DP-024-247/07/ACh/KA - Zapobieganie szkodom w środowisku i ich naprawa.

W odpowiedzi na pismo z dnia 29 sierpnia 2007 r. oraz przesłane w ślad za nim drogą elektroniczną pismo z dnia 31 sierpnia 2007 r., dotyczące interpretacji przepisów prawnych w związku z zaistniałą, w wyniku wypadku samochodowego, sytuacją na terenie powiatu płońskiego, Departament Prawny Ministerstwa Środowiska uprzejmie informuje, co następuje.

W naszej opinii, analiza stanu faktycznego przedstawionego w ww. pismach prowadzi do wniosku, iż w zaistniałej sytuacji będą miały zastosowanie przepisy ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2007 r. Nr 75, poz. 493), zwanej dalej "ustawą o szkodach", która określa zasady odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód w środowisku. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 tej ustawy ma ona zastosowanie do bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku spowodowanych przez działalność podmiotu korzystającego ze środowiska stwarzającą ryzyko szkody w środowisku. Do działalności stwarzającej ryzyko szkody w środowisku zalicza się m. in. transport substancji niebezpiecznych i preparatów chemicznych w rozumieniu ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84 z późn. zm.), w tym również oleju opałowego.

W świetle powyższych przepisów należy stwierdzić, iż właściciel cysterny, która spowodowała bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku i szkodę w środowisku, jest podmiotem korzystającym ze środowiska w rozumieniu ustawy o szkodach prowadzącym działalność stwarzającą ryzyko szkody w środowisku. Zgodnie z art. 9 przedmiotowej ustawy, w zaistniałej sytuacji, był on zobowiązany do przeprowadzania działań zapobiegawczych i naprawczych. Jak wynika z ww. z pism, kierowca cysterny nie podjął takich działań. Jednakże, zgodnie z art. 16 pkt 1 organ ochrony środowiska jest obowiązany do podjęcia działań zapobiegawczych lub naprawczych, jeżeli z uwagi na zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku jest konieczne natychmiastowe podjęcie tych działań.

W związku z powyższym przedmiotowa sprawa powinna zostać przekazana do wojewody, który jest organem ochrony środowiska właściwym w sprawach odpowiedzialności za zapobieganie i naprawę szkód w środowisku.

Odnosząc się do kwestii ponoszenia kosztów działań zapobiegawczych i naprawczych należy zwrócić uwagę na generalną zasadę wynikającą z ustawy o szkodach, zgodnie z którą koszty przeprowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych ponosi podmiot korzystający ze środowiska. Wyjątkiem od tej generalnej reguły jest art. 22 ust. 2 ustawy o szkodach, zgodnie z którym podmiot korzystający ze środowiska nie ponosi kosztów przeprowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych m. in. w sytuacji gdy zostały one spowodowane przez inny podmiot oraz wystąpiły mimo zastosowania przez podmiot korzystający ze środowiska właściwych środków bezpieczeństwa. W tej konkretnej sprawie podmiot korzystający ze środowiska (właściciel cysterny) ma możliwość wskazania innego podmiotu, który poniesie koszty działań (kierowca samochodu ciężarowego "lawety"), pod warunkiem wykazania przez podmiot korzystający ze środowiska faktu podjęcia właściwych środków bezpieczeństwa (np. zapewnienie odpowiedniego oznakowania samochodu, itp.). Warto zaznaczyć, iż powyższe obejmuje jedynie kwestię ponoszenia kosztów, natomiast obowiązek podjęcia działań zapobiegawczych lub naprawczych pozostaje nienaruszony, tzn. obowiązek ten zawsze ciąży na podmiocie korzystającym ze środowiska. Należy także podkreślić, iż w przypadku, gdy to organ ochrony środowiska podjął na podstawie art. 16 ustawy o szkodach odpowiednie działania, (o czym mowa wyżej), wówczas ma on obowiązek żądać zwrotu poniesionych przez siebie kosztów przeprowadzenia odpowiednich działań, od podmiotu korzystającego ze środowiska. Zgodnie z art. 23 ust. 5 będą tu mieć zastosowanie odpowiednio, przepisy działu II ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60, z późn. zm.). Podmiot korzystający ze środowiska może w tej sytuacji próbować wykazać, iż zachodzą okoliczności wymienione w art. 22 ust. 2 (o czym mowa wyżej) i na tej podstawie może zwolnić się od kosztów.

Niezależnie jednak pod powyższego, należy zauważyć, iż w przedmiotowej sprawie, w naszej opinii, nie będzie miała zastosowania ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r., Nr 39, poz. 251). Nie budzi wątpliwości, iż w analizowanym przypadku, mamy do czynienia z wypadkiem, do którego doszło w trakcie transportu substancji niebezpiecznej tj. oleju opałowego. Zgodnie z art. 17b ustawy o odpadach, który jako podstawę swego działania zastosował Starosta Płoński w przedmiotowej sprawie, starosta jest zobowiązany do natychmiastowego zagospodarowania odpadów z wypadków. m. in. ze względu na możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku. Jednakże należy zauważyć, iż pod pojęciem "odpadów z wypadku" rozumie się odpady powstające podczas prowadzenia akcji ratowniczej lub gaśniczej, z wyłączeniem odpadów powstałych w wyniku poważnej awarii lub poważnej awarii przemysłowej. Natomiast zgodnie z art. 3 pkt 23 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska. (Dz. U. z 2006 r., Nr 129, po. 902. z późn. zm.), przez "poważną awarię" rozumie się zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Z powyższego wynika, iż ewentualne odpady powstałe w wyniku wypadku, który miał miejsce w dniu 24 sierpnia 2007 r. na terenie gminy Raciąż, nie są odpadami z wypadków, o których mowa w art. 17b ustawy o odpadach.

Należy nadmienić, iż możliwość dochodzenia zwrotu kosztów poniesionych działań jest możliwa na zasadach ogólnych Kodeksu Cywilnego.

Uprzejmie informujemy, iż przedstawiona analiza jest jedynie opinią Ministerstwa Środowiska i nie ma charakteru wiążącego dla innych organów.