ILPP2/443-1280/11-9/MN

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz § 2 i § 6 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 z późn. zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Gminy reprezentowanej przez pełnomocnika, przedstawione we wniosku z dnia 30 sierpnia 2011 r. (data wpływu 5 września 2011 r.) uzupełnionym pismem z dnia 9 grudnia 2011 r. (data wpływu 12 grudnia 2011 r.) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług:

* jest prawidłowe - w zakresie opodatkowania czynności wykorzystania nieruchomości Gminy bez tytułu prawnego, od momentu jego faktycznego zajęcia (z uwzględnieniem okresu przedawnienia) do momentu dowiedzenia się o tym fakcie przez Gminę w sytuacji, gdy Gmina zmierza do odzyskania zajętej nieruchomości,

* jest nieprawidłowe - w zakresie opodatkowania czynności wykorzystania nieruchomości Gminy bez tytułu prawnego, od momentu jego faktycznego zajęcia (z uwzględnieniem okresu przedawnienia) do momentu dowiedzenia się o tym fakcie przez Gminę w sytuacji, gdy Gmina zmierza do uregulowania ujawnionego stanu.

W dniu 5 września 2011 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania czynności wykorzystania nieruchomości Gminy bez tytułu prawnego, od momentu jego faktycznego zajęcia (z uwzględnieniem okresu przedawnienia) do momentu dowiedzenia się o tym fakcie przez Gminę. Wniosek uzupełniono pismem z dnia 9 grudnia 2011 r. (data wpływu 12 grudnia 2011 r.) o doprecyzowanie opisu sprawy.

W przedmiotowym wniosku zostało przedstawione następujące zdarzenie przyszłe.

Gmina jest właścicielem mienia komunalnego w szczególności nieruchomości gruntowych zabudowanych i niezabudowanych. Gmina w ramach własnych kompetencji właścicielskich gospodaruje zasobem nieruchomości, między innymi dokonując czynności cywilnoprawnych. Ze względu jednak na fakt, iż liczba posiadanych przez Gminę nieruchomości jest znaczna, ujawniane są również przypadki zajęcia nieruchomości bez tytułu prawnego. W związku z powyższym, możliwe są następujące sytuacje:

W sytuacjach, gdy ujawniane są przypadki gdy osoba trzecia zajmuje bez tytułu prawnego grunt Gminy (przykładowo ze względu na niewłaściwy proces budowlany i przesunięcie zabudowy poza granice własnej działki, ogrodzenia nieruchomości wykraczające poza nieruchomość własną) i jeżeli korzystający złoży oświadczenie o faktycznym czasie zajęcia gruntu, Gmina poza należnościami określonymi w pkt 2, obciąża go również należnością za korzystanie z gruntu bez tytułu prawnego, za okres od dnia faktycznego zajęcia nieruchomości do dnia, w którym Gmina dowiedziała się o zajęciu. Obciążenie dokonywane jest jednorazowo za cały okres wsteczny, nie dłużej jednak niż 10 letni okres przedawnienia zobowiązania, zgodnie z art. 118 k.c. Gmina do przedmiotowych opłat dolicza podatek VAT. Należy powiedzieć, że ze względu na dużą ilość nieruchomości znajdujących się w zasobie, Gmina dowiaduje się o tym, że zajęto grunt, którego jest właścicielem w następujących sytuacjach:

W uzupełnieniu do wniosku Zainteresowany wskazał, iż w sytuacji ujawnienia przypadków, iż osoba trzecia zajmuje grunt bez tytułu prawego i wiedzy Gminy mogą wystąpić następujące zdarzenia:

W celu odzyskania nieruchomości Gmina co najmniej dwukrotnie wzywa pisemnie użytkownika gruntu do jego wydania wyznaczając terminy do wydania gruntu. Po bezskutecznym upływie terminu wydania nieruchomości Gmina kieruje sprawę na drogę postępowania sądowego z pozwem o wydanie zajętej nieruchomości.

W związku z powyższym zadano następujące pytanie.

Czy korzystanie z gruntu Gminy przez osobę, która zajęła bez tytułu prawnego grunt, od momentu jego faktycznego zajęcia (z uwzględnieniem okresu przedawnienia) do momentu dowiedzenia się o tym fakcie przez Gminę jest usługą opodatkowaną VAT.

