DI/100000/451/286/2012 - Wyłączenie z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe świadczenia spełnianego w miejsce zapłaty długu pieniężnego.

Na podstawie art. 10 ust. 1 i ust. 5 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 584 z późn. zm.) w związku z art. 83d ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121 z późn. zm.) oraz w związku z wyrokiem Sądu Okręgowego w (...) Wydział Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 grudnia 2015 r., wydanym w sprawie o sygn. akt (...). Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Gdańsku uznaje za prawidłowe stanowisko zawarte we wniosku (...) z siedzibą w (...) z dnia 4 kwietnia 2012 r. doręczonego dnia 10 kwietnia 2012 r., w przedmiocie wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe świadczenia spełnianego w miejsce zapłaty długu pieniężnego.

Dnia 10 kwietnia 2012 r. do Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wpłynął wniosek z dnia 4 kwietnia 2012 r., przedsiębiorcy (...) z siedzibą w (...) o wydanie pisemnej interpretacji w trybie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

Wnioskodawca wskazał, iż posiada dłużnika niewypłacalnego. Na dzień suma zadłużenia wynosiła (...) i wynikała z dostawy towarów w czasie prowadzenia działalności gospodarczej, którą dłużnik zlikwidował w związku z utratą płynnością finansowej, a także kaucji w kwocie (...). Dług z tytułu dostaw towaru stwierdzony jest odpowiednimi fakturami VAT.

Wnioskodawca zawarł z dłużnikiem umowę w sprawie warunków świadczenia w miejsce spłaty długu, zgodnie z którą w miejsce zapłaty kwoty pieniężnej długu, dłużnik świadczyć będzie na rzecz wierzyciela określone świadczenia polegające na kontroli jakości surowca do produkcji slupów.

Strony zawarły również umowę o pracę na czas określony, na podstawie której dłużnik pracuje na stanowisku kierownika zakładu produkcyjnego.

Rozliczenia spłaty długu, na podstawie umowy w sprawie warunków świadczenia w miejsce spłaty długu, następować mają w taki sposób, że dług ulegać będzie pomniejszeniu o kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy miesięczną wartością świadczenia brutto z umowy w sprawie warunków świadczenia w miejsce zapłaty, a wynagrodzeniem dłużnika należnym od wnioskodawcy na podstawie umowy o pracę oraz ewentualnymi pochodnymi (obciążeniami) od wartości świadczenia w miejsce zapłaty.

W tym stanie faktycznym wnioskodawca stoi na stanowisku, iż dłużnik wykonujący na rzecz wnioskodawcy świadczenie w miejsce zapłaty nie będzie podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu i ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu umowy o świadczenie w miejsce spełnienia długu pieniężnego, ponieważ umowa o świadczenie celem zapłaty długu nie jest umową o świadczenie usług w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ale umową pozwalającą na świadczenie usług w miejsce spłaty długu.

Umowa o świadczenie w miejsce zapłaty nie ma jak argumentuje wnioskodawca charakteru odpłatnego, gdyż nie można poczytywać za odpłatność wartości umorzenia długu wskutek świadczenia.

Ponadto, zdaniem wnioskodawcy nawet gdyby uznać przedmiotową umowę za odpłatną w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, i świadczący w miejsce zapłaty podlegałby ubezpieczeniu to wobec "odpłatności kwotowej" bez faktycznie uzyskanego przychodu nie występuje podstawa ustalenia składek na ubezpieczenia społeczne.

Uzasadnienia swojego stanowiska wnioskodawca upatruje w treści art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 18 ust. 1 i ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a także w art. 735 § 1 Kodeksu cywilnego.

Decyzją z dnia 23 kwietnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Gdańsku odmówił przedsiębiorcy wydania pisemnej interpretacji. Uzasadniając decyzję organ stwierdził, iż w myśl art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu administracji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie.

Zakład wskazał również, że dyspozycja powyższego przepisu jednoznacznie przesądza, iż nie każda sprawa leżąca we właściwości organu lub państwowej jednostki organizacyjnej jest możliwa do rozstrzygnięcia poprzez wydanie interpretacji w tym trybie, a także nie każdy przepis może podlegać interpretacji w trybie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Przedmiotem interpretacji mogą być tylko te sprawy, które odnoszą się bezpośrednio do zakresu i zastosowania wyłącznie tych przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne.

Organ rentowy zwrócił uwagę na fakt, że z treści wniosku wynika, iż wątpliwości przedsiębiorcy budzi nie tylko kwestia wyłączenia obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym przez dłużnika wykonującego na rzecz wnioskodawcy określonego świadczenia w miejsce zapłaty długu, ale także (przede wszystkim) właściwa interpretacja charakteru umowy o świadczenie w miejsce zapłaty długu tj. czy umowa taka stanowi umowę o świadczenie usług w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz czy umowa taka ma charakter umowy odpłatnej lub nieodpłatnej.

