DPA.024/143/96 - Prace studentów.

"(...) 1. Prace plastyczne kursowe i dyplomowe studentów mają z prawnego punktu widzenia podwójny charakter:

po pierwsze - są one istotnym dokumentem przebiegu studiów, sprawdzianem umiejętności i wiedzy w określonej specjalności, sprawdzianem przygotowania dyplomanta do samodzielnej pracy zawodowej, jak również dokumentem dorobku dydaktycznego oraz systemu i metod kształcenia. W tym charakterze - wyłącznie jako dokumentacja - są własnością szkoły i podlegają określonemu reżimowi prawnemu, wynikającemu z przepisów ustawy o szkolnictwie wyższym, statutu szkoły, regulaminu studiów i innych aktów prawnych, obowiązujących w szkole. Pracami tymi, pozostającymi w dyspozycji szkoły (jako jedne z dokumentu przebiegu studiów) może szkoła dysponować, ale tylko w ramach czynności tzw. zwykłego zarządu;

po drugie - wskazane wyżej prace plastyczne są jednocześnie własnością autorską twórców, czyli studentów i dyplomantów; w tym charakterze podlegają one w całości reżimowi prawnemu ustawy pr. aut. Autorskie prawa osobiste i majątkowe do tych prac przysługują z reguły twórcom, czyli studentom i dyplomantom (absolwentom). Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy szkoła wniosła wkład materialny do tych utworów, jak i sytuacji, gdy w całości zostały one wykonane z materiałów studentów. Szkoła (...) nie może i nie powinna być ani współautorem, ani właścicielem tych dzieł. Powyższa konstatacja wynika z art. 1 i art. 8 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz z art. 192 § 1 i art. 193 § 2 w związku z art. 47 kodeksu cywilnego. Ze wskazanych przepisów wynika bowiem, że wkład materialny szkoły w razie połączenia (akcesji) z częścią wnoszoną przez studenta wchodzi jako część składowa do nowo powstałego dzieła, przy czym szkoła traci prawo własności do jej wkładu materialnego. Oznacza to, że student, który wytworzył nową rzecz (utwór) z cudzych materiałów (materiałów szkoły) staje się jej właścicielem. Oczywiście jest także właścicielem, gdy dzieło wytworzył z własnych materiałów. Wyjątek od tej zasady stanowi jedynie sytuacja, gdy wartość materiałów dostarczonych studentowi przez szkołę jest większa od wartości nakładu jego pracy twórczej oraz ewentualnie wartości jego materiałów, użytych do wytworzenia danego utworu plastycznego.

2. Dopóki szkoła dysponuje pracą kursową lub dyplomową jako dokumentem przebiegu studiów (przechowuje, konserwuje, udostępnia dla celów dydaktycznych, użycza, oddaje w depozyt, wystawia we własnej galerii, bibliotece lub w innych miejscach), dopóty sytuacja jest jasna i klarowna, gdyż szkoła dysponuje dziełem w charakterze dokumentu lub pomocy dydaktycznej, względnie eksponatu i tylko w ramach czynności zwykłego zarządu.

Sytuacja komplikuje się dopiero wtedy, gdy szkoła zamierza w stosunku do utworu (dzieła plastycznego) podjąć czynności przekraczające zwykły zarząd, tzn. sprzedać, darować (przekazać nieodpłatnie) lub nawet zniszczyć czy też korzystać z tego utworu na różnych polach eksploatacji, wymienionych w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wówczas utwór zaczyna występować nie jako dokument na użytek szkoły, lecz jako własność autorska chroniona przez przepisy prawa autorskiego; pojawia się również problem ewentualnego sporządzania dokumentacji tego utworu, skoro jako oryginał ma on przestać funkcjonować na terenie szkoły.

W tych wypadkach (przekraczających zakres zwykłego zarządu) - zgodnie z prawem autorskim i prawem cywilnym - należałoby przyjąć następujące zasady postępowania:

