IPPB3/423-1575/08-4/AG - Czy skutki rachunkowej wyceny instrumentów pochodnych powodują powstanie zadłużenia w okresie pomiędzy zawarciem instrumentu a dniem realizacji lub rezygnacji z realizacji instrumentu?

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz § 7 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770) Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Spółki, przedstawione we wniosku z dnia 31 października 2008 r. (data wpływu 5 listopada 2008 r.), uzupełnionym na wezwanie z dnia 22 grudnia 2008 r. (doręczonym 30 grudnia 2008 r.) o pełnomocnictwo w dniu 5 stycznia 2009 r. (data nadania 2 stycznia 2009 r.), w sprawie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie ustalania wartości zadłużenia o którym mowa w art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (pytanie oznaczone Nr 3) - jest prawidłowe.

W dniu 5 listopada 2008 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie ustalania wartości zadłużenia o którym mowa w art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

W przedmiotowym wniosku został przedstawiony następujący stan faktyczny.

W.... Bank (dalej jako: "Spółka, "Bank"), prowadzi działalność bankową i wykonuje czynności bankowe w rozumieniu art. 5 oraz art. 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. W ramach prowadzonej działalności bankowej, Bank zawiera także transakcje z akcjonariuszem (W....), który posiada 100% akcji Banku oraz z innymi podmiotami powiązanymi, w których Akcjonariusz posiada więcej niż 25 % udziałów (akcji) (zwane dalej łącznie jako: "podmioty kwalifikowane").

I tak w ramach działalności Bank może:

W związku z powyższym Spółka zadała następujące pytanie (oznaczone numerem 3).

Czy skutki rachunkowej wyceny instrumentów pochodnych powodują powstanie zadłużenia w okresie pomiędzy zawarciem instrumentu a dniem realizacji lub rezygnacji z realizacji instrumentu...

Stanowisko wnioskodawcy w zakresie pytania oznaczonego numerem 3.

Spółka stoi na stanowiska, iż skutki rachunkowej wyceny instrumentów pochodnych pozostają bez wpływu na wartość zadłużenia Spółki wobec podmiotów kwalifikowanych dla celów niedostatecznej kapitalizacji.

Transakcje na instrumentach pochodnych, polegają na wymianie strumieni pieniężnych w różnych walutach, wg różnych stóp procentowych lub innego kryterium wymiany, w "z góry" określonym terminie. Każda ze stron transakcji jest przy tym zobowiązana do przekazania w określonym dniu wskazanego w umowie strumienia pieniężnego od drugiej strony umowy.

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie definiują terminu zadłużenie dla celów niedostatecznej kapitalizacji. Ponadto, Bank pragnie wskazać, iż zgodnie z definicją słownikową. "zadłużenie" jest rozumiane jako "ogólna sumę długów przedsiębiorstwa". Z kolei "dług" oznacza "obowiązek dłużnika do spełnienia oznaczonego świadczeni". Tym samym, aby zawarcie umowy powodowało powstanie długu, zobowiązanie powinno spełniać określone warunki. W szczególności, istotna jest możliwość oznaczenia świadczenia w momencie ustalenia wartości długa. Spółka zauważa, iż przepisy prawa cywilnego podobnie jak przepisy prawa podatkowego nie zawierają definicji pojęcia "zadłużenie". Zakresowo zbliżone do pojęcia "zadłużenie" jest cywilistyczny termin zobowiązanie. Zgodnie z art. 353 Kodeksu Cywilnego o "zobowiązaniu" mówimy wówczas, gdy wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien to świadczenie spełnić.

Zdaniem Banku dla celów podatkowych należałoby dokonać rozróżnienia miedzy pojęciem "zobowiązanie" a "dług". Tym samym, zdaniem Spółki jedynie w sytuacji, gdy na Spółce ciąży obowiązek do spełnienia oznaczonego świadczenia (nie tylko co do przedmiotu (rodzaju) ale również co do kwoty) wobec wierzyciela (np. Akcjonariusza), wówczas można uznać, iż Spółka jako dłużnik posiada zadłużenie wobec tego wierzyciela. Spółka pragnie podkreślić, iż świadczenie musi być oznaczone albowiem wierzyciel musi wiedzieć, czego może domagać się od dłużnika, a dłużnik, jak ma się zachować by zaspokoić chroniony przez prawo interes wierzyciela.