Zdaniem Wnioskodawcy, na podstawie przepisu art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, opodatkowaniu tym podatkiem podlega m.in. odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Zgodnie natomiast z przepisem art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku VAT, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji.

Tak więc świadczenie usług musi odbywać się w ramach stosunku prawnego, z którego wynika zobowiązanie dłużnika do świadczenia na rzecz wierzyciela i prawo wierzyciela do domagania się wykonania świadczenia od dłużnika. W sytuacji, gdy Gmina nie miała wiedzy o fakcie bezprawnego zajęcia gruntu nie można mówić o świadczeniu usługi, ponieważ brak było woli Gminy, aby taką usługę świadczyć, również bezumowny posiadacz nie miał żadnego tytułu prawnego do domagania się od Gminy świadczenia. Tak więc obciążenie korzystającego bezumownie z gruntu opłatą naliczoną od momentu, kiedy zajął bezpodstawnie grunt (z uwzględnieniem okresu przedawnienia) do dnia dowiedzenia się o tym fakcie przez Gminę nie jest usługą opodatkowaną VAT.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego uznaje się za:

* prawidłowe - w zakresie opodatkowania czynności wykorzystania nieruchomości Gminy bez tytułu prawnego, od momentu jego faktycznego zajęcia (z uwzględnieniem okresu przedawnienia) do momentu dowiedzenia się o tym fakcie przez Gminę w sytuacji, gdy Gmina zmierza do odzyskania zajętej nieruchomości,

* nieprawidłowe - w zakresie opodatkowania czynności wykorzystania nieruchomości Gminy bez tytułu prawnego, od momentu jego faktycznego zajęcia (z uwzględnieniem okresu przedawnienia) do momentu dowiedzenia się o tym fakcie przez Gminę w sytuacji, gdy Gmina zmierza do uregulowania ujawnionego stanu.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054), zwanej dalej ustawą, opodatkowaniu ww. podatkiem podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Na mocy art. 5 ust. 2 ustawy, czynności określone w ust. 1 podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa.

Przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (...) - art. 7 ust. 1 ustawy.

W myśl art. 8 ust. 1 ustawy, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

Wskazane czynności, jak wynika z art. 5 ust. 2 ustawy, podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa. Powyższe oznacza, że istotny jest przede wszystkim faktyczny przebieg danej czynności i osiągnięty rezultat zgodny z zamiarem umawiających się stron.

Aby uznać daną czynność za opodatkowaną, pomiędzy stronami umowy musi istnieć wzajemny stosunek zobowiązaniowy oznaczający, iż dany podmiot w zamian za wynagrodzenie zobowiązany jest do spełnienia na rzecz innego podmiotu określonego świadczenia. Istotną cechą wynagrodzenia jest więc istnienie bezpośredniego związku pomiędzy usługą i otrzymaną zapłatą, należną z tytułu danego świadczenia. Czynność opodatkowana powstaje bowiem wyłącznie w związku z zaistnieniem stosunku prawnego określonego umową między stronami. Wystąpić musi zatem bezpośredni związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia oparty o relacje cywilnoprawne pomiędzy podmiotami.

W przedmiotowej sprawie kwestią wymagającą interpretacji jest ustalenie czy w przedstawionej we wniosku sytuacji, korzystanie z gruntu Gminy przez osobę, która zajęła go bez tytułu prawnego, od momentu jego faktycznego zajęcia (z uwzględnieniem okresu przedawnienia) do momentu dowiedzenia się o tym fakcie przez Gminę jest usługą opodatkowaną VAT.

