DP/423-0094/07/AK - Opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób prawnych transakcji sell buy back, polegających na jednoczesnym zbyciu i odkupieniu jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych.

Naczelnik Pomorskiego Urzędu Skarbowego w Gdańsku, działając na podstawie art. 14a § 1 i § 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz art. 4 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 217, poz. 1590) po rozpatrzeniu wniosku o udzielenie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.) w sprawie: opodatkowania transakcji sell buy back, polegającej na sprzedaży (umorzeniu) jednostek uczestnictwa i jednoczesnym ich odkupieniu

Na podstawie zezwolenia wydanego przez organ nadzoru - Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń, w ramach prowadzonej przez siebie działalności ubezpieczeniowej Spółka wykonuje czynności ubezpieczeniowe związane z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych w dziale I - Ubezpieczenia na życie.

W tym zakresie Spółka zawiera z osobami fizycznymi umowy ubezpieczeniowe stanowiące polisy ubezpieczeniowe na życie związane z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi. Spółka zgodnie z ustawą z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2003 r. Nr 124, poz. 1151 z późn. zm.) tworzy ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy, w którym lokuje środki z polisy ubezpieczonego na zasadach określonych w umowie ubezpieczeniowej (Polisie lub Regulaminie) i przelicza je na jednostki uczestnictwa w tym funduszu.

Zgromadzone w ten sposób w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym środki finansowe są następnie inwestowane w dostępne na rynku kapitałowym instrumenty finansowe. Spółka w tym celu nabywa między innymi jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. Środki finansowe ulokowane w ten sposób w funduszu inwestycyjnym są następnie inwestowane przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych w akcje, obligacje i inne dostępne papiery wartościowe.

W zależności od zawartości portfela inwestycyjnego danego funduszu na wycenę jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego ma bezpośrednio wpływ wartość akcji na giełdzie lub cena obligacji lub innych papierów wartościowych, w których są ulokowane środki finansowe zgromadzone w funduszu inwestycyjnym.

Z księgowego punktu widzenia nabyte jednostki uczestnictwa jako instrumenty finansowe w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 23 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn. zm. - dalej: ustawa o rachunkowości) powodują u Spółki powstanie aktywów finansowych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujmowania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 149, poz. 1674, dalej: Rozporządzenie w sprawie wyceny instrumentów finansowych), powstałe w ten sposób aktywa finansowe Spółka wprowadza do ksiąg rachunkowych na dzień zawarcia kontraktu w cenie nabycia, to jest w wartości godziwej poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych składników majątkowych. Zakupione jednostki uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym podlegają wycenie nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego według wartości godziwej (fundusze inwestycyjne publikują w prasie oraz na swoich stronach internetowych bieżące wyceny jednostek). Skutki dokonanego w ten sposób przeszacowania Spółka ujmuje dla celów księgowych jako przychody (w przypadku wzrostu wartości jednostki uczestnictwa) lub koszty finansowe bieżącego okresu (w przypadku spadku wartości jednostek).

Natomiast dla celów podatkowych wycena jednostek w związku ze zmianą wartości instrumentów finansowych na rynku jest przez Spółkę traktowana neutralnie. Zgodnie bowiem z art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych wydatki na nabycie tytułów uczestnictwa lub jednostek uczestnictwa w funduszach kapitałowych są kosztem uzyskania przychodu z odkupienia tytułów uczestnictwa lub jednostek uczestnictwa w funduszach kapitałowych albo umorzenia jednostek uczestnictwa, tytułów uczestnictwa oraz certyfikatów inwestycyjnych w funduszach kapitałowych. Spółka zatem dopiero w momencie umorzenia nabytych jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych rozpoznaje przychód do opodatkowania z tytułu ich zbycia (umorzenia) oraz koszt uzyskania przychodu z tytułu nabycia.

Spółka zgodnie z przepisami o rachunkowości wykazuje przychody z tytułu składek w technicznym rachunku ubezpieczeń, stanowiącym podstawę wyliczenia wyniku finansowego ubezpieczyciela, jako składki przypisane. W przypadku ubezpieczeń na życie, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń (dalej Rozporządzenie) składka przypisana zdefiniowana jest jako kwota składek należnych w okresie sprawozdawczym, niezależnie od tego czy kwoty te opłacono. W ujęciu podatkowym są to przychody związane z działalnością gospodarczą, w związku z czym, są przez Spółkę rozpoznawane w oparciu o art. 12 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych jako przychody należne, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane.

