DNB/IV/7111/150/1/11/MS
Pismo z dnia 24 listopada 2011 r. Komisja Nadzoru Finansowego DNB/IV/7111/150/1/11/MS
Urząd Komisji Nadzoru Finansowego obserwuje, że rosnąca liczba banków działających na polskim rynku, dążąc do zapewnienia sobie jak najlepszej pozycji rynkowej, podejmuje działania prowadzące do wzrostu niedopasowania struktury aktywów i pasywów banku oraz ryzyka płynności, poprzez oferowanie swoim klientom lokat z dzienną kapitalizacją odsetek, skonstruowanych w ten sposób, iż pozwalają na uniknięcie płacenia podatku dochodowego od uzyskanego przychodu z tytułu odsetek (tzw. lokaty antypodatkowe). Z danych UKNF wynika, że wg stanu na 31 sierpnia 2011 r. tzw. lokaty antypodatkowe stanowiły ok. 20% depozytów gospodarstw domowych w bankach posiadających tego typu produkty (w całym sektorze udział ten wynosił ok. 17%).
Banki oferujące tzw. lokaty antypodatkowe wykorzystują przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.). Zawarta w nich konstrukcja ustalania podstawy opodatkowania oraz kwoty podatku należnego powoduje, że od odsetek naliczonych w kwocie niższej niż 2,50 zł, podatek wynosiłby 0,49 zł, jednak jest zaokrąglany do zera, a w związku z tym nie jest pobierany. Rzeczywisty dochód z tzw. lokaty antypodatkowej jest wyższy, niż z lokaty, gdzie od odsetek pobierany jest podatek dochodowy, dodatkowo, banki oferują możliwość zakładania wielu tego typu lokat. Tak ukształtowana optymalizacja podatkowa jest podstawową informacją zawartą w przekazach reklamowych banków, co powoduje, że popularność tzw. lokat antypodatkowych jest wśród klientów duża, zaś łączna wartość zgromadzonych przez banki tego typu środków przekroczyła 70 mld zł.
Zgodnie z informacjami zawartymi w uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (dokument Ministerstwa Finansów z 13 listopada 2011 r.), intencją ustawodawcy wyrażoną w ustawach podatkowych było przede wszystkim jednolite opodatkowanie przychodów uzyskiwanych z tytułu odsetek kapitałowych bez względu na kwotę zdeponowanych środków finansowych i uzyskiwanych odsetek. W związku z powyższym, aby zapewnić pełną realizację zasady równości podatników w odniesieniu do przychodów z odsetek, które z natury rzeczy w ujęciu dziennym są niewielkimi kwotami, planowane jest wprowadzenie od przyszłego roku zmian w obecnie obowiązujących przepisach w ten sposób, że podstawa opodatkowania oraz kwota podatku będzie zaokrąglana do pełnych groszy w górę.
Tym samym, mając na względzie zarówno skalę tzw. lokat antypodatkowych w sektorze bankowym, jak i zapowiedzi Ministerstwa Finansów dotyczące zmiany przepisów ordynacji podatkowej należy zwrócić uwagę na wynikające z tego zagrożenia oraz na zidentyfikowane nieprawidłowości występujące w zarządzaniu ryzykiem braku zgodności w bankach.
Banki finansujące swoją działalność z tzw. lokat antypodatkowych, w szczególności te, w których obserwuje się znaczącą koncentrację tego typu lokat w źródłach finansowania, narażone są na gwałtowny odpływ środków oraz/lub gwałtowny wzrost kosztów finansowania spowodowany wejściem w życie proponowanych zmian w przepisach ordynacji podatkowej. Wynikające z tego ryzyko płynności oraz ryzyko wyniku finansowego (biznesowe) powinno być przedmiotem szczególnego zainteresowania i analiz ze strony władz banków, przede wszystkim w zakresie efektywnego ograniczenia ww. rodzajów ryzyka.
Oczekuję, że banki podejmą niezbędne działania oraz odpowiednio przygotują się do zmian w otoczeniu biznesowym i prawnym.
Oferowanie przez banki tzw. lokat antypodatkowych wskazuje na nieprawidłowości w zarządzaniu ryzykiem braku zgodności.
Chciałbym w tym miejscu przypomnieć, że tematyka zarządzania ryzykiem braku zgodności została szeroko omówiona w dokumencie Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego pt: "Compliance and Compliance Function in Banks", którego tłumaczenie na język polski zostało przekazane bankom w 2006 r. Zasady w nim zawarte są podstawą odniesienia do oceny banków działających zarówno na międzynarodowym, jak i jednolitym rynku Unii Europejskiej. Podkreślono tam znaczenie funkcji zapewnienia zgodności dla bezpieczeństwa banków, systemu finansowego i deponentów oraz wskazano na znaczenie etyki w biznesie jako podstawy budowania instytucji finansowej opartej na przepisach prawa i regulacjach wewnętrznych.
Zgodnie z wytycznymi Komitetu Bazylejskiego, jednostka ds. zarządzania ryzykiem braku zgodności powinna w sposób aktywny identyfikować, dokumentować i oceniać ryzyko braku zgodności związane z operacyjną działalnością banku, w tym z przygotowywaniem nowych produktów i praktyk operacyjnych, proponowanym zaangażowaniem w nowe rodzaje działalności gospodarczej bądź relacjami z klientami lub istotnymi zmianami w naturze tych relacji. Jeśli w banku istnieje komitet ds. nowych produktów, jednostka ds. zarządzania ryzykiem braku zgodności powinna być w nim reprezentowana.
W dokumencie tym wskazano również, iż banki powinny stosować wysokie standardy w prowadzeniu działalności i zawsze starać się przestrzegać zarówno ducha, jak i litery prawa. Podkreślono, że banki, które świadomie uczestniczą w transakcjach odpowiadających potrzebom klientów chcących uniknąć obciążeń podatkowych narażają się na duże ryzyko braku zgodności.
Kwestia ryzyka braku zgodności została również uregulowana w art. 9-9c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) oraz uszczegółowiona w § 22-26 uchwały Nr 383/2008 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz szczegółowych warunków szacowania przez banki kapitału wewnętrznego i dokonywania przeglądów procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego. Zgodnie z ich postanowieniami, na Radzie Nadzorczej spoczywa obowiązek sprawowania nadzoru nad zarządzaniem ryzykiem braku zgodności, zaś na Zarządzie - odpowiedzialność za efektywne zarządzanie tym ryzykiem.
Obserwowana przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego sytuacja wskazuje, że funkcjonowanie w wybranych bankach jednostek ds. zarządzania ryzykiem braku zgodności jest nieskuteczne. Powyższe może stanowić podstawę do zastosowania wobec banku sankcji nadzorczych przewidzianych w ustawie - Prawo bankowe.
W związku z tym oczekuję, że banki niezwłocznie dokonają przeglądu oraz wyeliminują stwierdzone nieprawidłowości w procesie zarządzania ryzykiem braku zgodności.
Informacje o podjętych działaniach powinny zostać przekazane do UKNF nie później niż do końca grudnia 2011 r.