Zakład podkreślił, iż taki sposób ujęcia stanu faktycznego przedstawionego we wniosku oraz uzasadnienia własnego stanowiska w sprawie przez wnioskodawcę uniemożliwia wydanie przez Zakład rozstrzygnięcia w sprawie.

Zakład zaś w przyjętym trybie nie rozstrzyga kwestii związanych z ustaleniem czy określona umowa ma charakter umowy o świadczenie usług czy też nie, a także czy umowa taka ma charakter odpłatny lub nieodpłatny. Innymi słowy, Zakład nie może w przyjętym trybie rozstrzygnąć jaki charakter ma określona umowa. Takie ustalenie, me następuje bowiem na podstawie przepisów, z których wynika bezpośrednio obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę danin publicznych.

Zakład dalej wskazał, iż obowiązek (bądź też zwolnienie z tego obowiązku) opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu świadczenia spełnianego w miejsce zapłaty długu pieniężnego ma następczy charakter wobec pierwotnego, jakim jest ustalenie charakteru określonej umowy. Ponadto, wnioskodawca we własnym stanowisku w sprawie porusza problematykę kwestii przychodu, do której Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie może się odnieść. Wydanie rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie wiązałoby się z kwalifikacją przez Zakład określonego świadczenia spełnianego w miejsce zapłaty długu jako przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych co wiązałoby się z dokonaniem interpretacji przepisów prawa podatkowego do czego Zakład nie ma kompetencji.

Zgodnie z art. 10a ust. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej zasady i tryb udzielania interpretacji przepisów prawa podatkowego reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.).

Kwestia ustalenia przychodu ma (podobnie jak kwestia ustalenia charakteru określonej umowy) pierwotny charakter wobec kwestii obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, i Zakład w trybie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie jest władny w tym zakresie do wydania interpretacji.

Zagadnienie będące przedmiotem wniosku przedsiębiorcy o wydanie pisemnej interpretacji nie dotyczyło więc materii, o której mowa w art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w związku z czym brak jest podstaw do wydania w tym względzie pisemnej interpretacji.

Dopiero jednoznaczne wskazanie, iż dana umowa ma taki, a nie inny charakter oraz wskazanie, iż świadczenie spełniane w miejsce zapłaty długu stanowi przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, umożliwi Zakładowi wydanie rozstrzygnięcia w przyjętym trybie, w zakresie opłacania z tego tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Wobec okoliczności niniejszej sprawy, Zakład nie miał podstaw do wydania pisemnej interpretacji w trybie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Przedsiębiorca pismem z dnia 15 maja 2012 r. wniósł odwołanie od powyższej decyzji, które wyrokiem Sądu Okręgowego w (...) Wydział Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 stycznia 2013 r., w sprawie o sygn. akt: XIV U 2296/12 zostało oddalone. Sąd Okręgowy podniósł, że przepis art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej dopuszcza interpretację jedynie co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne w jego indywidualnej sprawie. Nie dopuszcza zatem interpretacji co do zastosowania innych przepisów. Przedmiotowa sprawa dotyczy natomiast innych przepisów, to jest przepisów prawa cywilnego, bowiem wątpliwości wnioskodawcy budzi kwestia wyłączenia obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym przez dłużnika wykonującego na rzecz wnioskodawcy określonego świadczenia w miejsce zapłaty długu. Zdaniem Sądu pierwszej instancji Zakład Ubezpieczeń Społecznych prawidłowo odmówił spółce wydania pisemnej interpretacji. Z opisanych we wniosku stanów faktycznych bezsprzecznie wynika, że zakres przedmiotowy wniosku dotyczy określenia, czy umowa o świadczenie w miejsce długu stanowi umowę o świadczenie usług w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz czy taka umowa ma charakter umowy odpłatnej lub nie. Organ w przyjętym trybie nie rozstrzyga kwestii związanych z ustaleniem, czy określona umowa ma charakter odpłatny czy nieodpłatny, ani też kwestii kwalifikacji określonego świadczenia spełnionego w miejsce długu jako przychodu podlegającego opodatkowaniu w myśl przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Przedsiębiorca wniósł apelację od wyżej cytowanego wyroku.