Kwestie korzystania z cudzej własności bez tytułu prawnego, tj. zgody wynajmującego regulują przepisy art. 224-225 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). W sytuacji ustania umowy najmu wygasa łączący obie strony stosunek najmu, co powoduje po stronie najemcy obowiązek zwrotu przedmiotu najmu. Do chwili wydania przedmiotu najmu po stronie byłego użytkownika zachodzi tzw. bezumowne korzystanie z rzeczy. Zapłata w tym przypadku określonej kwoty pieniężnej wiąże się z prawem żądania naprawienia wynikłej dla właściciela rzeczy szkody z tytułu bezprawnego używania rzeczy. Żądane wynagrodzenie (roszczenie pieniężne) może stanowić w istocie odszkodowanie. Przepisy prawa przyznają bowiem właścicielowi prawo do roszczenia o odszkodowanie, które obejmuje kompensatę utraconych korzyści, jakie właściciel by uzyskał, gdyby rzecz wynajął. Utratą korzyści jest w szczególności szkoda polegająca na nieuzyskaniu pożytków cywilnych (czynszu z najmu, dzierżawy), które rzecz przynosi.

O tym, czy bezumowne korzystanie z rzeczy bez zgody właściciela podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, w myśl art. 5 ust. 1 ustawy, decydują w każdym przypadku konkretne okoliczności.

W sytuacji, gdy osoba trzecia korzysta z nieruchomości bez wiedzy i zgody jej właściciela, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy właścicielem nieruchomości i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne. Świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym obowiązek świadczenia usług oraz wysokość wynagrodzenia - nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody.

Inaczej należy jednak oceniać sytuacje, gdy użytkownik użytkuje nieruchomość za zgodą właściciela (nawet dorozumianą), płacąc z tego tytułu określone kwoty. W tych okolicznościach wynagrodzenie otrzymane przez właściciela z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy spełnia definicję świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy i na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Z opisu sprawy wynika, iż w sytuacjach, gdy ujawniane są przypadki gdy osoba trzecia zajmuje bez tytułu prawnego grunt Gminy (przykładowo ze względu na niewłaściwy proces budowlany i przesunięcie zabudowy poza granice własnej działki, ogrodzenia nieruchomości wykraczające poza nieruchomość własną) i jeżeli korzystający złoży oświadczenie o faktycznym czasie zajęcia gruntu, Gmina obciąża go również należnością za korzystanie z gruntu bez tytułu prawnego, za okres od dnia faktycznego zajęcia nieruchomości do dnia, w którym Gmina dowiedziała się o zajęciu. Obciążenie dokonywane jest jednorazowo za cały okres wsteczny, nie dłużej jednak niż 10 letni okres przedawnienia zobowiązania, zgodnie z art. 118 k.c. Należy powiedzieć, że ze względu na dużą ilość nieruchomości znajdujących się w zasobie, Gmina dowiaduje się o tym, że zajęto grunt, którego jest właścicielem w następujących sytuacjach:

Decydujące znaczenie dla opodatkowania lub nieopodatkowania bezumownego korzystania z nieruchomości bez zawiązywania stosunku zobowiązaniowego mają okoliczności faktyczne. Co do zasady, sytuacja ta pozostaje poza opodatkowaniem podatkiem od towarów i usług. Jeżeli jednak okoliczności wskazują na dorozumianą, milczącą zgodę właściciela nieruchomości na jej użytkowanie przez dotychczasowego użytkownika - czynność ta podlega opodatkowaniu jako świadczenie usług.

Z treści wniosku wynika również, że w sytuacji ujawnienia przypadków, iż osoba trzecia zajmuje grunt bez tytułu prawego i wiedzy Gminy, m.in. dąży ona do odzyskania zajętej nieruchomości. W celu odzyskania nieruchomości, Gmina co najmniej dwukrotnie wzywa pisemnie użytkownika gruntu do jego wydania wyznaczając terminy do wydania gruntu. Po bezskutecznym upływie terminu wydania nieruchomości Gmina kieruje sprawę na drogę postępowania sądowego z pozwem o wydanie zajętej nieruchomości.

Odnosząc się do sytuacji przedstawionej we wniosku należy stwierdzić, iż Gmina w analizowanej sprawie nie wyrażała w jakikolwiek sposób zgody na korzystanie z gruntu przez użytkownika - fakt ujawnienia bezumownego korzystania z nieruchomości wynika z podejmowanych przez Gminę czynności lub w związku z wnioskiem dotychczasowego użytkownika o uregulowanie tytułu prawnego, a także Gmina dąży do odzyskania zajętej nieruchomości. Zatem, od momentu faktycznego zajęcia nieruchomości do momentu dowiedzenia się o tym fakcie przez Gminę, pomiędzy właścicielem nieruchomości i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne. W tej sytuacji nie mamy do czynienia z czynnością opodatkowaną podatkiem od towarów i usług, bowiem obciążanie użytkownika nieruchomości ustaloną kwotą ma na celu uzyskanie odszkodowania za określone straty.

