DG/hg/GS/482-2836/04 - Obowiązek sporządzenia projektu prac geologicznych.

W związku z pismem zawierającym prośbę o udzielenie wyjaśnień w następujących kwestiach:

1) Czy w świetle ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze potrzebne jest sporządzenie projektu prac geologicznych w następujących przypadkach:

a) wykonywanie jednego bądź więcej otworów wiertniczych o znacznych głębokościach, np. około 60-70 metrów, służących do zainstalowania urządzeń (np. pomp cieplnych)?,

b) wykonywania otworów wiertniczych j.w., w których czynnikiem grzewczym będzie woda podziemna?

2) Czy w przypadku, o którym mowa w pkt 1a), instalowanie w otworach wiertniczych urządzeń zawierających różne substancje, np. 30% roztwór glikolu propylenowego, można zaliczyć do inwestycji mogących zanieczyścić wody podziemne, dla których sporządza się dokumentację określającą warunki hydrogeologiczne?

3) Czy wykonywanie piezometrów bądź otworów badawczych o głębokości około 3-6 m, które podlegają udzieleniu pozwolenia wodnoprawnego zgodnie z ustawą z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, podlega również przepisom Prawa geologicznego i górniczego i wymaga sporządzenia projektu prac geologicznych? Czy w takim przypadku należy wydawać zarówno pozwolenie wodnoprawne, jak i decyzję zatwierdzającą projekt prac geologicznych, czy też tylko jedną z ww. decyzji?

poniżej zamieszczam odpowiedzi wyrażające pogląd Departamentu Geologii i Koncesji Geologicznych na postawione pytania.

Ad. 1a)

Ponieważ intencją ustawodawcy było, aby zaliczanie wszelkich czynności do prac geologicznych - których zasady i warunki wykonywania określa ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96 ze zm.) - dokonywane było poprzez cel, któremu one służą, należałoby traktować, że wykonanie otworów wiertniczych służących instalowaniu w nich gruntowych wymienników ciepła - ze względu na odmienny od geologicznego cel tych robót - z zasady nie powinno się zaliczać do prac geologicznych w rozumieniu definicji podanej w art. 6 pkt 2 ww. ustawy.

W konsekwencji należałoby przyjąć, że do tego typu robót nie mogą mieć też zastosowania przepisy Prawa geologicznego i górniczego dotyczące konieczności sporządzania projektu prac geologicznych (art. 32 ust. 1 ww. ustawy), a także dokumentacji geologicznej (art. 40 ww. ustawy).

Trzeba jednak wyraźnie podkreślić, że wyżej podana wykładnia nie ma charakteru uniwersalnego i odnosić się może jedynie do tych przypadków wykonawstwa otworów wiertniczych, przy okazji których nie prowadzi się żadnych badań ani obserwacji geologicznych.

Nieuprawnionym jest ekstrapolowanie tej interpretacji na wszystkie pozostałe przypadki wykonywania otworów wiertniczych w celu wykorzystywania dolnego źródła ciepła, w związku z którymi konieczne jest także przeprowadzenie szeregu dodatkowych czynności służących rozpoznaniu budowy geologicznej podłoża, w tym zwłaszcza warunków hydrogeologicznych. Jak uczy praktyka, te dodatkowe czynności towarzyszące wierceniu są wręcz niezbędnym elementem prac w wypadku instalacji dolnego źródła ciepła wykonywanych w wariancie kolektorów gruntowych pionowych wykorzystujących ciepło ziemi, które odbierane jest nie z suchego gruntu w strefie aeracji ale z zawodnionego gruntu w strefie saturacji, tym bardziej jeśli dotyczy to nie płytko zalegających wód gruntowych ale głębszych warstw (stref) wodonośnych. Czynności te polegają wówczas w szczególności na pobieraniu próbek gruntu dla ustalenia profilu geologicznego otworu, prowadzeniu obserwacji i pomiarów hydrogeologicznych, a także na zamykaniu przewiercanych horyzontów wodonośnych. Wszystkie te prace mają niewątpliwie charakter prac geologicznych w rozumieniu zapisów art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, które z racji na miejsce ich wykonywania (poniżej powierzchni ziemi) kwalifikować należy do robót geologicznych w rozumieniu zapisów art. 6 pkt 3 ww. ustawy, wykonywanie których jest możliwe jedynie na podstawie projektu prac geologicznych (art. 32 ust. 1 ustawy).

Na zakończenie chciałbym zaznaczyć, że przedstawione wyjaśnienia sformułowane zostały na gruncie obowiązujących obecnie przepisów Prawa geologicznego i górniczego, które przy okazji najbliższej nowelizacji ustawy mogą w przedmiotowym zakresie ulec doprecyzowaniu.

