IPPB3/423-451/09-2/JB - Opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób prawnych kwoty przychodu stanowiącego efekt rozliczenia instrumentu pochodnego.

Pisma urzędowe
Status:  Aktualne

Pismo z dnia 6 października 2009 r. Izba Skarbowa w Warszawie IPPB3/423-451/09-2/JB Opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób prawnych kwoty przychodu stanowiącego efekt rozliczenia instrumentu pochodnego.

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz § 8 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. z 2007 r. Nr 112, poz. 770) Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Banku, przedstawione we wniosku z dnia 13 lipca 2009 r. (data wpływu 16 lipca 2009 r.) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie ustalenia, że w odniesieniu do instrumentów pochodnych przychód z tytułu tych instrumentów będzie powstawał zgodnie z art. 12 ust. 3e ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, tj. z chwilą otrzymania zapłaty-jest nieprawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 16 lipca 2009 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie ustalenia, czy Bank kwotę przychodu stanowiącą efekt rozliczenia instrumentu pochodnego kwalifikować powinien jako opodatkowaną zgodnie z zasadą wynikającą z art. 12 ust. 3e ustawy, a zatem za datę jego powstania powinien przyjąć dzień faktycznego dokonania zapłaty przez kontrahenta.

W przedmiotowym wniosku przedstawiono następujący stan faktyczny.

W ramach prowadzonej finansowej działalności gospodarczej Bank w W. S.A., dalej: Bank, zawiera z klientami transakcje na rynku instrumentów pochodnych. Bank może zawierać transakcje terminowe z klientami korporacyjnymi, klientami indywidualnymi, jak i z innymi bankami oraz instytucjami finansowymi. Instrumenty pochodne służą przede wszystkim do zabezpieczania się przed stratami związanymi z niekorzystnymi zmianami na rynku cen akcji, stóp procentowych, walut czy surowców. Instrumenty te mają pomagać aktywnie zarządzać m.in. ryzykiem stopy procentowej oraz ryzykiem kursu walutowego, mogą również służyć celom spekulacyjnym.

Wśród zawieranych przez Bank umów dotyczących instrumentów pochodnych, znajdują się m.in.:

1.

transakcje terminowe typu forward, w ramach których obie strony kontraktu określają wartość instrumentu, która będzie miała zastosowanie do ich wzajemnego przyszłego rozliczenia, a także ustalają kwotę, do której stosowany będzie ten współczynnik oraz okres trwania kontraktu, po jakim nastąpi rozliczenie. Wykonanie kontraktu w takim przypadku polega zasadniczo na obliczeniu oraz zapłacie w ustalonym terminie przez jedną ze stron uzgodnionej w umowie kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy hipotetyczną wartością instrumentu uzgodnioną przez strony w kontrakcie a jego wartością referencyjną (np. kursu waluty, stopy procentowej etc.);

2.

transakcje opcyjne, czyli kontrakty dające ich posiadaczowi ("nabywcy") prawo (lecz nie obowiązek) do nabycia (w przypadku opcji kupna - ang. call) lub sprzedaży (w przypadku opcji sprzedaży - ang. put) danego dobra po z góry określonej cenie. Prawo to może być zrealizowane zależnie od treści umowy w dniu wygaśnięcia opcji lub w dowolnym dniu od daty zawarcia kontraktu opcyjnego do daty wygaśnięcia włącznie, ewentualnie w kilku ściśle określonych datach.

W przeciwieństwie do nabywcy, sprzedający opcję ("wystawca") jest zobowiązany do sprzedania lub zakupu danego dobra od nabywcy opcji, jeżeli ten uzna, że zechce z posiadanego prawa skorzystać (czyli uzna wykonanie opcji za opłacalne). W praktyce opcja zostaje zrealizowana, jeśli przewidywana przez nią cena jest bardziej korzystna niż cena oferowana na rynku w danym czasie. Zysk nabywcy opcji jest wówczas równy różnicy między ceną rynkową a ceną realizacji opcji.

Najczęściej, zawierane przez Bank są opcje na stopy procentowe, opcje walutowe, opcje na akcje oraz opcje towarowe. W przypadku tego rodzaju kontraktu Bank może być zarówno wystawca jak i nabywcą opcji. W przypadku gdy Bank jest wystawcą opcji otrzymuje on premię opcyjną z tytułu przejęcia na siebie ryzyka wykonania opcji. Jeśli jest nabywcą dokonuje płatności premii na rzecz jej wystawcy. Wykonanie kontraktu jest natomiast niezależne od samej czynności wystawienia opcji. Z reguły, odbywa się poprzez wypłatę na rzecz nabywcy opcji określonej kwoty, stanowiącej różnicę pomiędzy ceną term mową dobra oraz jego ceną bieżącą. Przy rozliczeniu kontraktu, w przypadku opcji nabytych przez Bank, wynagrodzeniem, które Bank może otrzymać jest zatem kwota należna od wystawcy opcji, obliczona w sposób wskazany powyżej.