W takiej sytuacji, należność nakładana na dotychczasowego użytkownika, którą zobowiązany jest on uiścić w związku z bezumownym korzystaniem z nieruchomości, stanowiąca w sensie cywilistycznym wynagrodzenie za poniesioną szkodę, stanowi odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości. W konsekwencji, stosunek łączący strony oraz otrzymane kwoty pieniężne nie zyskują zobowiązaniowego (usługowego) charakteru.

Wobec powyższego, w analizowanej sprawie korzystanie z gruntu Gminy przez osobę, która zajęła go bez tytułu prawnego, od momentu jego faktycznego zajęcia (z uwzględnieniem okresu przedawnienia) do momentu dowiedzenia się o tym fakcie przez Gminę, w sytuacji, gdy Gmina zmierza do odzyskania zajętej nieruchomości, będzie czynnością niepodlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy.

Zatem w tym zakresie stanowisko Wnioskodawcy uznano za prawidłowe.

Z treści wniosku wynika również, że w niektórych sytuacjach ujawnienia przypadków, iż osoba trzecia zajmuje grunt bez tytułu prawego i wiedzy Gminy, akceptuje ona zaistniałą sytuację i podejmuje stosowne kroki zmierzające do prawnego uregulowania ujawnionego stanu poprzez np. zawarcie umowy dzierżawy lub sprzedaż nieruchomości dotychczasowemu użytkownikowi.

Odnosząc się do sytuacji przedstawionej we wniosku należy stwierdzić, iż Gmina w analizowanej sprawie zgadza się na dalsze korzystanie z gruntu przez użytkownika - fakt ujawnienia bezumownego korzystania z nieruchomości wynika z podejmowanych przez Gminę czynności lub w związku z wnioskiem dotychczasowego użytkownika o uregulowanie tytułu prawnego, a Gmina dąży do uregulowania ujawnionej sytuacji. W tej sytuacji mamy do czynienia z czynnością opodatkowaną podatkiem od towarów i usług, bowiem obciążanie użytkownika nieruchomości ustaloną kwotą nie ma na celu uzyskania odszkodowania za określone straty, ale wynagrodzenia za określone zachowanie aktualnego użytkownika nieruchomości, które Gmina akceptuje wyrażając chęć uregulowania zaistniałego stanu faktycznego poprzez zawarcie umowy dzierżawy bądź sprzedaż nieruchomości. Gmina nie dąży do odzyskania nieruchomości zajętej bez tytułu prawnego lecz akceptuje ten fakt zamierzając uzyskać z tego tytułu dodatkowe wynagrodzenie.

W takiej sytuacji, należność nakładana na dotychczasowego użytkownika, którą zobowiązany jest on uiścić w związku z bezumownym korzystaniem z nieruchomości, stanowiąca w sensie cywilistycznym wynagrodzenie za poniesiona szkodę, nie stanowi odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości, a tożsama jest z wynagrodzeniem uzyskiwanym z tytułu świadczenia usług. W konsekwencji, stosunek łączący strony oraz otrzymane kwoty pieniężne zyskują zobowiązaniowy (usługowy) charakter.

Wobec powyższego, w analizowanej sprawie korzystanie z gruntu Gminy przez osobę, która zajęła go bez tytułu prawnego, od momentu jego faktycznego zajęcia (z uwzględnieniem okresu przedawnienia) do momentu dowiedzenia się o tym fakcie przez Gminę, w sytuacji, gdy Gmina zmierza do uregulowania ujawnionego stanu, będzie czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy.

Zatem w tym zakresie stanowisko Wnioskodawcy uznano za nieprawidłowe.

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

W pozostałych zakresach dotyczących podatku od towarów i usług wydane zostały odrębne rozstrzygnięcia.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu, ul. Św. Mikołaja 78/79, 50-126 Wrocław po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Poznaniu, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Lesznie, ul. Dekana 6, 64-100 Leszno.