FN1.054.4.2015 - Przeciwdziałanie obchodzenia przepisów dotyczących ustawowo określonych limitów pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego.

Odnosząc się do treści interpelacji Pana Posła pragnę wskazać, że ww. projekt, opracowany na podstawie przyjętych przez Radę Ministrów założeń, ma na celu skuteczne eliminowanie z obrotu gospodarczego podmiotów wykonujących działalność reglamentowaną na rynku finansowym bez zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego, w szczególności podmiotów prowadzących działalność z zamiarem oszustwa. Ponadto proponowane rozwiązania mają zapobiegać sytuacjom wykorzystywania słabszej pozycji konsumentów w transakcjach dokonywanych z instytucjami pożyczkowymi oraz zmierzają do uszczelnienia i wzmocnienia systemu jurysdykcji w zakresie ochrony konsumentów. Projektowana regulacja zwiększy tym samym poziom ochrony konsumentów korzystających z usług finansowych ww. podmiotów udzielających kredytów konsumenckich.

Projektowany w ww. ustawie przepis art. 36b i 36c ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim ma służyć przeciwdziałaniu obchodzenia przepisów dotyczących ustawowo określonych limitów pozaodsetkowych kosztów kredytu poprzez udzielenie jednej pożyczki na krótki okres i następnie odpłatne jej tzw. rolowanie (przedłużanie) na kolejne okresy, zamiast udzielenia od razu konsumentowi pożyczki na dłuższy okres, dostosowany do jego możliwości w zakresie obsługi tej pożyczki. Projekt ma również przeciwdziałać obchodzeniu regulacji poprzez udzielanie konsumentowi kolejnych pożyczek, w celu sfinansowania spłaty pierwszej pożyczki, co wpędza konsumentów w tzw. spiralę zadłużenia.

Ministerstwo Finansów przychyla się do postulatów środowiska finansowego, dotyczących wyłączenia z limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu kredytów w rachunku oszczędnościoworozliczeniowym oraz kart kredytowych. Należy bowiem mieć na uwadze, że tego rodzaju umowy są zawierane na czas nieoznaczony, a w ich ramach kredytodawca zobowiązuje się do wielokrotnego udzielania kredytobiorcy, w okresie trwania umowy, kredytów w nieoznaczonej liczbie i wysokości, do wysokości przyznanego limitu w rachunku kredytowym. Opisana specyfika tych umów powoduje, że kredytodawca nie jest w stanie z góry przewidzieć, jaka będzie łączna wysokość wypłat dokonanych na rzecz konsumenta w danym okresie, a w związku z tym nie jest również w stanie przewidzieć, jaka będzie łączna wysokość kosztów, jakie konsument będzie obowiązany ponieść w związku z wykonaniem umowy w tym okresie. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że do prowadzenia rachunków oszczędnościoworozliczeniowych uprawnione są, zgodnie z art. 49 w związku z art. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 128), wyłącznie banki oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo - kredytowe na podstawie ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo - kredytowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1450). Z kolei do oferowania kart kredytowych uprawnione są banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo - kredytowe oraz instytucje płatnicze, które zgodnie z ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, podlegają nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego. Wyłączenie tego rodzaju umów z zakresu limitowania pozaodsetkowych kosztów kredytu nie pozostaje zatem w sprzeczności z podstawowym celem projektowanej regulacji, jakim jest ochrona konsumenta przed ponoszeniem nadmiernych kosztów pożyczek w związku z obserwowanymi praktykami i doświadczeniami sygnalizowanymi przez Prezesa UOKiK w następstwie kontroli przeprowadzanych na rynku pozabankowych firm pożyczkowych.

W ciągu ostatnich lat liczba kart kredytowych na rynku krajowym spada. Na koniec września 2014 r. łączna liczba kart kredytowych wyniosła 6 mln szt. W III kwartale 2014 r. liczba kart kredytowych w stosunku do poprzedniego kwartału zmniejszyła się o 49 tys. sztuk, co oznacza spadek o 0,8%. Od grudnia 2009 r. obserwowano stały spadek liczby kart kredytowych (od grudnia 2009 r. do września 2014 r. ubyło z rynku 4,8 mln kart kredytowych), co wynikało przede wszystkim z kontynuacji przyjętej na początku 2010 r. polityki banków, tzn. zaostrzenia kryteriów dotyczących zarówno wydawania nowych kart i przyznawania nowych limitów, jak i obsługi kart już wydanych (eliminacja z portfela kart nieaktywnych, tj. nieużytkowanych przez klientów). Wpływ na powyższe działania banków od 2010 r. miała w szczególności rosnąca w latach 2009 - 2011 wartość kredytów zagrożonych, w tym udzielonych z wykorzystaniem kart kredytowych, co wynikało głównie z pogorszenia koniunktury 1 .

