1509 - Stanowisko w sprawie dziedziczenia funduszy zgromadzonych w OFE

W ramach reformy ubezpieczeń społecznych wprowadzono podział środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym (OFE), w razie rozwodu lub śmierci. Identyczne rozwiązanie obowiązuje również w stosunku do składek ewidencjonowanych na subkoncie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Zasady podziału środków zgromadzonych w OFE określają przepisy rozdziału 13 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 989, z późn. zm.) a proces dokonywania wypłaty dla osób uposażonych z subkonta w ZUS określają przepisy art. 40e ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, z późn. zm.).

Obowiązujące przepisy nie przewidują prawnego obowiązku informowania osób uposażonych o możliwości uzyskania środków z rachunku zmarłego członka funduszu. OFE do niedawna sporadycznie posiadały informację o zgonie swojego członka, a brak wpływu składek na rachunek danej osoby może wynikać z wielu innych przesłanek, np. utrata pracy, wyjazd za granicę, zmiana ubezpieczenia na ubezpieczenie społeczne rolników, rozpoczęcie pracy w tzw. służbach mundurowych, objętych zaopatrzeniem emerytalnym. Osoby uposażone bardzo często nie wiedzą o tym, że są osobami uprawnionymi do części lub nawet całości zgromadzonych środków, a członek OFE może w każdym czasie zmienić swoją poprzednią dyspozycję. Dodatkowo, członkowie OFE zapominają o obowiązku poinformowania OFE o zmianie danych osobowych, adresu, czy zmianie stosunków majątkowych.

Stąd też trudno określić liczbę osób, które od momentu wejścia w życie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych nie otrzymało, mimo, że były osobami uposażonymi, należnych po śmierci danego ubezpieczonego, środków zgromadzonych w OFE, a tym bardziej oszacować kwotę tych środków, szczególnie, że środki te nadal są inwestowane i w zależności od sytuacji na rynku finansowym zmieniają swoją wartość w zależności od osiąganych przez OFE, którego członkiem był zmarły, wyników inwestycyjnych.

Należy jednak zauważyć, że obowiązujące przepisy spowodowały stopniowe przesuwanie się punktu ciężkości w zakresie dziedziczenia z rachunku OFE na subkonto w ZUS. 3 lutego 2014 r. OFE umorzyły 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunku każdego członka otwartego funduszu emerytalnego, które zostały, zewidencjonowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na subkontach poszczególnych osób w ZUS. Tak więc każdy członek OFE posiada rachunek w OFE i subkonto w ZUS. Natomiast na 10 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez danego ubezpieczonego, co miesiąc na subkonto w ZUS przekazywana jest określona wartość środków zgromadzonych na rachunku członka OFE. Dodatkowo, osoby, które podjęły po raz pierwszy aktywność zawodową, rodzącą obowiązek ubezpieczeń społecznych, począwszy od 2014 r. i nie przystąpiły do OFE, będą miały zewidencjonowane składki wyłącznie na subkoncie w ZUS.

Należy również wskazać, że ustawa z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (Dz. U. poz. 1717) wprowadziła również dziedziczenie w okresie pobierania emerytury o charakterze dożywotnim (wypłata gwarantowana). W przypadku śmierci emeryta, który był członkiem OFE w okresie pierwszych trzech lat pobierania emerytury, osoba uposażona (wskazana przez emeryta) nabywa prawo do wypłaty gwarantowanej. Wypłata gwarantowana jest ustalana jako różnica między kwotą środków zewidencjonowanych na subkoncie a iloczynem liczby pełnych miesięcy, jakie upłynęły od początku miesiąca, w którym po raz pierwszy wypłacono emeryturę, do końca miesiąca, w którym nastąpiła śmierć emeryta, oraz trzydziestej siódmej części kwoty zewidencjonowanej na tym subkoncie.

Stworzenie subkonta w ZUS i ewidencjonowanie na nim części składki, umorzenie 51,5% jednostek rozrachunkowych w dniu 3 lutego 2014 r., a także wprowadzenie tzw. suwaka bezpieczeństwa, czyli przekazywania środków z OFE na subkonto w okresie ostatnich 10 lat przed osiągnieciem wieku emerytalnego, wpłynęło na efektywność współpracy ZUS z OFE w zakresie zarówno przekazywania aktualnych danych o ubezpieczonych jak i danych o zmarłych członkach funduszy.

Powszechne towarzystwa emerytalne zrzeszone w Izbie Gospodarczej Powszechnych Towarzystw Emerytalnych uzgodniły w grudniu 2015 r. procedurę "Dobre praktyki stosowane przez powszechne towarzystwa emerytalne zrzeszone w Izbie Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych w zakresie zasad wypłaty środków z otwartych funduszy emerytalnych po śmierci członka funduszu", która znajduje się na stronie http://www.igte.com.pl/en/ct-menu-item-56/ct-menu-item-59.html. Zgodnie z procedurą każda informacja powzięta z ZUS o zgonie członka OFE powinna skutkować kontaktem powszechnego towarzystwa emerytalnego (PTE) z uposażonym oraz przesłaniem odpowiednich formularzy niezbędnych do wszczęcia procedury wypłaty wraz z informacją o konieczności przedstawienia dokumentów stanowiących podstawę do dokonania wypłaty, w tym w szczególności aktu zgonu członka OFE. Rozwiązanie to przyspiesza i upraszcza proces wypłaty środków po zmarłym, zarówno po stronie środków należnych z rachunku w OFE jak i z subkonta w ZUS.

Zgodnie z "Dobrymi praktykami" w poszczególnych PTE powinny zostać opracowane wewnętrzne procedury postępowania w przypadku śmierci członka OFE a strony internetowe winny zawierać informacje, ważne z punktu widzenia ubezpieczonych i ich uposażonych. Tak więc, na stronach internetowych OFE powinny znajdować się wszystkie informacje i wyjaśnienia dotyczące zasad wypłaty środków z OFE wraz z formularzem, mającym na celu ułatwienie beneficjentowi dokonania zgłoszenia.

Pragnę jednocześnie podkreślić, że w 2016 r. odbędzie się kolejny przegląd systemu emerytalnego, pod kątem zarówno funkcjonowania otwartych funduszy emerytalnych jak również analizy koniecznych zmian, które powinny zostać dokonane w ramach dobrowolnego filara systemu emerytalnego (Pracownicze Programy Emerytalne, Indywidualne Konta Emerytalne i Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego). W trakcie przeglądu wszystkie zgłaszane do resortu rodziny, pracy i polityki społecznej uwagi, a także oceny funkcjonowania obowiązujących przepisów prawa będą rzetelnie analizowane i odpowiednio - do wagi i zasadności przedłożonych argumentów - rozpatrywane.