Reasumując w związku z zawarciem wspomnianych transakcji terminowych, wynagrodzeniem Banku z tytułu rozliczenia instrumentu finansowego, zależnie od ukształtowania się rynkowego kursu danego instrumentu bazowego, stanie się kwota kalkulowana jako różnica pomiędzy nim a wartością tego dobra ustalonego w umowie na moment wykonania kontraktu.

W związku z powyższym zadano następujące pytanie:

Czy Bank kwotę przychodu stanowiącą efekt rozliczenia instrumentu pochodnego kwalifikować powinien jako opodatkowaną zgodnie z zasadą wynikającą z art. 12 ust. 3e u.p.d.o.p., a zatem za datę jego powstania przyjąć powinien dzień faktycznego dokonania zapłaty przez kontrahenta.

Stanowisko Wnioskodawcy

Zgodnie z art. 12 ust. 3 u.p.d.o.p., za przychody związane z działalnością gospodarczą osiągnięte w roku podatkowym, uważa się także należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane. W ocenie Banku nie powinna wywoływać wątpliwości ocena, iż przychody wynikające z zawartych w ramach wykonywanej przez bank działalności finansowej kontraktów terminowych powinny być kwalifikowane do wspomnianej kategorii związanych z działalnością gospodarczą. Natomiast dla określenia momentu ich opodatkowania istotna jest analiza regulacji zawartych w art. 12 ust. 3a oraz ust. 3e u.p.d.o.p.

Na mocy pierwszego z powołanych przepisów datą powstania przychodu związanego z działalnością gospodarczą jest dzień:

* wydania rzeczy,

* zbycia prawa majątkowego lub

* wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi,

nie później niż dzień wystawienia faktury albo uregulowania należności.

W ocenie Banku przypadków przedstawionych w opisie stanu faktycznego nie można zakwalifikować do żadnej z kategorii wymienionych w art. 12 ust. 3a u.p.d.o.p. W wyniku zawarcia kontraktu terminowego nie dochodzi bowiem ani do wydania rzeczy, ani do zbycia prawa majątkowego. Prawo takie, a ściślej role poszczególnych stron, jest bowiem dopiero kreowane na mocy zawartego kontraktu, zaś tak wartość uprawnień każdego kontrahenta (w przypadku opcji - nabywcy), jak i to czy w ogóle one wystąpią nie jest wiadoma w dniu jego zwarcia. Jednocześnie ze względu na specyfikę opisanych kontraktów nie sposób jest jednoznacznie wskazać, który z podmiotów i czy w ogóle powinien być uznawany za świadczący usługę na rzecz drugiego w dacie rozliczenia kontraktu, skoro fakt wystąpienia wynagrodzenia, jak i jego wartość, nie są co do zasady następstwem ustalonych zachowań (aktywności bądź zaniechania) kontrahentów.

Określenie kwoty należnej do zapłaty, oraz ustalenie czy ona wystąpi (w przypadku transakcji typu forward również kwestii kto będzie uprawniony do jej otrzymania), jest co do zasady pochodną zjawisk pozostających poza kontrolą stron umowy tzn. wartości uzgodnionych indeksów, takich jak stopy procentowe, kursy walut, akcji itp. o ile zatem w razie ukształtowania okoliczności rynkowych bank osiągnie przychód, przychód ten trudno uznać za wiążący się z wykonaniem bądź częściowym wykonaniem usługi na rzecz strony zobowiązanej do jego zapłaty w rozumieniu art. 12 ust. 3a u.p.d.o.p.

Dla przykładu, jeśli Bank będąc nabywcą opcji sprzedaży waluty Euro po kursie 4,2 PLN na skutek ustalenia kursu tej waluty na poziomie 4 PLN będzie zainteresowany wykonaniem swojego uprawnienia, w konsekwencji czego zażąda od kontrahenta zapłaty różnicy pomiędzy kursem rynkowym i kursem uzgodnionym przez strony, wynagrodzenia tego nie sposób uznać za efekt wykonanej na rzecz kontrahenta usługi.

Konsekwencją powyższych ustaleń jest w ocenie Banku stwierdzenie, iż w odniesieniu do przychodu związanego z działalnością gospodarczą do którego nie stosuje się art. 12 ust. 3a u.p.d.o.p., a za takie jak wykazano powyżej powinny być uznane wartości wynikające z zawartych kontraktów terminowych, za datę powstania przychodu uznać można zgodnie z art. 12 ust. 3e u.p.d.o.p. wyłącznie dzień faktycznego otrzymania zapłaty od kontrahenta. W rezultacie w razie braku płatności w uzgodnionym przez strony terminie Bank będzie zobligowany do rozpoznania przychodu podatkowego dopiero w okresach i w wartości, w której faktycznie otrzyma należne od kontrahenta wynagrodzenie.