Biorąc pod uwagę charakter transakcji, nie sposób jednak określić, dla celów ustalenia wartości zadłużenia, wartość zadłużenia z tytułu instrumentów pochodnych przed dniem ich realizacji/wymagalności. Przed dniem wymagalności nie jest bowiem znana kwota potencjalnego długu. W tymże okresie, dla celów księgowych instrumenty pochodne podlegają wycenie przez strony umowy. Instrumenty pochodne dla celów księgowych są interpretowane zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. Nr 76 poz. 694 z 2002 r. z późn. zm.) - Zgodnie z art. 3 ww. ustawy, ilekroć w ustawie jest mowa o instrumentach finansowych - rozumie się przez to kontrakt który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron pod warunkiem, że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo warunkowy.

W przypadku transakcji z użyciem instrumentów pochodnych, w okresie pomiędzy zawarcie umowy danego instrumentu a dniem rozliczenia instrumentu Spółka, co do zasady, dokonuje wyceny instrumentu dla celów księgowych. Zgodnie z § 13 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz. U. Nr 149 poz. 1674 z 22 grudnia 2001 r. z późn. zm.), zwanego dalej Rozporządzeniem, aktywa finansowe wprowadza się do ksiąg rachunkowych na dzień zawarcia kontraktu w cenie nabycia, to jest w wartości godziwej poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych składników majątkowych, zaś zobowiązania finansowe - w wartości godziwej uzyskanej kwoty lub wartości otrzymanych innych składników majątkowych. Przy ustalaniu wartości godziwej na ten dzień uwzględnia się poniesione przez jednostkę koszty transakcji. Zgodnie z § 16 Rozporządzenia aktywa finansowe, co do zasady, wycenia się nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego, natomiast zgodnie z § 18 ust. 1 Rozporządzenia, zobowiązania finansowe, z wyjątkiem pozycji zabezpieczających, co do zasady wycenia się nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego. Tym samym księgowa wartość aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych z tytułu zawarte go instrumentu pochodnego może podlegać zmianom w okresie pomiędzy zawarciem umowy a dniem rozliczenia takiego instrumentu. Zdaniem Spółki wartość księgowa zobowiązań finansowych z tytułu instrumentów pochodnych, z założenia wyliczona je dynie dla celów sprawozdawczych (raportowania estymowanych przyszłych zobowiązań), nie powinna być uwzględniana dla celów ustalenia wysokości zadłużenia w rozumieniu art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Zdaniem Spółki, skutki księgowej wyceny instrumentów pochodnych przed dniem ich realizacji są istotne jedynie dla ustalenia wartości księgowej danego składnika aktywów finansowych lub zobowiązań, jednakże nie stanowią bezpośrednio podstawy dla ustalenia wartości zobowiązania, jakie Spółka będzie musiała spełnić wobec wierzyciela (w tym przypadku wobec podmiotów kwalifikowanych) w dniu rozliczenia instrumentu. Tym samym, mając na względzie, iż faktyczna wartość zobowiązania Spółki wobec podmiotów kwalifikowanych będzie znana dopiero w momencie, gdy wysokość takiego zobowiązania będzie ustalona w oparciu o warunki danego instrumentu, czyli w momencie rozliczenia kontraktu, do tego dnia nie można mówić o istnieniu, zadłużenia z tytułu instrumentu po stronie Banku.

Bank zauważa, iż zawarcie umowy instrumentu pochodnego jak również skutki wyceny tego instrumentu w księgach rachunkowych, same w sobie, nie mogą być uwzględnione w wartości "zadłużenia" ani wpływać na jego wysokość.

Charakter prawny zobowiązania oraz zobowiązania finansowego w rozumieniu przepisów o rachunkowości jest odrębny od istoty zadłużenia w rozumieniu przepisów dotyczących niedostatecznej kapitalizacji. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 20 ustawy o rachunkowości, przez zobowiązania - rozumie się wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczenia o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki. Z kolei zobowiązania finansowe, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 27 ustawy o rachunkowości - są rozumiane jako, zobowiązanie jednostki do wydania aktywów finansowych albo do wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką, na niekorzystnych warunkach.

