933 - Stanowisko w sprawie planów zwiększenia uprawnień inspektorów pracy i umożliwienia im zamiany pracownikom umów cywilnoprawnych na etaty w drodze decyzji administracyjnej

Propozycja wyposażenia inspektorów pracy w prawo wydawania nakazów zastąpienia umowy cywilnoprawnej umową o pracę w przypadku, gdy wykonywanie pracy odpowiada warunkom określonym w art. 22 § 1 Kodeksu pracy powinna być przedmiotem prac powstającej przy Ministrze Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Komisji Kodyfikacyjnej Indywidualnego i Zbiorowego Prawa Pracy. Komisja ta ma składać się w szczególności z wybitnych przedstawicieli nauki i praktyki indywidualnego i zbiorowego prawa pracy, a także przedstawicieli organizacji związkowych i organizacji reprezentatywnych w rozumieniu ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (Dz. U. z 2015 r. poz. 1240).

W trakcie prac Komisji konieczne będzie dokonanie wielowątkowej oceny propozycji zmierzających do wzmocnienia uprawnień Państwowej Inspekcji Pracy w zakresie kontroli przestrzegania przepisów dotyczących zatrudniania pracowników w ramach stosunku pracy, tj. kontroli przestrzegania art. 22 Kodeksu pracy. Trzeba bowiem zauważyć, że propozycja umożliwienia inspektorom pracy zamiany pracownikom umów cywilnoprawnych na umowy o pracę w drodze decyzji administracyjnej, spotyka się z zarzutami dotyczącymi m.in. niekonstytucyjności takiego rozwiązania (ze względu na konstytucyjną zasadę podziału władz i właściwości sądów powszechnych do sprawowania wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych). Propozycja ta zmierza bowiem do przekazania inspektorom pracy spraw obecnie rozpoznawanych przez sądy pracy. Ponadto pracodawca może odwołać się od decyzji inspektora pracy do okręgowego inspektora pracy, a w dalszej kolejności do sądu administracyjnego. Sądy administracyjne nie są zaś uprawnione do rozstrzygania spraw z zakresu prawa pracy dotyczących ustalenia istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej umowie, ma cechy stosunku pracy. Konieczne jest wypracowanie takich rozwiązań prawnych, które usuwałyby powyższe zarzuty.

Ponadto uprzejmie informuję, że w obecnym stanie prawnym Państwowa Inspekcja Pracy posiada uprawnienia w zakresie wnoszenia powództw o ustalenie istnienia stosunku pracy, a także uczestniczenia, za zgodą osoby zainteresowanej, w postępowaniu w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy. Nie ma jeszcze sprawozdania z działalności Państwowej Inspekcji Pracy za 2015 r. Natomiast jak wynika ze Sprawozdania z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2014 r. "łącznie w 2014 r. inspektorzy pracy sprawdzili ok. 52,3 tys. umów cywilnoprawnych zawartych w 10,4 tys. firm (w 2013 r. odpowiednio 44 tys. umów i 9 tys. firm). Podobnie jak w roku poprzednim prawie co piąty kontrolowany pracodawca lub przedsiębiorca (19%; w 2013 r. - 20%) nie przestrzegał zakazu zawierania umów cywilnoprawnych w warunkach właściwych dla umowy o pracę, a problem dotyczył prawie 15% umów cywilnoprawnych sprawdzonych przez inspektorów (w 2013 r. - 19%). Ogółem w 2014 r. naruszenia art. 22 § 1 Kodeksu pracy stwierdzono u 2, 1 tys. pracodawców (przedsiębiorców) w odniesieniu do 11,5 tys. osób świadczących pracę. Porównanie tych danych z wynikami kontroli z lat poprzednich wskazuje na wyraźną tendencję wzrostową. Ujawnione przypadki naruszania art. 22 § 1 Kodeksu pracy skutkowały konsekwentnym stosowaniem środków prawnych przez inspektorów oraz kierowaniem do sądu pracy powództw o ustalenie istnienia stosunku pracy. W 2014 r. skierowanych zostało do właściwych sądów 225 powództw o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz 375 osób (w 2013 r. - 240 powództw na rzecz 440 osób; w 2012 r. - 81 powództw na rzecz 89 osób). Sądy w 61 przypadkach wydały wyroki ustalające istnienie stosunku pracy (na rzecz 113 osób), uwzględniając powództwa inspektorów pracy. W 13 przypadkach (dot. 13 osób) strony zawarły ugodę przed sądem. Ponadto w 3 przypadkach (dot. 3 osób) sąd umorzył postępowanie (w 2 przypadkach na skutek cofnięcia powództwa przez inspektora pracy w uzgodnieniu z osobami, na rzecz których je wytoczono, w 1 przypadku - w wyniku zawarcia ugody pozasądowej, o treści zgodnej z pozwem). W 2 przypadkach (dot. 2 osób) powództwo zostało zwrócone wobec nieuzupełnienia braków formalnych w terminie. Natomiast 8 powództw (dot. 9 osób) oddalono z uzasadnieniem, że wolą stron było zawarcie umowy cywilnoprawnej. Ponadto w 4 przypadkach (dot. 17 osób) postępowanie sądowe zostało zawieszone. Sądy nadal rozpatrują 134 sprawy (dot. 218 osób) wniesione w 2014 r. (wg stanu na dzień 21 kwietnia 2015 r.). Z powyższych danych wynika, że w stosunku do ubiegłego roku nastąpił znaczący wzrost liczby rozstrzygnięć ustalających istnienie stosunku pracy, a jednocześnie zmniejszyła się liczba rozstrzygnięć oddalających powództwa inspektorów". Ponadto "w wyniku wszystkich kontroli przeprowadzonych w 2014 r., podczas których stwierdzono przypadki bezpodstawnego zawierania umów cywilnoprawnych, inspektorzy PIP wydali 605 poleceń ustnych oraz skierowali 1 876 wniosków w wystąpieniach o przekształcenie umów cywilnoprawnych w umowy o pracę. Za popełnione wykroczenia nałożyli na 689 osób grzywny w drodze mandatów karnych na łączną kwotę prawie 900 tys. zł, skierowali 149 wniosków o ukaranie do sądu, a wobec 558 osób zastosowali środki oddziaływania wychowawczego. W 37 przypadkach zawiadomili prokuraturę o podejrzeniu popełnienia przestępstwa".