Prezentowane powyżej stanowisko banku jest zgodne z poglądami wyrażanymi przez organy podatkowe. Dla przykładu zgodnie z interpretacją indywidualną Ministra Finansów z dnia 15 kwietnia 2009 r. (IPPB3/423-8/09-2/AG) ponieważ "uzyskanie przychodu będzie następstwem realizacji praw wynikających z nabytych pochodnych instrumentów finansowych lub ewentualnie rezygnacji z realizacji tych praw, ustalenie daty powstania przychodu powinno odbywać się według zasad przewidzianych dla "innych zdarzeń", a więc zgodnie z art. 12 ust. 3e tej ustawy. Realizacja przez T praw z Instrumentu Collar lub rezygnacja z realizacji tych praw nie stanowi ani zbycia prawa majątkowego, ani tym bardziej wydania rzeczy, wykonania usługi czy też dostawy energii".

Podobną opinię, jakkolwiek w odmiennych okolicznościach faktycznych, wyraził również na wniosek Banku Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie. Zgodnie z treścią uzasadnienia decyzji z dnia 22 października 2007 r. (1401/BP-I/4210-66/ICh/PP-I) " (...) w wyniku realizacji praw wynikających z pochodnego instrumentu finansowego może zaistnieć sytuacja odwrotna, tzn. jeżeli indeks przychodów generowanych przez kartę będzie w danym okresie niższy od zakładanego agencja będzie zobowiązana do dokonania na rzecz Banku świadczenia pieniężnego. Otrzymana kwota będzie stanowić dla Banku przychód wynikający z realizacji prawa majątkowego wynikającego z zawartego kontraktu. Zgodnie więc z dyspozycją zawartą w art. 12 ust. 3e ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych w przypadku otrzymania przychodu związanego z działalnością gospodarczą a nie dotyczącego zapłaty za usługi, sprzedaży towaru lub też zbycia prawa majątkowego, za datę powstania przychodu uznaje się dzień otrzymania zapłaty."

W odniesieniu do przedstawionego zdarzenia przyszłego, stwierdzam, co następuje:

Definicję pochodnych instrumentów finansowych zawiera art. 16 ust. 1b ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.), zgodnie z którym za pochodne instrumenty finansowe uznaje się prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny towarów, walut obcych, waluty polskiej, złota dewizowego, platyny dewizowej lub papierów wartościowych albo od stóp procentowych lub indeksów, w szczególności opcje i kontrakty terminowe.

W praktyce obrotu instrumentami pochodnymi występują:

* transakcje rzeczywiste, w których następuje faktyczne przeniesienie prawa własności ze sprzedającego na kupującego w drodze fizycznego dostarczenia instrumentu bazowego kupującemu przez sprzedającego, w określonym terminie i miejscu w zamian za ekwiwalent pieniężny

* transakcje nierzeczywiste, w których nie następuje fizyczna dostawa instrumentu bazowego, natomiast realizacja transakcji jest dokonywana poprzez rozliczenie między stronami różnicy pomiędzy terminowym a bieżącym kursem waluty

Stosownie do art. 12 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, przychodami, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4 oraz art. 13 i 14, są w szczególności otrzymane pieniądze, wartości pieniężne, w tym również różnice kursowe. Natomiast na podstawie art. 12 ust. 3 tej ustawy, za przychody związane z działalnością gospodarczą i z działami specjalnymi produkcji rolnej, osiągnięte w roku podatkowym, uważa się także należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont.

Objęte powyższym przepisem przychody muszą być następstwem prowadzonej działalności gospodarczej. W związku z tym, między przychodem, a działalnością gospodarczą musi istnieć związek skutkujący powstaniem przychodu. Określenie "związane z działalnością gospodarczą" pojmuje się dość szeroko, tym samym uznając, iż przychodami z tego źródła są nie tylko przychody będące bezpośrednim wynikiem tej działalności, ale także przychody z każdej innej działalności z nią związanej, w tym w szczególności z tytułu niektórych operacji finansowych. Przychodami należnymi, które to określenie nie zostało zdefiniowane w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych, są przychody, które w następstwie działalności gospodarczej stały się należnością (wierzytelnością), chociaż faktycznie jeszcze ich nie uzyskano. Oznacza to, że opodatkowanie rozszerzone zostało także na przychody, które zgodnie z ich zaksięgowaniem, powinny wpłynąć do podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, lecz jeszcze to nie nastąpiło, co jest konsekwencją oparcia opodatkowania przychodów z działalności gospodarczej na tzw. zasadzie memoriałowej.

Zasady rozpoznawania momentu uzyskania przychodów określonych w art. 12 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, uregulowane są w art. 12 ust. 3a-3e.