Kwota należna podmiotom kwalifikowanym z tytułu transakcji na instrumentach pochodnych jest natomiast określona dopiero na dzień faktycznej realizacji transakcji, czyli na dzień określony w przyszłości. Spółka zauważa, iż we wzajemnych rozliczeń poprzez przekazywanie strumieni pieniężnych w ściśle określonym dniu, istnieje możliwość, iż Spółka nie będzie zobowiązana do zapłaty na żądania od podmiotów kwalifikowanych kwoty wynikającej z transakcji na instrumentach pochodnych.

Zdaniem Spółki skutki księgowej wyceny instrumentów pochodnych są istotne jedynie dla ustalenia wartości księgowej danego składnika aktywów finansowych lub zobowiązań, jednakże nie stanowią podstawy dla ustalenia wartości zobowiązania jakie Spółka będzie musiała spełnić wobec wierzyciela (wobec podmiotów kwalifikowanych) w dniu rozliczenia instrumentu. Tym samym, faktyczna wartość zobowiązania Spółki wobec podmiotów kwalifikowanych będzie znana dopiero w momencie, gdy wysokość takiego zobowiązania będzie ustalona w oparciu o wartość można mówić o istnieniu zadłużenia z tytułu instrumentu po stronie Spółki.

W związku z faktem, iż zawarcie kontraktów instrumentów pochodnych, jak również skutki wyceny księgowej tych instrumentów nie powodują same w sobie powstania "zadłużenia" uznać należy, że powyższe czynności w rzeczywistości pozostają bez wpływu na możliwości zwiększenia skali działalności Spółki. W związku z powyższym, zawarcie kontraktów pochodnych nie stanowi alternatywy zwiększenia kapitałów Spółki np. drogą dokapitalizowania przez podmioty kwalifikowane, a więc biorąc pod uwagę cel ustawodawcy nie powinny być uwzględniane przy kalkulacji wysokości zadłużenia dla celów art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Bank "pragnie jeszcze raz podkreślić, że celem wprowadzenia przepisów art. 16 ust. 1 pkt 60 oraz 61 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych było ograniczenie zjawiska, tzw. "niedostatecznej kapitalizacji spółek" polegającej na "pożyczkowym" (w przeciwieństwie do charakteru właścicielskiego) finansowaniu spółki przez jej dominujących udziałowców. Taki cel został wyrażony w uzasadnieniu do projektu ustawy wprowadzającej przepis art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (drak sejmowy Nr 624 sygn.: RM,....-98).

Na tle przedstawionego stanu faktycznego, stwierdzam co następuje.

Stosownie do postanowień art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.) kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1.

Na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 60 ww. ustawy nie uważa się za koszty uzyskania przychodów odsetek od pożyczek (kredytów) udzielonych spółce przez jej udziałowca (akcjonariusza) posiadającego nie mniej niż 25 % udziałów (akcji) tej spółki, albo udziałowców (akcjonariuszy) posiadających łącznie nie mniej niż 25% udziałów (akcji) tej spółki, jeżeli wartość zadłużenia spółki wobec udziałowców (akcjonariuszy) tej spółki posiadających co najmniej 25 % udziałów (akcji) i wobec innych podmiotów posiadających co najmniej 25 % udziałów w kapitale takiego udziałowca (akcjonariusza) osiągnie łącznie trzykrotność wartości kapitału zakładowego spółki - w części, w jakiej pożyczka (kredyt) przekracza tę wartość zadłużenia, określoną na dzień zapłaty odsetek (...).

Przepis ten ma zastosowanie w dwóch sytuacjach. Pierwsza z nich dotyczy pożyczki udzielonej podatnikowi przez jej wspólnika (akcjonariusza) posiadającego co najmniej 25% udziałów (akcji) podatnika. Druga sytuacja dotyczy udzielenia pożyczki/pożyczek podatnikowi przez wspólników (akcjonariuszy) posiadających łącznie co najmniej 25% udziałów (akcji) podatnika.