Ponadto Spółka, zgodnie z obowiązkami wynikającymi z ustawy o działalności ubezpieczeniowej, tworzy również rezerwę techniczno - ubezpieczeniową na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań wynikających z zawieranych umów ubezpieczenia. Stan przedmiotowej rezerwy ulega zmianom w ciągu roku w zależności od czynników przewidzianych w Rozporządzeniu, gdzie zostały zamieszczone szczególne zasady tworzenia i metody ustalania wysokości rezerw techniczno - ubezpieczeniowych.

W zakresie konsekwencji podatkowych zmian stanu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych zastosowanie znajduje przepis art. 12 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, zgodnie z którym kwota stanowiąca równowartość zmniejszenia stanu rezerwy techniczno - ubezpieczeniowych jest przychodem Spółki. Natomiast kwota stanowiąca przyrost tej rezerwy na koniec roku podatkowego w stosunku do jej stanu na początek roku stanowi koszt uzyskania przychodów Spółki zgodnie z art. 15 ust. 1b pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

W związku z powyższym Spółka zawierając kolejne umowy ubezpieczeniowe wykazuje przychód z tytułu przypisu składki i jednocześnie dokonuje odpowiedniego zwiększenia rezerwy techniczno - ubezpieczeniowej na przyszłe wypłaty dla ubezpieczonych z tytułu wystawianych polis, wykazując z tego tytułu koszt uzyskania przychodu.

W przypadku umowy ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym wysokość świadczeń dla ubezpieczonych jest uzależniona od wyceny (wartości) zakupionych przez nich jednostek uczestnictwa w kapitałowym funduszu ubezpieczeniowym, a zatem od wartości instrumentów finansowych w portfelu funduszu inwestycyjnego, w którym Spółka nabyła jednostki uczestnictwa. Dlatego też w momencie, gdy wzrasta wycena nabytych jednostek uczestnictwa (ze względu na wzrost wartości instrumentów finansowych w portfelu funduszu inwestycyjnego), Spółka podnosi odpowiednio poziom rezerwy techniczno - ubezpieczeniowej w celu dostosowania do zaktualizowanej wysokości zobowiązań z tytułu wypłat dla ubezpieczonych z funduszu ubezpieczeniowego.

W konsekwencji, ze względu na wzrost wartości nabytych przez Spółkę jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych i w rezultacie zwiększenia rezerwy na przyszłe wypłaty z tytułu polis ubezpieczeniowych, Spółka wykazuje wzrastające koszty uzyskania przychodów. Z drugiej strony w rachunku księgowym wzrost wartości posiadanych przez Spółkę jednostek uczestnictwa zostaje wykazany jako przychód finansowy (z tytułu wyceny tychże jednostek). Jednocześnie Spółka nie ma możliwości wykazania przychodów podatkowych odpowiadających wzrostowi wartości jednostek uczestnictwa.

Ponieważ wycena jednostek uczestnictwa uzależniona jest od aktualnej wartości instrumentów finansowych na rynku, istnieje także ryzyko gwałtownego spadku wartości tych instrumentów skutkującego obniżeniem wartości jednostek. W takim przypadku Spółka będzie zobowiązana znacząco zmniejszyć wysokość rezerwy techniczno - ubezpieczeniowej (ze względu na obniżenie wartości przyszłych wypłat). Powyższe natomiast będzie skutkowało powstaniem w jednym momencie wysokiego przychodu podatkowego i w konsekwencji zobowiązania podatkowego.

Mając powyższe na uwadze Spółka, w celu równomiernego rozłożenia powyższego ciężaru, wykazuje na bieżąco przychód podatkowy dokonując systematycznie realizacji wyceny jednostek uczestnictwa dla celów podatkowych, poprzez przeprowadzanie transakcji typu sell buy back polegających na jednoczesnym zbyciu (umorzeniu) jednostek i natychmiastowym odkupieniu po tej samej cenie. Transakcje sell buy back są w tym przypadku instrumentem pozwalającym na urealnienie dla celów podatkowych bieżącego wyniku finansowego poprzez wykazywanie na bieżąco przychodów do opodatkowania. Dzięki temu Spółka może rozpoznawać także dla celów podatkowych aktualną wartość posiadanych jednostek uczestnictwa.

