FN5.054.2.2016 - Konsekwencje zerwania tzw. polisolokat.

W odpowiedzi na interpelację Pana Posła (...), w sprawie konsekwencji zerwania tzw. polisolokat (interpelacja nr 3737), uprzejmie proszę o przyjęcie następującego stanowiska.

Pragnę uprzejmie poinformować, że na podstawie ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze na rynkiem finansowym (Dz. U. z 2016 r. poz. 174), organem właściwym w sprawach nadzoru nad bankami i zakładami ubezpieczeń jest Komisja Nadzoru Finansowego (dalej: KNF). Celem działalności KNF jest m.in. zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku finansowego, jego stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do tego rynku, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku również poprzez rzetelną informację dotyczącą jego funkcjonowania (na podstawie art. 2 ww. ustawy).

Jednocześnie pragnę zauważyć, że ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2015 r. poz. 184, z późn. zm.), określa warunki rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasady podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów. Powyżej wskazana ustawa m.in. reguluje zasady i tryb przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję, praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów oraz stosowaniu niedozwolonych postanowień wzorców umów (na podstawie art. 1 ust. 2 ww. ustawy). Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy, w szczególności: naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji, proponowanie konsumentom nabycia usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów ustalonym z uwzględnieniem dostępnych przedsiębiorcy informacji w zakresie cech tych konsumentów lub proponowanie nabycia tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru (na podstawie art. 24 ust. 2 ww. ustawy). Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: UOKiK) wskazywał w Sprawozdaniu z działalności 2014 r., że dąży do tego, by egzekwować zasady uczciwości na rynku nie tylko poprzez wydawanie decyzji nakładających na przedsiębiorców kary, lecz także poprzez wskazywanie najlepszych praktyk i zobowiązywanie do dokonania zmian. W ocenie UOKiK, nieuczciwą sprzedażą było oferowanie konsumentom polis z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Często sprzedawano je jako bezpieczny i atrakcyjny produkt inwestycyjny osobom, które chciały założyć zwykłą lokatę i nie miały świadomości, że mogą utracić znaczną część środków, jeżeli będą chciały się wycofać.

Nieprawidłowości związane z oferowaniem przez zakłady ubezpieczeń umów ubezpieczenia na życie z elementem inwestycyjnym były również wskazywane przez Rzecznika Ubezpieczonych (obecnie Rzecznika Finansowego) w publikowanych raportach.

Już raport Rzecznika Ubezpieczonych z dnia 7 grudnia 2012 r. wskazywał, że umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym to umowa o bardzo wysokim stopniu skomplikowania, regulowana wieloma wzorcami umownymi. Konsument zawierał taką umowę bazując na informacjach przekazywanych mu przez osobę oferującą zawarcie umowy - pośrednika ubezpieczeniowego, pracownika banku lub doradcę finansowego. Nie zawsze informacje te podawane były precyzyjnie i zgodnie z faktycznymi warunkami umowy, co skutkowało wprowadzaniem klientów w błąd i powodowało utratę środków finansowych klientów, a w konsekwencji również podważało zaufanie do instytucji finansowych. Analizując skargi, które wpłynęły do Rzecznika Ubezpieczonych, wobec połączenia w jednej umowie elementów umowy ubezpieczenia oraz umowy inwestycyjnej, konsument nie otrzymuje ani należytej ochrony ubezpieczeniowej jego życia i zdrowia, ani oczekiwanego zysku z podejmowanej inwestycji, nieświadomie finansując głównie działalność zakładów ubezpieczeń i banków. W ocenie Rzecznika Ubezpieczonych, tak skomplikowane, a tym samym niezrozumiałe umowy nie powinny być oferowane osobom, które mają niewystarczającą wiedzę na temat umów ubezpieczenia, szczególnie w przypadku, gdy przychodzą do instytucji zaufania publicznego - banku, z zamiarem bezpiecznego ulokowania i pomnożenia oszczędności.