Natomiast w sytuacji, gdy wspólnik/wspólnicy podatnika oraz sam podatnik są kontrolowani przez podmiot trzeci, zastosowanie ma art. 16 ust. 1 pkt 61 ww. ustawy, zgodnie z którym, nie uważa się za koszty uzyskania przychodów odsetek od pożyczek (kredytów) udzielonych przez spółkę innej spółce, jeżeli w obu tych podmiotach ten sam udziałowiec (akcjonariusz) posiada nie mniej niż po 25% udziałów (akcji), a wartość zadłużenia spółki otrzymującej pożyczkę (kredyt) wobec udziałowców (akcjonariuszy) tej spółki posiadających co najmniej 25% jej udziałów (akcji) i wobec innych podmiotów posiadających co najmniej 25% udziałów w kapitale tych udziałowców (akcjonariuszy) oraz wobec spółki udzielającej pożyczki (kredytu) osiągnie łącznie trzykrotność wartości kapitału zakładowego spółki - w części, w jakiej pożyczka (kredyt) przekracza tę wartość zadłużenia, określoną na dzień zapłaty odsetek (...).

Na podstawie art. 16 ust. 7b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych przez pożyczkę, o której mowa w ust. 1 pkt 60 i 61, rozumie się każdą umowę, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy; przez pożyczkę tę rozumie się także emisję papierów wartościowych o charakterze dłużnym, depozyt nieprawidłowy lub lokatę.

Celem wprowadzenia unormowania zawartego w art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, było ograniczenie finansowania podmiotów gospodarczych działających w ramach tej samej grupy kapitałowej poprzez udzielanie im kredytów, czy pożyczek zamiast podnoszenia kapitału.

W praktyce, omawiane przepisy stosuje się, kiedy zadłużenie spółki wobec podmiotów bezpośrednio lub pośrednio powiązanych ze spółką, przekroczy określoną wielkość liczoną w stosunku do wielkości kapitału zakładowego spółki.

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie definiują użytego w art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 tej ustawy określenia "zadłużenie". W związku z tym za zasadne uznać należy przy interpretacji tych przepisów odwołanie się do reguł wykładni językowej. A zatem, biorąc pod uwagę wykładnię językową, zadłużenie to suma długów, dług z kolei oznacza zaciągniętą pożyczkę zwykle pieniężną, obowiązek dłużnika do spełnienia oznaczonego świadczenia, zobowiązanie do określonych świadczeń pieniężnych lub w naturze. O długu mówi się wtedy, kiedy po stronie dłużnika istnieje zobowiązanie ("Popularny Słownik Języka Polskiego" pod red. prof. Bogusława Dunaj, Wydawnictwo Wilga 2003).

Pojęcie zadłużenie zbliżone jest więc w swoim zakresie do instytucji "zobowiązanie" określonej w przepisach prawa cywilnego i oznacza obowiązek dłużnika do spełnienia oznaczonego świadczenia, a więc świadczenia którego wielkość jest już stronom znana, choć świadczenie takie nie musi być jeszcze na dany moment wymagalne.

W przypadku zaś instrumentów pochodnych skutki księgowej wyceny takich instrumentów przed dniem ich realizacji są istotne jedynie dla ustalenia wartości księgowej danego składnika. Wycena taka nie jest jednak podstawą powstania jakiegokolwiek zobowiązania po stronie Spółki i nie jest podstawą do ustalenia wartości tego zobowiązania. Co więcej, specyfika tych instrumentów powoduje to, iż istnieje możliwość, że w związku z danym instrumentem - w dniu rozliczenia tego instrumentu - po stronie Spółki nie powstanie zobowiązanie do spełnienia jakiegokolwiek świadczenia na rzecz kontrahenta.

Zdaniem organu podatkowego użyte w art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych pojęcie "zadłużenie" obejmuje zobowiązania już istniejące po stronie danego podmiotu w danym momencie, określone co do wartości, choćby nie były jeszcze wymagalne. Pojęcie to nie obejmuje zaś zobowiązań, które w następstwie danej istniejącej już umowy mogą powstać ale dopiero w przyszłości.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego, w zakresie pytania oznaczonego numerem 3, uznaje się za prawidłowe.

Interpretacja dotyczy stanu faktycznego przedstawionego przez wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, ul. Jasna 2/4, 00-013 Warszawa po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Warszawie, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Płocku, ul. 1-go Maja 10, 09-402 Płock.