Ad. 1b)

Jeśli kwalifikację czynności, o których mowa w pytaniu, dokonać - podobnie jak to miało miejsce w przypadku pytania pierwszego - poprzez cel, któremu te prace mają służyć, to wykonywanie otworów wiertniczych przeznaczonych do poboru wód podziemnych z zamiarem odbierania z tej wody ich naturalnej energii cieplnej przez pompy ciepła należy potraktować odmiennie jak w przypadku pierwszym i zaliczyć do prac geologicznych w rozumieniu zapisów art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, które z racji na miejsce ich wykonywania (poniżej powierzchni ziemi) mają charakter robót geologicznych w rozumieniu zapisów art. 6 pkt 3 ww. ustawy.

O podanej wyżej wykładni przesądza geologiczny cel ww. czynności, którym jest de facto wykonanie ujęcia wód podziemnych w rozumieniu definicji podanej w §2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Środowiska z 19 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad, jakim powinny odpowiadać dokumentacje hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie (Dz. U. Nr 153, poz. 1779), a w tym konkretnym przypadku - otworu wiertniczego konstrukcyjnie przygotowanego do korzystania z wód podziemnych.

Ponieważ do wszelkich czynności związanych z wykonaniem ujęć wód podziemnych mają zastosowanie przepisy Prawa geologicznego i górniczego oraz wydanych na jego podstawie aktów wykonawczych, jest oczywiste, że wykonywanie tego typu robót - stosownie do zapisu art. 32 ust. 1 ww. ustawy - powinno być poprzedzone sporządzeniem projektu prac geologicznych, a ich wyniki - zgodnie z wymogiem wynikającym z art. 40 ustawy - powinny być przedstawione w dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia wód podziemnych, którą należy sporządzić zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Środowiska z 19 grudnia 2001 r., o którym wspomniano wcześniej.

Ad. 2)

Niezależnie od kryteriów, jakie należałoby zastosować do kwalifikowania przedsięwzięć polegających na instalowaniu w otworach wiertniczych urządzeń zawierających różne substancje (np. 30% roztwór glikolu propylenowego) do inwestycji mogących zanieczyścić wody podziemne, należy pamiętać, że w obowiązujących przepisach prawnych nie istnieje żaden mechanizm, który niejako automatycznie nakazywałby sporządzanie dla tych zamierzeń inwestycyjnych dokumentacji określającej warunki hydrogeologiczne w związku z projektowaniem inwestycji mogących zanieczyścić wody podziemne, o której mowa w art. 42 ust. 1 pkt 2 lit. d) ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96 ze zm.).

Obowiązek taki istnieje tylko w przypadku, gdy ww. dokumentacja - ustanowiona, co do celu i zawartości, przez Prawo geologiczne i górnicze - jest wymagana na mocy przepisów odrębnych. Taki przypadek ma miejsce chociażby w związku z projektowaniem składowisk odpadów. Wydane na podstawie art. 50 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 ze zm.), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. Nr 61, poz. 549) w §4 ust. 1 stanowi m.in., że na obszarze planowanego składowiska odpadów i jego otoczenia przeprowadza się badania [...] geologiczne. Wyniki badań [...] geologicznych, wykonanych zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach dotyczących projektu prac geologicznych, oraz opracowaną dokumentację [...] hydrogeologiczną, zgodną z wymaganiami określonymi w przepisach dotyczących dokumentacji [...] hydrogeologicznej, dołącza się do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów.

W ten sposób przepis aktu wykonawczego do ustawy o odpadach stworzył obowiązek sporządzenia dokumentacji określającej warunki hydrogeologiczne w związku z projektowaniem inwestycji mogących zanieczyścić wody podziemne dla planowanego składowiska odpadów i określił na jakim etapie procesu inwestycyjnego należy to uczynić.

Ad. 3)

Na wstępie wyjaśnienia wymaga, że wykonanie hydrogeologicznych otworów badawczych nie podlega przepisom ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 ze zm.), lecz wyłącznie ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96 ze zm.).

Natomiast do wykonywania piezometrów mają zastosowanie zarówno przepisy Prawa geologicznego i górniczego, jak i Prawa wodnego.

O stosowalności przepisów Prawa geologicznego i górniczego do wykonywania hydrogeologicznych otworów badawczych, jak i piezometrów, przesądza cel tych czynności (szczegółowe rozpoznanie wód podziemnych), który kwalifikować je każe do prac geologicznych w rozumieniu zapisów art. 6 pkt 2 ustawy, mających charakter - z racji na miejsce ich wykonywania (poniżej powierzchni ziemi) - robót geologicznych w rozumieniu zapisów art. 6 pkt 3 ww. ustawy.

W konsekwencji, wykonywanie ww. prac - zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy - jest możliwe jedynie na podstawie projektu prac geologicznych, a ich wyniki - zgodnie z art. 40 ustawy - należy przedstawić w dokumentacji geologicznej.

