Interpretacja przepisów ustawy o kredycie konsumenckim z dnia 20 lipca 2001 r.

Ustawa ma zastosowanie w stosunkach między przedsiębiorcami zawierającymi umowę o kredyt konsumencki w zakresie swojej działalności a konsumentami.

Pojawiają się wątpliwości odnośnie do zakresu działalności przedsiębiorcy. Zakresem działalności przedsiębiorcy będzie prowadzenie działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o działalności gospodarczej (a więc zarobkowej działalności wytwórczej, handlowej, budowlanej, usługowej oraz poszukiwanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywanej w sposób zorganizowany i ciągły) przez przedsiębiorcę w rozumieniu tej ustawy (a więc osobę fizyczną, prawną lub niemającą osobowości prawnej spółkę prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą). Oznacza to, że przepisy ustawy nie będą miały zastosowania do sytuacji, gdy np. pracodawca udziela pożyczek swoim pracownikom ze środków funduszu socjalnego. Jest on przedsiębiorcą, ale udzielanie pożyczek pracownikom nie mieści się w zakresie jego działalności gospodarczej.

Konsumentem jest osoba fizyczna, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu niezwiązanym z działalnością gospodarczą. Po pierwsze jest to osoba fizyczna. Oznacza to, że przepisy ustawy nie będą miały zastosowania do umów zawieranych np. przez fundacje. Po drugie, występuje warunek zawierania umowy bez związku z działalnością gospodarczą. Kryterium działalności gospodarczej budzi wątpliwości. Ze strony banków pojawia się pytanie, czy rolnik zawierający umowę kredytu jest konsumentem, czy też nie. Wątpliwość pojawia się w związku z art. 3 ustawy o działalności gospodarczej stanowiącym, że ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie we wskazanym zakresie (upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, wynajmowania przez rolników pokoi i miejsc na ustawienie namiotów, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów). W ocenie UOKiK fakt wyłączenia ustawy o działalności gospodarczej do działalności wytwórczej w rolnictwie nie oznacza, że rolnik przestaje być przedsiębiorcą i w takim wypadku należy traktować go jak przedsiębiorcę.

Decydujące znaczenie mieć będzie konkretny stan faktyczny. Jeżeli zatem rolnik zawrze umowę kredytu na zakup koparki w celu wykopywania nią kartofli z poletka przy domu, które to kartofle przeznaczone są na potrzeby konsumpcyjne jego i jego rodziny, będzie on mógł skorzystać z uprawnień wynikających z ustawy o kredycie konsumenckim nie jest to umowa zawierana w związku z działalnością gospodarczą. Jeżeli dokona on zakupu koparki na kredyt w celu wykopania kartofli, tak by je następnie sprzedać Agencji Własności Skarbu Państwa lub na miejscowym rynku, nie będzie korzystał z dobrodziejstw ustawy zawiera umowę w związku z działalnością gospodarczą.

Ustawa zawiera katalog umów, które określone zostały jako umowy o kredyt konsumencki. Są nimi:

1) umowa pożyczki,

2) umowa kredytu w rozumieniu prawa bankowego,

3) umowa o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego,

4) umowa, na mocy której świadczenie pieniężne konsumenta ma zostać spełnione później niż świadczenie kredytodawcy,

5) umowa, na mocy której kredytodawca zobowiązany jest do zaciągnięcia zobowiązania wobec osoby trzeciej, a konsument do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia,

6) umowa, na mocy której kredytodawca zobowiązuje się do udzielenia kredytu związanego z obowiązkiem wniesienia przez konsumenta, w jakiejkolwiek formie, środków pieniężnych oprocentowanych poniżej stopy rynkowej lub nieoprocentowanych.

Przepisy ustawy stosuje się także do umów, na mocy których spółdzielcza kasa oszczędnościowo kredytowa w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia swojemu członkowi kredytu w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodarczą.

Ustawodawca posłużył się zwrotem "w szczególności". Oznacza to, że wymieniony katalog jest katalogiem przykładowym, a ustawa może mieć zastosowanie także do innych umów.