Zgodnie z przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych Spółka transakcje te ujmuje podatkowo jako dwie operacje: zbycia (umorzenia) a następnie nabycia jednostek uczestnictwa. W dacie umorzenia jednostek Spółka z jednej strony rozpoznaje koszt uzyskania przychodu w wysokości ceny ich nabycia a z drugiej przychód w wysokości ceny uzyskanej z ich umorzenia. Z kolei koszt ponownego nabycia jednostek traktowany jest na tym etapie dla potrzeb podatku dochodowego od osób prawnych neutralnie - zostaje on rozpoznany jako koszt uzyskania przychodów dopiero w momencie ich kolejnej sprzedaży.

Wątpliwości Podatnika budzi, czy Spółka prawidłowo postępuje wykazując na bieżąco stopniowo dochód z tytułu realizacji wyceny jednostek uczestnictwa zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych poprzez transakcje sell buy back polegające na jednoczesnym zbyciu i odkupieniu jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych.

Według Podatnika do rozpoznania podatkowego transakcji sell buy back ma zastosowanie art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, z którego wynika, iż w momencie umorzenia jednostek uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym staje się możliwe rozpoznanie przychodu podatkowego w wysokości ceny ich zbycia oraz kosztu uzyskania przychodu w wysokości wydatków poniesionych na ich wcześniejsze nabycie.

Podatnik stoi na stanowisku, iż przeprowadzenie transakcji typu sell buy back, polegających na sprzedaży (umorzeniu) jednostek uczestnictwa i jednoczesnym ich odkupieniu w momencie, gdy ich wartość jest na wyższym poziomie niż w dacie ich pierwotnego nabycia, jest racjonalne i wskazane z ekonomicznego punktu widzenia, a także prawidłowe i zgodne z przepisami podatkowymi. Zastosowanie transakcji sell buy back prowadzi do zapewnienia prawidłowości funkcjonowania Spółki i stanowi ochronę (zabezpieczenie) źródła przychodów związanych z jej działalnością, dając Spółce możliwość wykazywania na bieżąco (stopniowo) przychodu podatkowego z tytułu realizacji wyceny posiadanych jednostek uczestnictwa, a tym samym zapobiegając niekorzystnym konsekwencjom finansowym wynikającym z jednorazowego obciążenia wysokim zobowiązaniem podatkowym, jakie by miało miejsce w przypadku gwałtownego spadku wartości jednostek.

Na tle zaprezentowanego we wniosku stanu faktycznego Naczelnik Pomorskiego Urzędu Skarbowego w Gdańsku stwierdza, co następuje:

Fundusze inwestycyjne działają na podstawie ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.). W Polsce można tworzyć cztery rodzaje funduszy inwestycyjnych: fundusze otwarte, specjalistyczne fundusze otwarte, fundusze zamknięte, fundusze mieszane.

Fundusze otwarte oraz specjalistyczne fundusze otwarte emitują jednostki uczestnictwa. Fundusze zamknięte i fundusze mieszane emitują certyfikaty inwestycyjne.

Jednostki uczestnictwa oraz certyfikaty inwestycyjne reprezentują prawa majątkowe uczestników funduszy. Jednostki uczestnictwa oraz certyfikaty inwestycyjne mają różny charakter prawny. Certyfikaty inwestycyjne, emitowane przez fundusze inwestycyjne zamknięte są papierami wartościowymi. Jednostki uczestnictwa w funduszach otwartych nie są papierami wartościowymi w rozumieniu prawa cywilnego.

Jak wynika z art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538 z późn. zm.) jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych należą do niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych reprezentujących prawa majątkowe przysługujące uczestnikom instytucji zbiorowego inwestowania.

W polskim prawie brak jest ustawowych regulacji dotyczących transakcji sell buy back. W praktyce wyróżnia się operacje: sell buy back (SBB) oraz buy sell back (BSB). Transakcja sell buy back polega na sprzedaży papierów wartościowych lub instrumentów finansowych nie będących papierami wartościowymi z jednoczesnym zobowiązaniem się do ich odkupu w umówionym terminie i po umówionej cenie. W czasie trwania transakcji prawo własności papieru wartościowego przechodzi na nabywcę. Transakcja ta jest wykorzystywana jako ekwiwalent pożyczki środków pieniężnych.

