10972/2017 - Wsparcie dzieci powracających z emigracji

Kwestie podejmowania nauki w polskim systemie oświaty przez osoby przybywające z zagranicy zostały określone w art. 94a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty oraz rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 września 2016 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (Dz. U. z 2016 r. poz. 1453).

1. Przyjmowanie do szkół uczniów powracających

Szkoły publiczne zobowiązane są do przyjęcia dzieci i młodzieży, które uczyły się za granicą. Szkoła nie może odmówić przyjęcia dziecka objętego obowiązkiem szkolnym.

Uczeń przybywający z zagranicy jest przyjmowany do:

W celu kontynuowania nauki po powrocie z zagranicy należy skierować do dyrektora właściwej szkoły podstawowej lub gimnazjum, w obwodzie którego dziecko mieszka, albo wybranej szkoły ponadgimnazjalnej, podanie o przyjęcie do szkoły i przedstawić dokumenty potwierdzające spełnianie przez dziecko za granicą obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki. Kontynuowanie nauki może rozpocząć się z początkiem roku szkolnego lub w trakcie jego trwania. Jeśli wybrana szkoła ponadgimnazjalna nie dysponuje wolnymi miejscami, należy zwrócić się do organu prowadzącego, który wskaże inne szkoły dysponujące nimi.

Uczeń przybywający z zagranicy jest kwalifikowany do odpowiedniej klasy lub na odpowiedni semestr oraz przyjmowany na podstawie świadectwa, zaświadczenia lub innego dokumentu wydanego przez szkołę za granicą, potwierdzającego uczęszczanie ucznia przybywającego z zagranicy do szkoły za granicą i wskazującego klasę lub etap edukacji, który uczeń ukończył w szkole za granicą, oraz dokumentu potwierdzającego sumę lat nauki szkolnej ucznia lub pisemnego oświadczenia dotyczącego sumy lat nauki szkolnej ucznia, złożonego przez rodzica ucznia albo pełnoletniego ucznia, jeżeli ustalenie sumy lat nauki szkolnej nie jest możliwe na podstawie świadectwa, zaświadczenia lub innego dokumentu.

Przy kwalifikowaniu ucznia przybywającego z zagranicy do odpowiedniej klasy lub na odpowiedni semestr lub rok kształcenia dyrektor szkoły może wziąć pod uwagę wiek ucznia lub opinię rodzica ucznia albo pełnoletniego ucznia wyrażoną w formie ustnej lub pisemnej.

Jeżeli uczeń przybywający z zagranicy nie może przedłożyć dokumentów, zostaje zakwalifikowany do odpowiedniej klasy lub na odpowiedni semestr lub rok kształcenia oraz przyjęty do publicznej szkoły lub publicznej placówki artystycznej na podstawie rozmowy kwalifikacyjnej.

2. Dodatkowa, bezpłatna nauka języka polskiego

Obowiązujące przepisy przewidują dla uczniów szkół publicznych podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki będących obywatelami polskimi, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego w wymiarze minimum 2 godzin tygodniowo. Dodatkową naukę języka polskiego dla tych osób organizuje szkoła i organ prowadzący szkołę przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy.

W subwencji oświatowej zaplanowane są środki na dodatkowe zajęcia z języka polskiego, dzięki podniesieniu wagi odnoszącej się do dzieci, które korzystają z tych zajęć. Kwota bazowa na jednego ucznia (służąca do obliczania wysokości dotacji dla poszczególnych samorządów) jest wyższa o 150% i wynosi ok. 13 000 zł rocznie na ucznia.

3. Dodatkowe zajęcia wyrównawcze

Dla uczniów w odniesieniu, do których nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne z danego przedmiotu stwierdzi konieczność uzupełnienia różnic programowych z tego przedmiotu, organ prowadzący szkołę organizuje w szkole dodatkowe zajęcia wyrównawcze w formie dodatkowych zajęć lekcyjnych z tego przedmiotu. Dodatkowe zajęcia wyrównawcze są prowadzone indywidualnie lub w grupach w wymiarze 1 godziny tygodniowo. Tygodniowy rozkład dodatkowych zajęć wyrównawczych ustala, w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę, dyrektor szkoły, w której są organizowane te zajęcia.