Zgodnie z art. 12 ust. 3a ww. ustawy, za datę powstania przychodu uważa się, z zastrzeżeniem ust. 3c-3e, dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi, nie później niż dzień:

1.

wystawienia faktury, albo

2.

uregulowania należności.

Z kolei, zgodnie z ust. 3c, jeżeli strony ustalają, że usługa jest rozliczana w okresach rozliczeniowych, za datę powstania przychodu uznaje się ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w umowie lub na wystawionej fakturze, nie rzadziej niż raz w roku.

W przypadku otrzymania przychodu, o którym mowa w cyt. powyżej ust. 3, do którego nie mają zastosowania regulacje zawarte w ust. 3a i 3c, zgodnie z ust. 3e - za datę powstania przychodu uznaje się dzień otrzymania zapłaty.

Należy zauważyć, że w momencie nabycia pochodnego instrumentu finansowego, nie dochodzi do rzeczywistego nabycia waluty, jak również nie następuje wydatkowanie środków pieniężnych na jej nabycie. Chociaż z dniem zawarcia umowy strony nabywają prawo majątkowe wynikające z nabytego instrumentu, to do skonkretyzowania tego prawa, w postaci żądania określonego świadczenia od drugiej strony transakcji, dochodzi o dopiero w momencie realizacji transakcji. W tym też momencie uprawniony uzyskuje przychód należny w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Istotą niniejszej sprawy jest ustalenie podatkowego momentu uzyskania przychodu z tytułu realizacji praw majątkowych wynikających z instrumentów pochodnych nierzeczywistych (kontraktów forward oraz opcji walutowych), a więc takich w których nie dochodzi ani do faktycznego otrzymania/wydania waluty obcej ani do wydatkowania/otrzymania środków pieniężnych związanych z jej nabyciem/zbyciem.

W tym przypadku realizacja prawa wynikającego z instrumentu pochodnego, polega na dokonaniu przez strony rozliczenia wzajemnych zobowiązań i należności i nabyciu na dzień realizacji transakcji roszczenia o wypłatę środków pieniężnych w wysokości różnicy pomiędzy kursem terminowym oraz kursem bieżącym waluty.

W ocenie organu podatkowego to właśnie na ten moment Bank powinien rozpoznać przychód podatkowy jako kwotę należną, niezależnie od okoliczności faktycznego otrzymania płatności, co może nastąpić w terminie późniejszym (np. z powodu odroczenia terminu płatności). Zgodnie z brzmieniem powołanego art. 12 ust. 3a przychód powstaje w dniu wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi (w całości lub w części), nie później niż w dniu wystawienia faktury lub uregulowania należności. Realizację nierzeczywistej opcji walutowej/ nierzeczywistego kontraktu forward można utożsamić ze zbyciem prawa majątkowego, gdyż w dniu, w którym następuje rozliczenie nabywca instrumentu pochodnego traci prawo wynikające z nabytego instrumentu.

Za przyjęciem powyższej interpretacji przemawia również treść art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, zgodnie z którym nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych - do czasu realizacji praw wynikających z tych instrumentów (...). Skoro więc koszt podatkowy powstaje w momencie realizacji prawa wynikającego z nabytego pochodnego instrumentu finansowego to również w tym momencie powstaje przychód podatkowy.

Ponieważ przychód podatkowy w odniesieniu do wskazanych we wniosku nierzeczywistych instrumentów pochodnych (tj. kontraktów forward oraz opcji walutowych), powstaje zgodnie z art. 12 ust. 3a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych w dniu realizacji nierzeczywistej opcji walutowej / nierzeczywistego kontraktu forward, za nieprawidłowe należy uznać stanowisko Banku, iż należy go rozpoznać z chwilą otrzymania zapłaty. Przepis art. 12 ust. 3e ma bowiem zastosowanie jedynie w odniesieniu do tych kategorii przychodów, do których nie stosuje się ust. 3a, 3c i 3d, co jak wyżej wykazano w przedmiotowej sprawie nie ma miejsca.

Odnosząc się do powołanych we wniosku interpretacji organów podatkowych należy podkreślić, że interpretacje indywidualne (podobnie, jak wydawane poprzednio pisemne interpretacje co do zakresu i sposobu zastosowania prawa podatkowego w indywidualnych sprawach) nie stanowią źródła prawa i co do zasady wiążą strony postępowania w konkretnej, indywidualnej sprawie, nie rozciągając swojego oddziaływania na inne choćby podobne lub zbieżne sprawy.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego, uznaje się za nieprawidłowe.

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, ul. Jasna 2/4, 00-013 Warszawa po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Warszawie Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Płocku, ul. 1-go Maja 10, 09-402 Płock.

Opublikowano: http://sip.mf.gov.pl