W Raporcie Rzecznika Finansowego "Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Część II" z marca 2016 r., stwierdza się, że w przeważającej części umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym okazywały się pułapką inwestycyjną, drenującą portfele klientów. Raport krytycznie odnosi się do funkcjonowania KNF, której zarzuca brak wystarczających działań prewencyjnych. Pomimo zaobserwowanych nieprawidłowości nie wdrożono w porę działań zapobiegawczych wzorowanych chociażby na rozwiązaniach brytyjskich. W Wielkiej Brytanii sukcesem zakończyły się działania nadzorcy, który stale monitorował nieprawidłowości na rynku ubezpieczeniowo-inwestycyjnym oraz podejmował właściwe działania w celu poprawy ochrony najsłabszych uczestników rynku poprzez wymierne i dotkliwe kary.

Jednocześnie pragnę zauważyć, że w dniu 1 stycznia 2016 r. weszła w życie ustawa z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1844 oraz z 2016 r. poz. 615), która wprowadziła rozwiązania mające na celu wyeliminowanie niewłaściwych działań zakładów ubezpieczeń i banków w zakresie zawieranych umów ubezpieczenia na życie z elementem inwestycyjnym tj. m.in.: zwiększenie obowiązków informacyjnych wobec klienta przed zawarciem umowy; wprowadzenie zasady równomiernego rozłożenia w czasie wydatków z tytułu prowizji pośrednika ubezpieczeniowego; wprowadzenie obowiązku przeprowadzenia przez zakład ubezpieczeń analizy potrzeb ubezpieczającego lub ubezpieczonego przed zawarciem umowy, w celu dokonania oceny, jaka umowa jest odpowiednia dla ubezpieczającego lub ubezpieczonego; umożliwienie KNF monitorowania rynku ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych, a także interwencji produktowej polegającej na możliwości zakazu lub ograniczenia wprowadzania do obrotu, dystrybucji lub sprzedaży niektórych ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych albo rodzaju działalności finansowej lub praktyki zakładu ubezpieczeń; przyznanie ubezpieczonym prawa do odstąpienia od umów ubezpieczenia na życie z elementem inwestycyjnym po roku zawarcia umowy bez ponoszenia nadmiernych kosztów oraz obowiązek zakładu ubezpieczeń do zawarcia w stosowanych przez siebie wzorcach umownych, w szczególności w ogólnych warunkach ubezpieczenia, informacji, które postanowienia zawarte we wzorcach określają najważniejsze dla klienta kwestie. Niemniej jednak przepisy wyżej wymienionej ustawy, co do zasady, odnoszą się do umów zawartych po dniu wejścia w życie ustawy, czyli od dnia 1 stycznia 2016 r. W odniesieniu do wszystkich umów, w tym zawartych przed dniem 1 stycznia 2016 r., stosuje się przepisy ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym (Dz. U. poz. 1348, z późn. zm.). Ustawa ta określiła zasady rozpatrywania reklamacji przez podmioty rynku finansowego oraz zasady działania Rzecznika Finansowego. Powyższa ustawa wprowadziła m.in. regulację, zgodnie z którą spory wynikłe np. z umowy ubezpieczenia mogą być rozstrzygane w drodze pozasądowego postępowania w sprawie rozwiązywania sporów między klientem, a podmiotem rynku finansowego. Udział podmiotu rynku finansowego w takim postępowaniu jest obowiązkowy. W toku prowadzonego postępowania Rzecznik Finansowy przedstawia stronom postępowania propozycję zakończenia sporu. W przypadku braku polubownego zakończenia postępowania, Rzecznik Finansowy sporządza opinię, w której należy zawrzeć w szczególności ocenę prawną stanu faktycznego w przedmiotowym postępowaniu.

Ponadto, pragnę zapewnić, że sprawa nieprawidłowości zawierania umów ubezpieczenia na życie o charakterze inwestycyjnym jest przez Ministerstwo Finansów na bieżąco monitorowana oraz analizowana jest skuteczność funkcjonowania obowiązujących od dnia 1 stycznia 2016 r. przepisów. W przypadku gdyby te przepisy nie przyniosły oczekiwanego rezultatu zostaną zaproponowane inne rozwiązania.