Łączny wymiar godzin zajęć lekcyjnych z języka polskiego i zajęć wyrównawczych nie może być wyższy niż 5 godzin tygodniowo w odniesieniu do jednego ucznia.

4. Dane statystyczne

Ustawa o Systemie Informacji Oświatowej (SIO) nie przewiduje zbierania danych dotyczących liczby osób będących obywatelami polskimi, które powracają z zagranicy.

Natomiast w SIO zbierane są dane dotyczące liczby osób będących obywatelami polskimi, które korzystają z dodatkowej nauki języka polskiego i dodatkowych zajęć wyrównawczych.

Dane te zawarte są w poniższej tabeli według stanu na 30 września każdego roku.

5. Ułatwienia na egzaminach zewnętrznych

Uczeń, słuchacz albo absolwent, który w roku szkolnym, w którym przystępuje do egzaminu gimnazjalnego lub egzaminu maturalnego, był objęty pomocą psychologiczno-pedagogiczną w szkole ze względu na trudności adaptacyjne związane z wcześniejszym kształceniem za granicą, zaburzenia komunikacji językowej lub sytuację kryzysową lub traumatyczną, może przystąpić do egzaminu gimnazjalnego i egzaminu maturalnego w warunkach dostosowanych do jego potrzeb edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych wynikających odpowiednio z rodzaju tych trudności, zaburzeń lub sytuacji kryzysowej lub traumatycznej, na podstawie pozytywnej opinii rady pedagogicznej.

6. Oddział przygotowawczy

W ostatnich latach w polskim systemie oświaty stale wzrasta liczba dzieci z rodzin migranckich, które mają trudności w komunikacji wynikające z nieznajomości lub słabej znajomości języka polskiego lub mających trudności adaptacyjne związane z wcześniejszym kształceniem za granicą. Dotyczy to zarówno dzieci cudzoziemskich, jak i dzieci obywateli polskich powracających z zagranicy. Dotychczasowe rozwiązania, takie jak możliwość korzystania w szkole z dodatkowych zajęć z języka polskiego, czy zajęć wyrównawczych z danych przedmiotów nauczania, okazały się w obecnej sytuacji niewystarczające.

Dlatego rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowe z dnia 9 września 2016 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz obywateli polskich, którzy pobierali naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw wprowadzono możliwość tworzenia przez organ prowadzący szkołę publiczną, na wniosek dyrektora szkoły, nowej formy organizacyjnej - oddziału przygotowawczego.

Do oddziału przygotowawczego mogą uczęszczać osoby przybywające z zagranicy, które podlegają obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki i które nie znają języka polskiego albo znają go na niewystarczającym poziomie do korzystania z nauki, a także wymagają dostosowania procesu kształcenia do ich potrzeb edukacyjnych oraz formy organizacyjnej wspomagającej efektywność tego kształcenia.

Oddział przygotowawczy może być utworzony przez organ prowadzący publiczną szkołę również w trakcie roku szkolnego. Dyrektor szkoły, w której tworzy się oddział przygotowawczy, może zakwalifikować ucznia do takiego oddziału w przypadku stwierdzenia, że uczeń ma trudności adaptacyjne związane z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym problemami związanymi z wcześniejszym kształceniem za granicą, lub zaburzeniami komunikacyjnymi, związane z nieznajomością lub słabą znajomością języka polskiego, lub trudnościami spowodowanymi przez sytuacje kryzysowe lub traumatyczne, wynikające z konfliktów zbrojnych, klęsk żywiołowych lub innych kryzysów humanitarnych, spowodowanych przez naturę lub człowieka.

Oddziału przygotowawczego nie organizuje się w szkołach artystycznych, szkołach specjalnych, szkołach sportowych, szkołach mistrzostwa sportowego i szkołach dla dorosłych.

Okres nauki ucznia w oddziale przygotowawczym trwa do zakończenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych w roku szkolnym, w którym uczeń został zakwalifikowany do oddziału przygotowawczego, z tym że okres ten w zależności od postępów w nauce ucznia i jego potrzeb edukacyjnych może zostać skrócony albo przedłużony - nie dłużej niż o jeden rok szkolny. Decyzję o przedłużeniu okresu nauki podejmuje będzie rada pedagogiczna, na wniosek złożony przez uczących ucznia nauczycieli, pedagoga lub psychologa.