1) jeżeli utwór jest własnością szkoły:

a) w razie zamiaru sprzedaży szkoła powinna umożliwić studentowi (absolwentowi) prawo pierwokupu,

b) szkoła powinna wzywać studenta (absolwenta) do odbioru utworu w wypadku braku potrzeby lub możliwości dalszego przechowywania dzieła przez szkołę (odbiór za zwrotem wartości materiału dostarczonego przez szkołę),

c) w razie podjęcia decyzji o zniszczeniu oryginalnego egzemplarza utworu plastycznego studenta lub absolwenta należałoby przyjąć zasady analogiczne jak w art. 32 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych,

d) w razie sprzedaży oryginalnego egzemplarza utworu plastycznego, dokonanej za pośrednictwem galerii lub innej instytucji zajmującej się zawodowo odsprzedażą oryginalnych egzemplarzy dzieł plastycznych - należy respektować art. 19 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (wynagrodzenie - w wysokości 5% ceny - dla autora z tytułu droit de suite),

e) szkoła powinna zawsze respektować autorskie prawa osobiste studenta lub absolwenta,

f) w wypadku podejmowania decyzji przekraczających zakres zwykłego zarządu szkoła powinna decydować, czy utwór ma być udokumentowany i w jakim stopniu. Koszty dokumentowania powinny obciążać szkołę względnie nabywcę, a nie studenta lub absolwenta;

2) jeżeli utwór (praca konkursowa lub dyplomowa) jest własnością studenta, a szkoła chce podjąć działania przekraczające zakres zwykłego zarządu, wówczas działania te powinny być podejmowane za zgodą i w porozumieniu ze studentem (absolwentem) oraz przy zachowaniu przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

W odniesieniu do tych utworów plastycznych szkoła może uzyskać (na podstawie umowy) prawo pierwokupu, może je otrzymać od studenta (absolwenta) jako darowiznę. Uzyskawszy własność może utwór plastyczny następnie sprzedać lub darować. W wypadku sprzedaży w warunkach określonych w art. 19 pr. aut. studentowi (absolwentowi) będzie przysługiwać wynagrodzenie (5%) z tytułu droit de suite (wynagrodzenia tego nie można zrzec się - art. 19 ust. 3 wyżej wymienionej ustawy).

3. (...):

1) ustalanie własności prac kursowych i dyplomowych nie może odbywać się w sposób arbitralny. Ustalanie tytułu własności musi następować zgodnie z wyżej wskazanymi przepisami prawa autorskiego (art. 1 i art. 8) oraz kodeksu cywilnego (art. 47, art. 192 i art. 193),

2) nie należy przyjmować konstrukcji prawnej współtwórstwa. Praca pedagogów szkoły nie ma (...) charakteru współtwórczości (pedagog i student jako współautorzy), lecz jest zbliżona charakterem do krytyki artystycznej, która wprawdzie wpływa na ostateczny kształt utworu plastycznego, ale jest odrębnym od twórczości plastycznej (sensu stricte) rodzajem działalności twórczej,

3) (...) Najistotniejsze jest, aby po stronie szkoły nie wystąpiło zjawisko zawłaszczania własności autorskiej studentów (absolwentów) metodą administracyjną. Podkreślić należy, że o ile w odniesieniu do utworu plastycznego wykonanego przez pracownika szkoły w ramach stosunku pracy, szkole mogą przysługiwać autorskie prawa majątkowe na podstawie art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, to przepis ten nie ma zastosowania do studentów, których łączy ze szkołą stosunek o charakterze administracyjno-prawnym, a nie stosunek pracy,

4) w przypadku sprzedaży przez szkołę pracy studenckiej lub dyplomowej wynagrodzenie nie może być dzielone w stosunku 1:1 (oznaczałoby to, że szkoła jako osoba prawna jest współtwórcą wraz ze studentem, a to jest prawnie niemożliwe). Jeżeli szkoła sprzeda pracę, stanowiącą jej własność w warunkach art. 19 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wówczas student (absolwent) otrzyma tylko droit de suite, natomiast jeżeli sprzeda pracę, stanowiącą własność studenta (absolwenta), to może to uczynić, ale za jego zgodą i potrącić dla siebie z ceny sprzedaży jedynie wartość wkładu materialnego szkoły,

5) niszczenia prac plastycznych studentów należałoby unikać. Możliwe jest w tym przedmiocie przyjmowanie rozwiązań umownych, korzystnych tak dla szkół, jak i dla studentów (absolwentów). Prace studenckie mogą w przyszłości osiągać w przyszłości wysokie ceny, co dawałoby szkole dochody, a absolwentom wynagrodzenie w wysokości 5% ceny sprzedaży z tytułu droit de suite,

6) problem własności prac kursowych i dyplomowych powinien być skrupulatnie rozstrzygany bezpośrednio po przyjęciu tych prac, a nie dopiero w okresie późniejszym. Ustalenia w tym zakresie powinny być czynione na bieżąco, zarówno wartościowo, jak i procentowo, aby w okresie późniejszym w wypadku wzrostu wartości utworu można było rozliczyć ewentualny wkład jednej i drugiej strony (w chwili przyjęcia dzieła przez szkołę)."