Stosowalność Prawa wodnego do wykonywania piezometrów wynika stad, iż do ich wykonania - jako urządzeń pomiarowych w rozumieniu art. 9 ust. 2 pkt 1 lit. a) Prawa wodnego, które służą do pomiarów ilości oraz jakości wód, a także obserwacji poziomu zwierciadła wód podziemnych - mają odpowiednio zastosowanie przepisy ustawy dotyczące urządzeń wodnych, na wykonanie których z mocy ustawy (art. 122 ust. 1 pkt 3) wymagane jest pozwolenie wodnoprawne. Obowiązek ten odnosi się zarówno do piezometrów służących do lokalnego monitoringu jakości wód podziemnych zlokalizowanych w rejonie obiektów mogących zanieczyścić wody podziemne nie mających bezpośredniego związku z gospodarką wodną, jak i piezometrów państwowej służby hydrogeologicznej, o czym stanowi art. 9 ust. 2 pkt 1 lit. b) ww. ustawy.

Zgodnie z art. 131 ust. 4 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzeń wodnych może być wydane na podstawie projektu tych urządzeń, jeżeli projekt ten odpowiada wymaganiom operatu wodnoprawnego, to znaczy zawiera dane i informacje (sporządzone w formie opisowej i graficznej) wymienione w art. 132 ustawy. Przy czym od niektórych wymagań dotyczących operatu organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego może odstąpić na podstawie art. 132 ust. 9 ww. ustawy.

Na tej podstawie można uznać (choć nie stanowią o tym literalnie przepisy Prawa wodnego), że w przypadku piezometrów projektem, na podstawie którego można wydać pozwolenie wodnoprawne na wykonanie tych urządzeń, może być projekt prac geologicznych na wykonanie ww. piezometrów. Rzecz jasna, projekt ten powinien spełniać szczegółowe wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie projektów prac geologicznych (Dz. U. Nr 153, poz. 1777), które wydano zostało na podstawie art. 50 ust. 1 pkt. 1 Prawa geologicznego i górniczego, a ponadto odpowiadać określonym wymaganiom dotyczącym operatu wodnoprawnego (o czym była mowa wcześniej).

Należy przyjąć, że ww. projekt - przed załączeniem go do wniosku o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie stosownych urządzeń wodnych - powinien zostać zatwierdzony w drodze decyzji przez właściwy organ administracji geologicznej, stosownie do zapisów art. 33 Prawa geologicznego i górniczego.

Ten ostatni warunek sprawia, że rozwiązanie polegające na równoczesnym wystąpieniu o zatwierdzenie projektu prac geologicznych na wykonanie piezometrów i o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie urządzeń wodnych na podstawie tego samego projektu (spełniającego wymagania zawarte w art. 132 Prawa wodnego), należy uznać za pomysł mało fortunny, wbrew pozorom nie skracający okresu oczekiwania na otrzymanie dwóch odrębnych decyzji, a w pewnych przypadkach wręcz niedopuszczalny.

W praktyce bowiem postępowanie w sprawie wydania pozwolenia wodnoprawnego będzie mogło zostać wszczęte dopiero po zatwierdzeniu projektu prac geologicznych. W tym zakresie zaś nie można wykluczyć sytuacji, w której właściwy organ administracji geologicznej odmówi zatwierdzenia projektu z powodu nie spełniania przez niego wymagań formalnych lub zobowiąże podmiot wykonujący prace geologiczne (w trybie art. 36 Prawa geologicznego i górniczego) do dokonania dodatkowych prac geologicznych, w szczególności badań, pomiarów lub pobrania dodatkowych próbek. Wszystko to skutkować będzie bezprzedmiotowością postępowania w sprawie wydania pozwolenia wodnoprawnego aż do czasu wydania ostatecznej decyzji zatwierdzającej projekt prac geologicznych.

Natomiast niedopuszczalność rozwiązania polegającego na równoczesnym wystąpieniu o zatwierdzenie projektu prac geologicznych na wykonanie piezometrów i o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie ww. urządzeń wodnych, odnosi się do przypadków, w których wydanie decyzji w sprawach o których mowa, należeć będzie do właściwości różnych organów. O ile bowiem sprawy zatwierdzania projektów prac geologicznych na wykonanie piezometrów należą do właściwości starosty (art. 103 ust. 1 Prawa geologicznego i górniczego) - jako nie zastrzeżone dla wojewodów (art. 103 ust. 3 ww. ustawy) lub ministra właściwego do spraw środowiska (art. 103 ust. 2 ww. ustawy), to wydanie pozwolenia wodnoprawnego jest kompetencją odpowiednio starosty lub wojewody. Szczegółowo stanowi o tym art. 140 Prawa wodnego, który w ust. 2 enumeratywnie podaje przypadki, gdy wydawanie pozwoleń zastrzeżone jest dla wojewody.