Transakcja odwrotna do sell buy back określana jest jako buy sell back. Polega na zakupie papierów wartościowych lub instrumentów finansowych nie będących papierami wartościowymi z jednoczesnym zobowiązaniem się do ich odsprzedaży w umówionym terminie i po umówionej cenie. W czasie transakcji prawo własności papieru przechodzi na nabywcę. Transakcja ta jest wykorzystywana jako ekwiwalent depozytu.

Jeśli chodzi o stosunek przepisów prawa podatkowego do transakcji sell buy back to należy stwierdzić, że przepisy te nie odnoszą się wprost do zdarzeń tego rodzaju, zatem ewentualne konsekwencje podatkowe należałoby oceniać z punktu widzenia ogólnych zasad opodatkowania obowiązujących w ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych przychodami, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4 oraz art. 13 i 14, są w szczególności: otrzymane pieniądze, wartości pieniężne, w tym również różnice kursowe.

Przychody neutralne podatkowo, a więc nie stanowiące podstawy ustalenia dochodu podlegającego opodatkowaniu określone zostały w art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. Jak stanowi art. 12 ust. 4 pkt 20 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. do przychodów nie zalicza się przychodów z tytułu umorzenia jednostek uczestnictwa subfunduszu funduszu inwestycyjnego z wydzielonymi subfunduszami, w przypadku zamiany jednostek uczestnictwa subfunduszu na jednostki uczestnictwa innego subfunduszu tego samego funduszu inwestycyjnego, dokonanej zgodnie z ustawą z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych.

Z kolei zasady kwalifikowania wydatków do kosztów uzyskania przychodów określają przepisy art. 15 i 16 powołanej ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1.

Na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków na objęcie lub nabycie udziałów albo wkładów w spółdzielni, udziałów albo akcji w spółce oraz innych papierów wartościowych, a także wydatków na nabycie tytułów uczestnictwa lub jednostek uczestnictwa w funduszach kapitałowych; wydatki takie są jednak kosztem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia tych wkładów, udziałów, akcji oraz innych papierów wartościowych, w tym z tytułu wykupu przez emitenta papierów wartościowych, a także z odkupienia tytułów uczestnictwa lub jednostek uczestnictwa w funduszach kapitałowych albo umorzenia jednostek uczestnictwa, tytułów uczestnictwa oraz certyfikatów inwestycyjnych w funduszach kapitałowych, z zastrzeżeniem ust. 7e.

Zgodnie z art. 16 ust. 7e ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. przepisu ust. 1 pkt 8 zdanie po średniku nie stosuje się przy zamianie jednostek uczestnictwa subfunduszu na jednostki uczestnictwa innego subfunduszu tego samego funduszu inwestycyjnego z wydzielonymi subfunduszami, dokonanej zgodnie z ustawą z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych.

Jak stanowi art. 16 ust. 7f ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. przez fundusze kapitałowe, o których mowa w ust. 1 pkt 8, rozumie się fundusze inwestycyjne oraz fundusze zagraniczne, o których mowa w ustawie z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych.

Biorąc pod uwagę, że transakcja sell buy back nie jest umową uregulowaną w polskim prawie a jednocześnie ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych nie określa zasad jej opodatkowania decydujące znacznie każdorazowo będzie miała treść umowy sell buy back oraz zawarta w niej wola stron. Jeżeli w oparciu o daną umowę sell buy back dochodzi do przeniesienia własności jednostek uczestnictwa, a transakcja nie jest zbliżona do umowy pożyczki, której celem jest uzyskanie czasowego finansowania, to do takiej transakcji sell buy back będą miały zastosowanie uregulowania zawarte w art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych dotyczące zbycia (umorzenia) jednostek uczestnictwa, a nie uregulowania dotyczące opodatkowania pożyczki. Jednocześnie tut. Organ podatkowy zauważa, iż zgodnie z art. 199a § 1 Ordynacji podatkowej organ podatkowy dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności.

Mając powyższe na uwadze w ocenie tut. Organu podatkowego prawidłowe jest stanowisko Podatnika, iż do rozpoznania podatkowego transakcji sell buy back ma zastosowanie art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, z którego wynika, iż w momencie umorzenia jednostek uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym staje się możliwe rozpoznanie przychodu podatkowego w wysokości ceny ich zbycia oraz kosztu uzyskania przychodu w wysokości wydatków poniesionych na ich wcześniejsze nabycie.