10523/2017 - Edukacja ekologiczna w szkole

Zgodnie z art. 1 pkt 15 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59) system oświaty zapewnia w szczególności m.in. upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o zasadach zrównoważonego rozwoju oraz kształtowanie postaw sprzyjających jego wdrażaniu w skali lokalnej, krajowej i globalnej.

Edukacja ekologiczna jest obowiązkowym elementem kształcenia ogólnego realizowanym na wszystkich etapach edukacyjnych, począwszy od wychowania przedszkolnego, zgodnie z celami i treściami nauczania ustalonymi w podstawie programowej. 1

Obecnie obowiązująca podstawa programowa kładzie nacisk na wychowanie uczniów do życia w zgodzie z przyrodą oraz rozwijanie odpowiednich postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie, w tym postawy społecznej, ciekawości poznawczej, inicjatywy obywatelskiej, przedsiębiorczości, kreatywności.

Wychowanie przedszkolne ma na celu budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, aby orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe. Dzieci rozwijają zatem umiejętności społeczne oraz zaczynają budować wiedzę o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym. Wdrażane są do utrzymywania porządku w swoim otoczeniu oraz poszanowania roślin i zwierząt.

W klasach I - III szkoły podstawowej uczniowie, realizując treści nauczania obszaru edukacja przyrodnicza, poznają życie w wybranych ekosystemach, dowiadują się, jaki pożytek przynoszą środowisku zwierzęta, podejmują działania na rzecz ochrony przyrody. Uczą się segregowania śmieci, rozumieją sens stosowania opakowań ekologicznych, dowiadują się, że należy oszczędzać wodę, nie śmiecić, szanować rośliny, zachowywać ciszę i pomagać zwierzętom. Poznają również zniszczenia, jakie w przyrodzie powoduje człowiek (wypalanie łąk, zaśmiecanie lasów, nadmierny hałas, kłusownictwo).

Na wyższych etapach edukacyjnych treści te zostały zawarte w szczególności w podstawie programowej przedmiotów takich, jak przyroda, biologia, geografia, chemia, fizyka, zajęcia techniczne oraz przedmiotu uzupełniającego przyroda.

Na II etapie edukacyjnym (klasy IV - VI) jeden z celów ogólnych przedmiotu przyroda jest poszanowanie przyrody. Wskazuje on potrzebę kształtowania zachowań zgodnie z obowiązującymi zasadami oraz działań na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności. Uczniowie poznają więc relację między człowiekiem i środowiskiem, uczą się prowadzenia obserwacji i prostych doświadczeń wykazujących zanieczyszczenie najbliższego otoczenia, uzasadniania potrzeby segregacji odpadów, wskazywania możliwości ich ponownego przerobu (powołując się na właściwości substancji). Natomiast na lekcjach zajęć technicznych uczniowie zdobywają umiejętność wskazywania rozwiązań problemów rozwoju środowiska technicznego, w tym poznają zasady segregowania i możliwości przetwarzania odpadów z różnych materiałów oraz opracowywania projektów racjonalnego gospodarowania surowcami wtórnymi w najbliższym środowisku: w domu, na osiedlu, w swojej miejscowości.

Podstawa programowa geografii na III etapie edukacyjnym (gimnazjum) kładzie nacisk na przygotowanie uczniów do identyfikowania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów w środowisku przyrodniczym. Treści nauczania biologii wskazują na globalne i lokalne problemy środowiska, w tym konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym oraz konieczność specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami. Uczniowie powinni również potrafić zaproponować działania ograniczające wytwarzanie odpadów w gospodarstwach domowych. Podstawa programowa etyki zwraca uwagę na stosowanie zasad harmonijnego współistnienia i współdziałania ze środowiskiem społecznym i przyrodniczym.

Na IV etapie edukacyjnym (szkoły ponadgimnazjalne) cele kształcenia geografii w zakresie podstawowym zakładają przygotowanie uczniów do rozumienia relacji człowiek-przyroda-społeczeństwo w skali globalnej i regionalnej. W ramach lekcji biologii uczeń zdobędzie umiejętność wyjaśniania zależności przyczynowo - skutkowych między faktami dotyczącymi zagadnień ekologicznych i środowiskowych. Uczeń będzie potrafił uzasadnić konieczność międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania zagrożeniom przyrody. Przedmiot uzupełniający: przyroda ma na celu gruntowne zapoznanie ucznia z ideą zrównoważonego rozwoju oraz zasadami, którymi powinna kierować się gospodarka świata.

Edukacja ekologiczna przewidziana jest oczywiście również w nowej podstawie programowej wychowania przedszkolnego i podstawie programowej dla szkół podstawowych. 2

Wśród zadań przedszkola nowa podstawa programowa wymienia m.in. tworzenie warunków pozwalających na bezpieczną, samodzielną eksplorację otaczającej dziecko przyrody, stymulujących rozwój wrażliwości i umożliwiających poznanie wartości oraz norm odnoszących się do środowiska przyrodniczego, adekwatnych do etapu rozwoju dziecka.

Zadaniem szkoły podstawowej - zgodnie z nową podstawą programową - jest dbanie o wychowanie dzieci i młodzieży w duchu akceptacji i szacunku dla drugiego człowieka, kształtowanie postawy szacunku dla środowiska przyrodniczego, w tym upowszechnianie wiedzy o zasadach zrównoważonego rozwoju, motywowanie do działań na rzecz ochrony środowiska oraz rozwijanie zainteresowania ekologią. Treści dotyczące edukacji ekologicznej uwzględnione są w ramach edukacji wczesnoszkolnej, przyrody w klasie IV oraz biologii i geografii w klasach V-VIII.

Jeżeli chodzi o nową podstawę programową dla szkół ponadpodstawowych, prace nad projektem są w toku. Zgodnie z założonym harmonogramem, w kwietniu br. do prekonsultacji publicznych przedstawiony zostanie projekt tej podstawy.

Odnosząc się do kwestii poszerzenia edukacji ekologicznej, uprzejmie informuję, że każdy nauczyciel, realizując wybrany przez siebie i dopuszczony do użytku w szkole program nauczania, ma możliwość poszerzenia treści nauczania przewidzianych w podstawie programowej i szerszego uwzględniania wybranych wątków czy tematów, w tym np. dotyczących edukacji ekologicznej.

Nauczyciele mogą liczyć również na wsparcie ze strony Ośrodka Rozwoju Edukacji, który m.in. udostępnia materiały dydaktyczne do edukacji ekologicznej (http://scholaris.pl/; https://www.epodreczniki.pl/), jak również na pomoc publicznych placówek doskonalenia nauczycieli.