Rozporządzenie określa także organizację pracy oddziału przygotowawczego, w szczególności maksymalną liczbę uczniów (15 osób), co pozwoli na zapewnienie indywidualnego podejścia do każdego ucznia. Nauczanie w oddziale jest prowadzone według realizowanych w szkole programów nauczania, z dostosowaniem metod i form ich realizacji do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów.

Na realizację obowiązkowych zajęć edukacyjnych przeznacza się w szkolnym planie nauczania:

7. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna

System oświaty zapewnia uczniom możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej 1 . Pomoc ta polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych uczniów. Nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem zobligowani są do rozpoznania jego potrzeb w tym zakresie oraz udzielenia mu adekwatnego wsparcia. Pomocą psychologiczno-pedagogiczną obejmowani są, m.in., uczniowie z trudnościami adaptacyjnymi związanymi z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą, oraz mający trudności komunikacyjne wynikające z braku lub słabej znajomości języka polskiego.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole jest udzielana w trakcie bieżącej pracy z uczniem oraz w formie:

W przypadku, gdy uczeń ma trudności w nauce, w szczególności związane z nieopanowaniem podstawy programowej kształcenia ogólnego dla danego etapu edukacyjnego, szkoła ma obowiązek zorganizować dla tego ucznia zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze. Zajęcia te służą wyrównywaniu braków programowych, mają charakter zajęć edukacyjnych, pomagających uczniowi opanować treści zawarte w podstawie programowej.

8. Wsparcie uczniów migrujących

Z myślą o wsparciu uczniów migrujących w latach 2010-2013 realizowane były przez Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą, dzięki współfinansowaniu ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki projekty:

I. "Włącz Polskę!"

W ramach projektu powstały:

1) Podstawa programowa dla uczniów polskich uczących się za granicą

Podstawa została opracowana przez grupę ekspertów powołanych przez Ministra Edukacji Narodowej, w tym nauczycieli pracujących w szkołach polskich za granicą. Podstawa zawiera wytyczne do tworzenia lokalnych programów nauczania języka polskiego oraz wiedzy o kulturze, historii i geografii Polski, a także opracowywania własnych materiałów dydaktycznych;

2) przykładowe programy nauczania języka polskiego i wiedzy o Polsce adekwatne do Podstawy programowej;

3) spójny z Podstawą programową internetowy podręcznik Włącz Polskę!, który umożliwia nauczycielom polonijnym dostęp do materiałów edukacyjnych z zakresu języka polskiego i wiedzy o Polsce.

II. "Otwarta szkoła - system wsparcia uczniów migrujących"

Projekt skierowany był przede wszystkim do polskich uczniów zamieszkałych poza granicami RP (głównie na terenie UE) i realizujących obowiązek szkolny w systemach oświaty kraju zamieszkania, którzy nie mają dostępu do polskich szkół uzupełniających (działających głównie w dużych ośrodkach miejskich).

Efekty projektu sprzyjają:

Ponadto, na platformie Otwarta szkoła znajdują się zakładka Powroty - Otwarta szkoła - konsultacje dla nauczycieli i rodziców dzieci planujących powrót do Polski.

III. Publikacje dla pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych dotycząca diagnozy uczniów z różnych kultur, których znajomość języka polskiego jest niewystarczająca do sprawnego porozumiewania się

Ośrodek Rozwoju Edukacji przygotował, m.in. następujące publikacje dotyczące diagnozy uczniów przybywających z zagranicy, dostępne na stronie internetowej ORE:

- Wybrane zagadnienia diagnozy psychologicznej dzieci i młodzieży w kontekście wielokulturowości oraz wielojęzyczności;

- Psychometryczna diagnoza psychologiczna w kontekście wielokulturowości oraz wielojęzyczności dzieci i młodzieży;

- Specyficzne wymagania diagnozy dzieci wielojęzycznych i odmiennych kulturowo.

