9118/2017 - Nadużywanie przez dzieci i młodzież mediów elektronicznych

W kontroli Najwyższej Izby Kontroli pn. Przeciwdziałania e-uzależnieniu dzieci i młodzieży (P/16/070) nie zostało zdefiniowane pojęcie "e-uzależnienia", co w ocenie Ministra Edukacji Narodowej ma istotne znaczenie w odniesieniu do obszaru kompetencji poszczególnych resortów. Należy bowiem zaznaczyć, że działania szkół i placówek dotyczą działań uprzedzających pojawienie się problemu e-uzależnienia, nie zaś ich diagnozowanie i leczenie.

Jednym z zadań pracy szkoły i placówki jest wspieranie wszystkich uczniów i wychowanków w prawidłowym rozwoju i uczenie ich podejmowania zachowań prozdrowotnych oraz co najważniejsze kształtowanie postaw i nawyków zdrowego stylu życia. Ten obszar działalności szkoły i placówki obejmuje działania uprzedzające mające na celu przeciwdziałanie pojawianiu się zachowań ryzykownych, które niosą ryzyko negatywnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego i psychicznego ucznia oraz jego otoczenia społecznego.

Kształtowanie postaw oraz realizowanie działań wychowawczych odbywa się na wszystkich zajęciach edukacyjnych zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego 1 , która określa zadania wychowawcze szkoły, treści poszczególnych zajęć edukacyjnych, a także zestawy umiejętności kształtowanych u uczniów i wychowanków. Ważne znaczenie w wychowaniu przypisano upowszechnianiu wśród dzieci i młodzieży wiedzy o bezpieczeństwie oraz kształtowaniu właściwych postaw wobec zagrożeń, w tym związanych z korzystaniem z technologii informacyjno-komunikacyjnych i sytuacji nadzwyczajnych.

W prawie oświatowym Minister Edukacji Narodowej przyjął rozwiązania (art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy - Prawo oświatowe 2 ), które dają radzie rodziców kompetencje do uchwalenia przygotowanego dla danej szkoły programu wychowawczo-profilaktycznego, który uwzględnia uwarunkowania lokalne i specyfikę konkretnej szkoły. Każdy przygotowany program wychowawczo-profilaktyczny musi obejmować:

Diagnozowanie potrzeb i problemów występujących w danej społeczności szkolnej, skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców stanowi systematyczny monitoring różnorodnych zagrożeń, które poprzez podejmowanie działań uprzedzających lub interwencyjnych są niwelowane. Dyrektor szkoły sprawuje nadzór pedagogiczny nad nauczycielami, a także sprawuje opiekę nad uczniami i ma obowiązek zapewnić im warunki do harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne.

Przyjęte rozwiązania mają na celu zaakcentowanie zintegrowanego charakteru oddziaływań kształtujących postawy i zachowania dzieci i młodzieży, z podkreśleniem nadrzędnej roli celów wychowawczych, ukonkretnianych w programach wychowawczo-profilaktycznych.

Mając na uwadze dynamicznie rozwijające się technologie informacyjno-komunikacyjne w projekcie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, podkreślono, że jedną z najważniejszych umiejętności rozwijanych w ramach kształcenia ogólnego w szkole podstawowej jest m.in. sprawne i odpowiedzialne posługiwanie się technologiami informacyjno-komunikacyjnymi w procesie uczenia się. Wskazano również, że szkoła podstawowa ma obowiązek przygotowania uczniów do świadomego i odpowiedzialnego korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Jej obowiązkiem jest również wyposażenia uczniów w kompetencje potrzebne do korzystania z różnych cyfrowych zasobów informacyjnych, wyszukiwania i krytycznej analizy informacji, ale także bezpiecznego poruszania się w przestrzeni cyfrowej, w tym nawiązywania i utrzymywania opartych na wzajemnym szacunku relacji z innymi użytkownikami sieci.

W ramach realizowanego od 1 września 2016 r. pilotażu programowania, poprzedzającego wprowadzenie w roku szkolnym 2017/2018 do podstawy programowej nauki programowania już od pierwszego etapu edukacyjnego, prowadzony jest szereg działań dla nauczycieli, pomagających im przygotować się do realizacji tego zadania. Organizowane są liczne szkolenia, warsztaty, konferencje, przygotowywane są materiały informacyjne i szkoleniowe. Podnoszenie kompetencji nauczycieli w zakresie wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych na zajęciach pozwoli również na sprawniejsze reagowanie w przypadkach zaobserwowanego niewłaściwego wykorzystania urządzeń cyfrowych przez uczniów.

Poza działaniami systemowymi w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa uczniów i przeciwdziałania nadużywania mediów elektronicznych, Ministerstwo Edukacji Narodowej, w bieżącym miesiącu, zaplanowało spotkanie z przedstawicielami Ministerstwa Zdrowia i Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii w celu omówienia współpracy dotyczącej działań wspierających szkoły i nauczycieli w problematyce e-uzależnień. Przedmiotem rozmów będą kwestie przygotowania arkuszy diagnostycznych opartych na modelu biopsychospołecznym do zbierania informacji na temat rozwoju dziecka, co pozwoliłoby na wczesnym etapie uchwycić zwiastuny świadczące o problemie związanym z nadużywaniem mediów elektronicznych. Arkusze te mogłyby być wykorzystywane głównie w szkole i w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Ważną kwestią zaplanowaną do omówienia będzie stworzenie bazy zasobów informacyjno-edukacyjnych z zakresu przeciwdziałania e-uzależnieniu, które zostaną udostępnione dla szkół i będą służyć jako wytyczne do rozpoznawania zagrożeń związanych z nadmiernym korzystaniem z mediów elektronicznych przez dzieci i młodzież, jak również realizacji działań uprzedzających wystąpienie tego problemu.

Mając na względzie fakt, że w większości polscy uczniowie korzystają z komputera poza szkołą, a w szczególności w domu, na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej Ośrodek Rozwoju Edukacji przygotował liczne działania skierowane do nauczycieli i rodziców uczniów, które obejmują, m.in.:

Ponadto, Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało ankietę monitorującą realizację działań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia w szkołach i placówkach oświatowych. W ankiecie zostały zawarte pytania z zakresu profilaktyki nadużywania mediów elektronicznych przez dzieci i młodzież, co pozwoli na uzyskanie informacji: czy dyrektorzy szkoły rozpoznali skalę tego zjawiska wśród uczniów; umożliwili nauczycielom i wychowawcom nabycie kompetencji niezbędnych do realizacji zadań z zakresu przeciwdziałania e-uzależnieniu; przekazują uczniom i ich rodzicom wiedzę na temat zagrożeń związanych z e-uzależnieniami oraz czy szkoła lub placówka korzysta z materiałów dotyczących wychowania, profilaktyki i promocji zdrowia przygotowanych na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej przez Ośrodek Rozwoju Edukacji. Ankieta ma również charakter informacyjno-edukacyjny, gdyż zawarte w niej pytania i komentarze wskazują na skuteczne rozwiązania profilaktyczne ważne w działalności szkoły lub placówki.