą), płacąc z tego tytułu określone kwoty, a także sytuację kiedy właściciel rzeczy (np. nieruchomości) - z różnych względów - toleruje sytuację, w której przy braku formalnego stosunku prawnego, inny podmiot korzysta z należącej do niego rzeczy. W tych okolicznościach wynagrodzenie otrzymane przez właściciela z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy spełnia definicję świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy i na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Reasumując należy stwierdzić, iż decydujące znaczenie dla opodatkowania lub nieopodatkowania bezumownego korzystania z nieruchomości mają okoliczności faktyczne. Generalnie sytuacja ta pozostaje poza opodatkowaniem podatkiem od towarów i usług. Jeżeli jednak okoliczności wskazują na dorozumiane, milczące trwanie umowy - czynność ta podlega opodatkowaniu jako świadczenie usług.

Zgodnie z art. 106 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług, podatnicy, o których mowa w art. 15, są obowiązani wystawić fakturę stwierdzającą w szczególności dokonanie sprzedaży, datę dokonania sprzedaży, cenę jednostkową bez podatku, podstawę opodatkowania, stawkę i kwotę podatku, kwotę należności oraz dane dotyczące podatnika i nabywcy, z zastrzeżeniem ust. 2, 4 i 5 oraz art. 119 ust. 10 i art. 120 ust. 16. W myśl art. 106 ust. 4 ustawy, podatnicy, o których mowa w ust. 1-3, nie mają obowiązku wystawiania faktur, o których mowa w ust. 1 i 2, osobom fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej. Jednakże na żądanie tych osób podatnicy są obowiązani do wystawienia faktury.

Z przedstawionego we wniosku stanu faktycznego wynika, iż Wnioskodawca jest właścicielem nieruchomości, którą nabył w drodze aportu w zamian za udziały w podwyższonym kapitale zakładowym. Wnoszącym aport był dotychczasowy właściciel nieruchomości- Skarb Państwa. Podwyższenie kapitału zakładowego zostało zarejestrowane przez Sąd Rejonowy. Także Sąd Rejonowy dokonał wpisu Wnioskodawcy jako właściciela do księgi wieczystej. Do momentu nabycia własności nieruchomości była użytkowana przez Wnioskodawcę, na której prowadził działalność gospodarczą co najmniej od 40 lat Na powyższej nieruchomości zakład ciepłowniczy obecnie-..., wybudował magistralę ciepłowniczą. Budowla ta została wzniesiona bez zgody właściciela Skarbu Państwa, ani użytkownika-Wnioskodawcy. Od roku 2004 wnioskodawca próbował zawrzeć z.... porozumienie w sprawie ustanowienia służebności przesyłu oraz wypłaty stosownego odszkodowania tytułem bezumownego korzystania z nieruchomości Wnioskodawcy. Dopiero w roku 2011 powołany przez.... rzeczoznawca określił wartość odszkodowania i wskazał, iż jest to wartość netto powiększona o należny podatek VAT. Wnioskodawca ustanowił na rzecz.... służebność przesyłu jednocześnie.... zobowiązała się do zapłaty odszkodowania za bezumowne korzystnie za okres nieobjęty przedawnieniem czyli 3 lat wstecz. Odszkodowanie to zostało powiększone o podatek VAT w stawce podstawowej- 23%. Na kwotę brutto Wnioskodawca wystawił fakturę VAT.

Do dnia ustanowienia służebności przesyłu strony nie zawarły żadnego porozumienia, ugody co do sposoby korzystania przez.... z nieruchomości Wnioskodawcy..... nie posiadała żadnego tytułu prawnego do nieruchomości położonej pod magistralą ciepłowniczą.... nie posiadała też prawa wjazdu na nieruchomość Wnioskodawcy. Wnioskodawca próbował sytuację uregulować i starania jego doprowadziły dopiero w roku 2011 do ostatecznego uregulowania stanu prawnego części nieruchomości położonej pod magistralą ciepłowniczą. Do dnia ustanowienia służebności przesyłu strony nie zawarły żadnego porozumienia, ugody co do sposoby korzystania przez... z nieruchomości Wnioskodawcy. Wnioskodawca próbował prowadzić negocjacje jednakże, jak sam wskazał, nie wytoczył.... powództwa o wydanie nieruchomości.

W ocenie tut. Organu, w przedmiotowej sprawie stwierdzić należy, iż Wnioskodawca nie wystąpił na drogę sądową, tolerował sytuację, w której przy braku formalnego stosunku prawnego, inny podmiot korzystał z należącej do niego rzeczy i podjęte działania miały na celu uregulowanie stanu prawnego części nieruchomości. Wobec powyższego "odszkodowanie" z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości stanowi zapłatę za świadczenie wzajemne w postaci świadczenia usług, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o VAT. Usługi te należą do czynności opodatkowanych podatkiem VAT zdefiniowanych w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy i winny zostać udokumentowane fakturą VAT.

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi, ul. Piotrkowska 135, 90-434 Łódź po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Łodzi, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Wronia 65, 97-300 Piotrków Trybunalski.