Wprowadzenie przepisów proponowanych w art. 36b i 36c ustawy o kredycie konsumenckim przewidziane zostało w przyjętym przez Radę Ministrów projekcie założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw. Dokument ten podlegał uzgodnieniom międzyresortowym oraz konsultacjom społecznym w trybie przewidzianym uchwałą Rady Ministrów - Regulamin pracy Rady Ministrów. Z propozycją powyższej regulacji wystąpił w toku konsultacji projektu założeń Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w którego ocenie powinny się one przyczynić, w sposób istotny, do zwiększenia ochrony interesów konsumentów zaciągających kredyty w sektorze podmiotów pożyczkowych Propozycja wprowadzenia regulacji przeciwdziałających próbom obchodzenia ustawowo określonych limitów kosztów pozaodsetkowych w formie zaproponowanych 120 dni prolongaty spłaty kredytu, była przedmiotem dyskusji w trakcie prac nad ww. projektem założeń i została rozstrzygnięta. Zaproponowany w projekcie okres 120 dni wydaje się być właściwy mając na uwadze charakterystykę rynku pożyczkowego, zarówno w odniesieniu do oferowanych terminów w zakresie udzielania kredytów i pożyczek, jak i praktyki zaciągania ich przez konsumentów.

Praktyki stosowane aktualnie przez niektórych przedsiębiorców polegają na udzielaniu konsumentom pożyczek na krótkie okresy (tzw. chwilówki), z wymaganą w krótkim okresie całkowitą jednorazową spłatą pożyczki wraz z jej kosztami. W konsekwencji konsument staje przed koniecznością przedłużenia, po upływie kilkunastu lub kilkudziesięciu dni, spłaty pożyczki na kolejny okres, aby podołać obsłudze obciążenia. Za możliwość przedłużenia spłaty pożyczki na kolejny okres konsument jest zobowiązany ponieść dodatkowy koszt.

Zgodnie z propozycją, w przypadku prolongaty spłaty kredytu na kolejne okresy spłaty w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu całkowitą kwotę kredytu stanowiła kwota pierwszej wypłaty, natomiast do całkowitego kosztu kredytu z wyłączeniem odsetek wliczane będą wszystkie koszty, w tym również opłaty związane z wydłużeniem okresu kredytowania, które kredytobiorca jest zobowiązany ponieść w związku z obsługą umowy kredytu, naliczone w stosunku do całkowitej kwoty kredytu i pobrane w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu.

Natomiast w przypadku udzielenia przez kredytodawcę danemu konsumentowi kolejnych kredytów w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszego kredytu, jednakże wyłącznie w sytuacji, w której konsument nie dokonał pełnej spłaty pierwszego kredytu, całkowitą kwotę kredytu stanowiła całkowita kwota pierwszego kredytu, natomiast całkowity koszt kredytu z wyłączeniem odsetek będzie stanowił sumę całkowitych kosztów wszystkich kredytów udzielonych w tym okresie.

Biorąc pod uwagę cel projektu ustawy przyjęte rozwiązanie powinno zapobiec omijaniu przepisów poprzez finansowanie spłaty jednej pożyczki kolejnymi pożyczkami udzielanymi przez tego samego pożyczkodawcę, zamiast jednej pożyczki na dłuższy termin.

Należy zauważyć, że banki oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe zostały objęte obowiązkiem stosowania limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu, w tym również proponowanego art. 36b i 36c ustawy o kredycie konsumenckim. Jak wyżej wskazano, projektowany zakres wyłączeń przepisów projektu o ograniczeniu pozaodsetkowych kosztów kredytu dotyczy kredytu w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym oraz umów o kartę kredytową. Wyłączenie wymienionych produktów kredytowych uzasadnione jest ich specyfiką, co zostało wcześniej omówione.