Sąd Apelacyjny w (...) Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 11 lutego 2015 r., sygn. akt III AU a 1155/13 na skutek apelacji przedsiębiorcy uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i poprzedzającą go decyzję Zakładu z dnia 23 kwietnia 2012 r. i przekazał sprawę Zakładowi do ponownego rozpoznania. Uzasadniając wyrok Sąd Apelacyjny wskazał, iż mając na uwadze treść przepisów i przedmiot niniejszej sprawy uznać należy, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych winien rozpoznać przedmiotowy wniosek. W ocenie sądu organ rentowy w niniejszej sprawie jest zobowiązany wyjaśnić, czy w świetle obowiązującego prawa świadczeniodawca (jednocześnie pracownik spółki) podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu spornej umowy, czy wartość świadczenia określona w umowie stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, co stanowi podstawę wymiaru tych składek w kontekście przepisów art. 18 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Gdańsku działając w wykonaniu wyroku Sądu Apelacyjnego w (...) Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 lutego 2015 r., sygn. akt III AUa 1155/13, po ponownym rozpoznaniu sprawy, mając na uwadze powyższe, treść wniosku oraz obowiązujące przepisy prawa odmówił decyzją nr 169 z dnia 20 kwietnia 2015 r. pisemnej interpretacji w sprawie z wniosku przedsiębiorcy (...) z dnia 4 kwietnia 2012 r., doręczonego 10 kwietnia 2012 r. w przedmiocie wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe świadczenia spełnianego w miejsce zapłaty długu pieniężnego.

Przedsiębiorca wniósł odwołanie od decyzji Zakładu nr 169 z dnia 20 kwietnia 2015 r.

Sąd Okręgowy w (...) Wydział Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 grudnia 2015 r., sygn. akt 1567/15 uwzględnił odwołanie przedsiębiorcy i zmienił decyzję Zakładu oraz zobowiązał Zakład do wydania w przedmiotowej sprawie pisemnej interpretacji.

Działając w wykonaniu prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w (...) Wydział Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 grudnia 2015 r., wydanym w sprawie o sygn. akt: XIV U 1567/15 stanowisko wyrażone przez wnioskodawcę we wniosku o wydanie pisemnej interpretacji z dnia 4 kwietnia 2012 r., doręczonego dnia 10 kwietnia 2012 r. w trybie art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w przedmiocie wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe świadczenia spełnianego w miejsce zapłaty długu pieniężnego uznać należy za prawidłowe.

Nadmienić w tym miejscu należy, iż w drodze niniejszej decyzji Zakład dokonuje jedynie oceny stanowiska przedsiębiorcy w zakresie przedstawionej przez niego interpretacji przepisów, z których wynika obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Mocą niniejszej decyzji Zakład nie przyznaje natomiast jakiegokolwiek prawa ani nie stwierdza jakiegokolwiek obowiązku ubezpieczeniowego. Zakład mocą niniejszej decyzji nie rozstrzyga również o charakterze prawnym umowy o świadczenie celem spłaty długu pieniężnego oraz nie dokonuje kwalifikacji podatkowej określonego świadczenia spełnianego w miejsce zapłaty długu jako przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Przepis art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej stanowi, że przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu administracji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania, przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie.

Wprowadzony artykułem 7 ustawy z dnia 16 listopada 2012 r. o redukcji niektórych obciążeń administracyjnych w gospodarce (Dz. U. z 2012 r. poz. 1342) art. 83d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, iż Zakład wydaje interpretacje indywidualne, o których mowa w art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasad obliczania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz podstawy wymiaru tych składek.

Obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym podlega osoba, która posiada określony tytuł do ubezpieczeń wskazany przez ustawodawcę. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym uregulowane zostały w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121 z późn. zm.).

Przepis art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zawiera zamknięty katalog podmiotów objętych obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczeń rentowych.

Wspomniany przepis nie wymienia wśród osób obowiązkowo objętych ubezpieczeniami tych, które wykonują świadczenie spełniane w miejsce zapłaty długu pieniężnego. Umowa o świadczenie w miejsce zapłaty długu, na mocy której zawarto porozumienie zmieniające sposób zapłaty, zgodnie, z którym płatność pieniężna zostanie zastąpiona świadczeniem rzeczowym nie stanowi tytułu do ubezpieczeń, a tym samym nie rodzi ono obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Osoby wykonujące świadczenia zamienne w miejsce zapłaty długu nie podlegają także ubezpieczeniu chorobowemu oraz ubezpieczeniu wypadkowemu. Jak wynika z treści art. 11 ust. 1 oraz art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych objęcie tymi ubezpieczeniami uzależnione jest od posiadanego tytułu do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Tym samym, wobec braku tytułu do podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu brak jest podstaw do uznania, iż świadczenie spełniane w miejsce zapłaty długu stanowi podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia.

Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w sentencji.

Decyzja dotyczy stanu faktycznego przedstawionego przez wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu jej wydania. Stosownie do art. 10a ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej niniejsza decyzja nie jest wiążąca dla przedsiębiorcy, natomiast jest wiążąca dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, do czasu jej zmiany lub uchylenia. Od niniejszej decyzji przysługuje, zgodnie z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w związku z art. 10 ust. 5 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, odwołanie do Sądu Okręgowego Wydziału Ubezpieczeń Społecznych w (...). Odwołanie wnosi się na piśmie za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.