Jednocześnie ustawa o kredycie konsumenckim zawiera katalog wyłączeń. Jest to katalog pełny. I tak ustawy nie stosuje się do umów o kredyt konsumencki:

1) o wysokości mniejszej niż 500 zł i większej niż 80.000 zł albo równowartości tych kwot w innej walucie niż waluta obca. Innymi słowy ustawa dotyczy tylko umów mieszczących się w widełkach 50.080.000 zł,

2) na mocy których termin spłaty kredytu nie przekracza trzech miesięcy, czyli spłata poszczególnych rat musi być rozłożona w taki sposób, by okres ten był dłuższy. Wynika z tego, że wyłączeniu podlegać będą np. karty płatnicze. Termin spłaty ewentualnego zadłużenia z takich kart nie przekracza bowiem miesiąca,

3) na mocy których konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania ani innych kosztów związanych z udzieleniem lub spłatą kredytu konsumenckiego,

4) dotyczących odpłatnego korzystania z rzeczy lub praw, jeżeli umowa nie przewiduje przejścia własności rzeczy lub praw na konsumenta (np. umowa najmu),

5) przeznaczonych na nabycie nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego, budowę, odbudowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę, remont budynku lub lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość lub na nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wniesienie wkładu członkowskiego do spółdzielni mieszkaniowej.

6) w postaci odroczenia terminu płatności za świadczenie niepieniężne, którego przedmiotem jest stałe lub sukcesywne dostarczanie energii elektrycznej, ciepła, paliw gazowych, wody, odprowadzania nieczystości, wywóz śmieci lub świadczenie usług, jeżeli konsument zobowiązany jest do zapłaty za spełnione świadczenie w ustalonych odstępach czasu w trakcie trwania umowy,

7) w postaci nieprzewidzianego w umowie, utrzymującego się za zgodą kredytodawcy przez okres co najmniej trzech miesięcy, ujemnego salda. Jednakże w tym wypadku kredytodawca obowiązany jest poinformować konsumenta na piśmie o rocznej stopie oprocentowania i innych kosztach kredytu oraz o każdej ich zmianie. Ponadto konsument korzysta z ochrony, jaką ustawa przewiduje dla weksli i czeków, ewentualnego przelewu wierzytelności przez kredytodawcę oraz przystąpienia przez kredytobiorcę do długu lub jego przejęcie. Zatem:

- weksel lub czek powinien zawierać klauzulę "nie na zlecenie", a jeżeli kredytodawca przyjął dokument bez takiej klauzuli i przeniósł go na inną osobę obowiązany jest do naprawienia poniesionej przez konsumenta szkody w związku z zapłatą na rzecz posiadacza weksla lub czeku,

- wyłączenie lub ograniczenie zarzutów przysługujących konsumentowi w razie przelewu przez kredytodawcę wierzytelności z umowy o kredyt konsumencki jest bezskuteczne,

- w razie przejęcia albo przystąpienia przez konsumenta do długu wynikającego z umowy, na podstawie której został udzielony kredyt konsumencki innej osobie, kredytodawca obowiązany jest do poinformowania konsumenta na piśmie o warunkach kredytu.

Podstawowa wątpliwość w tym zakresie dotyczy tego, czy ustawę stosuje się do kredytów studenckich, kredytów na spłatę kredytu zaciągniętego na cele wskazane w pkt 5 oraz umów o kartę kredytową. Ponieważ zasadą jest, że przewidzianych w przepisach wyjątków nie należy interpretować w sposób rozszerzający należy uznać, że do wskazanych umów ustawa ma zastosowanie.

Ustawa o kredycie konsumenckim nakłada na kredytodawców szereg obowiązków dotyczących umowy o kredyt konsumencki. Dotyczy to zarówno formy jak i treści umowy. Powinna ona być zawarta na piśmie. Jednak jeżeli odrębne przepisy przewidują inną szczególną formę, umowa powinna być zawarta w takiej formie. Szczególną formą jest np. forma notarialna. Kredytodawca jest zobowiązany niezwłocznie doręczyć konsumentowi umowę. Ustawa wprowadza obowiązek zawarcia w umowie katalogu danych istotnych z punktu widzenia konsumentów. Są nimi:

1) imię, nazwisko konsumenta i jego adres oraz imię, nazwisko (nazwę) i adres (siedzibę) kredytodawcy, a gdy kredytodawcą jest osoba prawna, także określenie organu, który zarejestrował działalność kredytodawcy, i numer rejestru, pod którym kredytodawca został wpisany,

2) wysokość kredytu,

3) sposób i terminy spłaty kredytu,

4) roczna stopa oprocentowania i warunki jej zmiany,

5) opłaty i prowizje oraz inne koszty związane z udzieleniem kredytu, w tym opłata za rozpatrzenie wniosku kredytowego oraz przygotowanie i zawarcie umowy kredytowej, czyli opłata przygotowawcza, będące elementem całkowitego kosztu kredytu, oraz warunki ich zmian,

6) informacja o całkowitym koszcie kredytu i rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania,

7) sposób zabezpieczenia, jeżeli umowa je przewiduje, oraz opłaty należne kredytodawcy z tego tytułu,

8) informacja o pozostałych kosztach, do których zapłaty zobowiązany jest konsument w związku z zawartą umową,

9) informacja o łącznej kwocie wszystkich kosztów, opłat i prowizji, do których zapłaty zobowiązany jest konsument,

10) informacja o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta,

11) informacja o terminie i sposobie wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta,

12) informacja o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym sposobu i terminu spłaty kredytu.

W przypadku umowy o kredyt przeznaczony na nabycie określonej rzeczy lub usługi ustawa przewiduje zamieszczenie w niej dodatkowych jeszcze elementów.

W wypadku niektórych rodzajów umów o kredyt nie jest możliwe podanie kosztów, do których poniesienia obowiązany jest konsument. W takiej sytuacji kredytodawca powinien określić ich szacunkową wysokość oraz okoliczności, od których zależy ich ostateczna wysokość i obowiązek zapłaty przez konsumenta.

Najczęściej pojawiająca się wątpliwość dotyczy podawania w umowie kosztów ubezpieczenia i zabezpieczenia spłaty kredytu, a także informacje o pozostałych kosztach muszą być w niej zamieszczane. W odniesieniu do kosztów ubezpieczenia i zabezpieczenia wskazać należy, że obowiązek ich podawania istnieje tylko w sytuacji, gdy opłaty z tego tytułu pobiera kredytodawca. Zatem opłaty pobrane np. przez zakład ubezpieczeń z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia, opłaty pobrane przez sąd z tytułu ustanowienia hipoteki itp. nie muszą być w umowie zamieszczane. W odniesieniu do innych elementów, należy wskazać, że podaje się te dane, które są znane w chwili zawierania umowy.

Jeżeli chodzi o wykładnię przepisu art. 8 ustawy to należy stwierdzić, że uprawnienie do wcześniejszej spłaty kredytu przez konsumenta dotyczy zarówno całości kredytu, jak również jego części. Przy interpretacji art. 8 ust. 3 ustawy należy, w ocenie UOKiK stosować wykładnię celowościową. Oznacza to, że kredytodawca może zastrzec prowizję za wcześniejszą spłatę kredytu konsumenckiego tylko w umowach dotyczących kredytów w walucie obcej lub kredytów o stałej stopie procentowej w okresie kredytowania, o ile kwota kredytu jest wyższa niż 5.000 zł.

Przepis art. 14 przewiduje uprawnienie dla kredytodawcy do wypowiedzenia umowy, jeżeli konsument zalega z zapłatą dwóch rat. Pojawia się pytanie, czy dotyczy to sumy odpowiadającej wysokości dwóch rat, czy też także sytuacji, gdy raty są spłacane ale w niepełnej wysokości. W ocenie UOKiK zwłoka z zapłatą dwóch pełnych rat może oznaczać, że także w sytuacji, gdy kredytobiorca wpłaca raty (co najmniej dwie) w kwocie niższej niż było to ustalone w umowie, kredytodawca ma prawo wypowiedzenia umowy. Kredytobiorca jest więc zobowiązany do dokonywania wpłat w wysokości nie niższej niż określona w umowie pod rygorem możliwości wypowiedzenia umowy przez kredytodawcę. Nie muszą to być raty kolejne.