IV. Szkolenia dla nauczycieli i pracowników szkół

W roku 2016 Ośrodek Rozwoju Edukacji prowadził następujące działania wspomagające integrację osób przybywających do polskiego systemu oświaty:

W ramach projektu "Różnorodność w (śród) nas" w okresie styczeń - maj 2016 roku, na podstawie przygotowanych materiałów edukacyjnych (przetłumaczonej na język polski publikacji Rady Europy "Kompetencje międzykulturowe dla wszystkich", wypracowanej Polskiej Ramy Kompetencji Międzykulturowych dla systemu oświaty oraz opracowanego pakietu materiałów dla nauczycieli) przeprowadzono 13 szkoleń regionalnych dla 183 nauczycieli z całej Polski, których celem było przygotowanie nauczycieli wszystkich typów szkół do realizacji zadań w zakresie edukacji wielo/międzykulturowej. Adresatami szkoleń byli konsultanci, doradcy metodyczni, dyrektorzy szkół, nauczyciele wszystkich typów szkół.

W okresie wrzesień-listopad 2016 r. przeprowadzono wynikające z Rządowego programu na lata 2014-2016 "Bezpieczna i przyjazna szkoła" szkolenia "Szkoła otwarta na inność - bezpieczny i przyjazny klimat szkoły", w których udział wzięło 83 przedstawicieli szkół i placówek: dyrektorów, nauczycieli, pedagogów i psychologów.

Celem szkoleń było zwiększenie wiedzy w zakresie przeciwdziałania przemocy wobec m.in. dzieci przybywających z zagranicy, rozwijanie umiejętności dotyczących sposobów przełamywania stereotypów i uprzedzeń wobec tych uczniów, kształtowanie postaw poszanowania szeroko pojętej "inności".

Tematyka szkoleń obejmowała m.in.:

- rolę wychowawczą szkoły, tworzenie społecznego klimatu szkoły, sprzyjającego kształtowaniu postaw wobec "inności" oraz wzmocnieniu relacji pomiędzy uczniami i nauczycielami;

- funkcjonowanie dzieci i młodzieży powracających z zagranicy, diagnozę trudności tych uczniów, metody pracy, służące między innymi integracji oraz wsparciu w adaptacji w środowisku szkolnym;

- integrację uczniów cudzoziemskich w środowisku szkolnym, dobre praktyki dotyczące metod pracy, służących tworzeniu bezpiecznego i przyjaznego środowiska szkolnego dla ucznia;

- przeciwdziałanie przemocy w szkole, analizę stereotypów i uprzedzeń, kształtowanie postaw poszanowania drugiej osoby, ze szczególnym uwzględnieniem m.in. dzieci powracających.

W maju 2016 r. we współpracy z Europejskim Centrum Języków Nowożytnych Rady Europy (ECML) zorganizowano warsztaty dla doradców metodycznych, nauczycieli konsultantów i koordynatorów edukacji międzykulturowej pt.: "Różnorodność językowa i kulturowa w klasie - jak sobie z nią radzić?".

Celem było przygotowanie środowiska edukacyjnego (nauczycieli i szkół) do wyzwań związanych z przyjęciem uczniów przybywających ze środowisk o odmiennej kulturze i języku z wykorzystaniem narzędzi i materiałów opracowanych w Europejskim Centrum Języków Nowożytnych w ramach projektów edukacyjnych. W trakcie spotkania uczestnicy zapoznali się z podstawowymi zasadami i wartościami leżącymi u podstaw wielojęzyczności i edukacji międzykulturowej, z materiałami i narzędziami przygotowanymi przez ECML w ramach projektów wspierających rozwijanie kompetencji wielokulturowej i wielojęzycznej, a także doskonalili umiejętności pedagogiczne w zakresie wspierania uczniów w diagnozie oraz rozwijaniu ich kompetencji językowych i międzykulturowych.

Ponadto Ośrodek Rozwoju Edukacji zorganizował warsztaty "Projektowanie zajęć z języka polskiego dla uczniów przybywających z zagranicy", których celem było przygotowanie nauczycieli konsultantów i specjalistów placówek doskonalenia, doradców metodycznych oraz nauczycieli języka polskiego/języków obcych do wspierania nauczycieli prowadzących zajęcia z języka polskiego jako obcego.