4069/2016 - Dostosowanie systemu edukacji dla chorych z Zespołem Aspergera.

Kształcenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym z różnymi rodzajami niepełnosprawności 1 (np. z zespołem Aspergera) oraz dostosowanie egzaminów zewnętrznych do potrzeb uczniów niepełnosprawnych jest przedmiotem szczególnego zainteresowania Ministra Edukacji Narodowej.

Odpowiadając na postawione przez Pana Posła pytania, uprzejmie przedstawiam następujące informacje.

Ad. 1

Funkcjonujące rozwiązania prawne umożliwiają wsparcie dla absolwentów niepełnosprawnych, w tym z zespołem Aspergera, podczas egzaminu maturalnego poprzez dostosowanie warunków i formy tego egzaminu. Regulacje w tym zakresie zawarte są w przepisach ustawy o systemie oświaty 2 .

Szczegółowe informacje dotyczące możliwych sposobów dostosowania warunków przeprowadzania egzaminu maturalnego do potrzeb absolwentów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi są zawarte w komunikacie dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej 3 , podawanym do publicznej wiadomości na stronie internetowej CKE 4 .

Spośród możliwych sposobów dostosowania warunków przeprowadzania egzaminu maturalnego, wymienionych w powyższym komunikacie, rada pedagogiczna danej szkoły wskazuje sposób lub sposoby dostosowania warunków przeprowadzania egzaminu maturalnego.

W szczególnych przypadkach losowych lub zdrowotnych dyrektor szkoły, na wniosek rady pedagogicznej, może wystąpić do dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej z wnioskiem o wyrażenie zgody na przystąpienie absolwenta, do egzaminu maturalnego w warunkach dostosowanych do jego potrzeb edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych, nieujętych w komunikacie dyrektora CKE.

Obowiązujące przepisy nie przewidują natomiast możliwości zwolnienia z obowiązkowego egzaminu maturalnego z matematyki.

Zgodnie z przepisami prawa oświatowego system oświaty w Polsce zapewnia w szczególności dostosowywanie celów kształcenia i treści nauczania 5 do wymogów rynku pracy. Przyswojenie podstawowych struktur matematycznych umożliwia rozpoznawanie ich przydatności i wykorzystanie w sytuacjach praktycznych w codziennym życiu. Nauczanie matematyki służy również wyrobieniu umiejętności i potrzeby krytycznej oceny przeprowadzonego rozumowania lub otrzymanego wyniku obliczeń, co także jest przydatne w codziennym życiu. Dzięki nauce matematyki uczniowie kształtują sobie nawyk samodzielnego zdobywania, analizowania i klasyfikowania informacji, stawiania hipotez i poszukiwania metod ich weryfikacji oraz kształtowania umiejętności jasnego i precyzyjnego formułowania wypowiedzi oraz argumentowania.

Wprowadzenie od 2010 r. obowiązkowego egzaminu maturalnego z matematyki pomaga przygotować się do dorosłego życia zarówno "zadeklarowanym humanistom", jak i tym, którym predyspozycje matematyczne wyznaczają przyszłe miejsca pracy i pasje zawodowe.

Zespół Aspergera charakteryzuje się szerokim spektrum zaburzeń oraz różnymi stopniami potencjału intelektualnego, jak również przejawianiem bardzo różnorodnych predyspozycji i uzdolnień oraz zainteresowań, często w bardzo wąskich, specjalistycznych dziedzinach. Bezpośrednie przełożenie wszelkich możliwych predyspozycji tej grupy uczniów na zwalnianie z egzaminów wydaje się zarówno nadinterpretacją ich potrzeb edukacyjnych (fakt szczególnego zainteresowania jedną dziedziną nie wyklucza podstawowej orientacji w innych), jak również działaniem nieracjonalnym, zwłaszcza w kontekście faktu, że egzamin maturalny wieńczy realizację określonej podstawy programowej kształcenia ogólnego.

Mając na uwadze zasadę indywidualizacji w pracy z uczniem, ale i wziąwszy pod uwagę przede wszystkim konieczność przygotowania przez resort edukacji ogólnych przepisów mających zastosowanie dla wszystkich uczniów, w tym z różnymi rodzajami dysfunkcji i niepełnosprawności oraz szczególnymi uzdolnieniami, pozostających w systemie oświaty i objętych egzaminami zewnętrznymi, nie przewiduje się przygotowania przepisów prawnych zwalniających uczniów, w tym z zespołem Aspergera, wykazujących szczególne uzdolnienia czy zainteresowania z obowiązku zdawania matematyki na egzaminie maturalnym.

Każda szkoła, niezależnie od jej typu i rodzaju, w przypadku ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane np. ze względu na zespół Aspergera - jest zobowiązana do indywidualizacji procesu nauczania, na co wskazują przepisy art. 1 pkt 4-6 ustawy o systemie oświaty, których uszczegółowieniem są regulacje zawarte w rozporządzeniach Ministra Edukacji Narodowej dotyczące: podstawy programowej kształcenia ogólnego, warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów 6 , organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej 7 i nadzoru pedagogicznego 8 .

Dostosowanie treści i indywidualizacja procesu nauczania to zadanie nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniem z zespołem Aspergera. Wskazania, zalecenia i formy pracy określone zostają w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym (IPET) w celu, między innymi jak najlepszego wyposażenia ucznia w wiedzę i umiejętności określone w podstawie programowej, niezbędnych do zdania egzaminu zewnętrznego (np. egzaminu maturalnego) i możliwości wyboru dalszej drogi kształcenia pozwalającej na zdobycie określonego zawodu w celu podjęcia w przyszłości pracy zawodowej. Nauczyciele i specjaliści zatrudnieni w szkole zobligowani są do udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej po stwierdzeniu takiej potrzeby 9 .

Podstawą do uruchomienia pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla ucznia jest rozpoznanie jego potrzeb rozwojowych i edukacyjnych w tym zakresie. Rozpoznanie potrzeb uczniów należy do podstawowych zadań nauczycieli i specjalistów prowadzonych zajęcia z uczniami, ale także do innych osób, które na co dzień stykają się dzieckiem i jego problemami np. rodziców ucznia, dyrektora szkoły, pomocy nauczyciela.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole jest udzielana w trakcie bieżącej pracy z uczniem oraz w formie klas terapeutycznych, zajęć rozwijających uzdolnienia, zajęć dydaktyczno-wyrównawczych, zajęć specjalistycznych, w tym zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, warsztatów, porad i konsultacji, a w przypadku gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych także zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej.

Uczniowie, którzy mają trudności w spełnianiu wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej kształcenia ogólnego dla danego etapu edukacyjnego np. w zakresie matematyki, powinni zostać objęci w szkole pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formie zajęć dydaktyczno-wyrównawczych.

Koordynowanie pomocy dla ucznia w szkole należy do zadań wychowawcy klasy lub innej osoby wyznaczonej przez dyrektora szkoły, natomiast organizacja tej pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formach odpowiednich do potrzeb uczniów należy do zadań dyrektora szkoły 10 .

Dyrektor w porozumieniu z organem prowadzącym podejmuje decyzje dotyczące zatrudnienia nauczycieli i specjalistów wykonujących zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w szczególności psychologów, pedagogów, logopedów i doradców zawodowych, odpowiednio do rozpoznanych wcześniej potrzeb w tym zakresie.

Wsparcia uczniom udzielają również poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Do zadań poradni należy udzielanie pomocy bezpośredniej uczniom oraz rodzicom polegającej na prowadzeniu terapii dzieci, młodzieży i ich rodzin oraz udzielanie pomocy rodzicom w rozpoznawaniu potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży, a także rozwiązywanie problemów edukacyjnych i wychowawczych. Poradnie realizują także działania wspierające wychowawczą i edukacyjną funkcję szkoły i placówki, polegające m.in. na udzielaniu nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych lub specjalistom pomocy w rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb uczniów i rozwiązywaniu problemów.

Ad. 2

W związku z obecnie prowadzonymi przez resort edukacji pracami nad stworzeniem nowego systemu kształcenia uczniów z różnymi rodzajami dysfunkcji i niepełnosprawności, w ramach projektowanych zmian planuje się wdrożenie przepisów umożliwiających objęcie tych uczniów formami kształcenia, w tym na poziomie ponadgimnazjalnym, pozwalającymi na zdobycie wykształcenia i kwalifikacji dostosowanych do realnych potrzeb rynku pracy.

Odnosząc się do kwestii kontynuacji przez osoby z zespołem Aspergera dalszej nauki na studiach wyższych, jest ona możliwa pod warunkiem - jak w przypadku pozostałych kandydatów - pozytywnego wyniku egzaminu maturalnego, który jest osiągany już na poziomie uzyskania przez ucznia minimalnego poziomu zdawalności przedmiotów podstawowych, który wynosi 30% pkt Tak więc obiektywnie nie jest on bardzo wysoki, właśnie ze względu na fakt różnorodnych predyspozycji uczniów. Warto zauważyć, że kiedy rozważano kwestię ponownego - po latach przerwy - wprowadzenia na maturze w roku 2010 matematyki, to właśnie środowiska naukowe związane z uczelniami wyższymi opowiadały się za takim rozwiązaniem, argumentując wpływem tej dyscypliny wiedzy na ogólny rozwój i kompetencje przyszłych studentów.