0113-KDIPT1-2.4012.33.2024.4.SM - Zbycie wierzytelności trudnej jako nieobjęte VAT-em

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA - stanowisko prawidłowe

Szanowny Panie,

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

12 stycznia 2024 r. wpłynął Pana wniosek z 9 stycznia 2024 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy podatku od towarów i usług w zakresie:

- braku opodatkowania czynności nabycia wierzytelności,

- podstawy opodatkowania ww. czynności,

- braku opodatkowania wypłaconego przez zakład ubezpieczeniowy odszkodowania.

Treść wniosku jest następująca:

Opis stanu faktycznego oraz zdarzenia przyszłego

Głównym przedmiotem działalności gospodarczej (dalej jako: "Wnioskodawca" lub "Cesjonariusz") jest działalność oznaczona symbolem (...). W ramach prowadzonej działalności Wnioskodawca nabywa, na podstawie bezwarunkowego przelewu wierzytelności (regulowanej przepisami art. 509 i in. Kodeksu cywilnego, dalej jako: "Umowa Cesji"), od poszkodowanych (dalej jako: "Poszkodowani" lub "Cedenci") wierzytelności przysługujące im wobec zakładów ubezpieczeń (dalej również jako: "Dłużnicy") z tytułu szkód komunikacyjnych w pojazdach.

Praktyki redukcji świadczeń wypłacanych przez zakłady ubezpieczeń stały się na tyle powszechne, że Poszkodowani zdają sobie sprawę, że samodzielnie nie uzyskają tego, co im się w świetle prawa należy. W związku z tym, Poszkodowani zawierają z Wnioskodawcą Umowy Cesji, których przedmiotem jest wyłącznie sporna część odszkodowania, której zbywca (Cedent), z różnych przyczyn, nie może samodzielnie egzekwować od Dłużnika. Nie chodzi o incydentalne przypadki utrudniania wypłaty Poszkodowanym odszkodowań, lecz o powtarzalne metody postępowań zakładów ubezpieczeń, polegające m.in. na zaniżaniu stawek roboczogodzin, opieszałości i niedopełnianiu obowiązków informacyjnych, utrudnianiu dostępu do akt sprawy, sztuczne przedłużanie procedury i spotkań z przedstawicielami firm ubezpieczeniowych, z czym wiąże się konieczność ponoszenia przez Poszkodowanych dodatkowych wydatków i kosztów czy koni eczność konsultacji z doradcami, wizyty w kancelarii lub sądzie.

Zgodnie z postanowieniami Umów Cesji zawieranych pomiędzy Wnioskodawcą a Poszkodowanymi, Cedenci otrzymują od Wnioskodawcy wynagrodzenie wyłącznie przy zawarciu Umowy Cesji wierzytelności. Całe ryzyko związane z tym: czy, kiedy i w jakim zakresie Cesjonariuszowi uda się uzyskać od zakładu ubezpieczeń wyrównanie odszkodowania, bierze na siebie Cesjonariusz.

W związku z zawarciem Umowy Cesji Wnioskodawca zapłaci Cedentowi cenę rynkową nabywanych wierzytelności. Zasadą jest, że wartość rynkowa wierzytelności jest niższa od wartości nominalnej i każdorazowo ustalana jest indywidualnie. Wartość rynkowa takiej wierzytelności uzależniona jest od wielu czynników, takich jak: szacowany czas niezbędny do załatwienia sprawy, stopień złożoności i ryzyka wyegzekwowania spornej kwoty odszkodowania. Należy przyjąć, że jest to cena rynkowa właściwa dla danego rodzaju i etapu sprawy, uwzględniająca towarzyszące mu ryzyko. Transakcja odbywa się pomiędzy podmiotami niezależnymi, niepowiązanymi w rozumieniu ustaw podatkowych. Cenę każdorazowo określa (...), stanowiący integralną część umowy.

W chwili zawierania Umowy Cesji precyzyjne określenie wartości nominalnej wierzytelności nie jest możliwe, a oszacowanie wartości nominalnej wierzytelności jest możliwe jedynie w określonym przedziale ryzyka. Wynika to z faktu, iż nabywane wierzytelności mają zazwyczaj sporny co do wysokości charakter, w efekcie czego wysokość szkody, ostatecznie w wiążący sposób (najczęściej w oparciu o opinię niezależnego biegłego rzeczoznawcy) jest ustalana przez sąd powszechny lub poprzez zawarcie ugody między zakładem ubezpieczeń a Wnioskodawcą.

Między Cedentem a Wnioskodawcą, w związku z dokonaną cesją, nie występują dalej idące zobowiązania, a w szczególności w momencie zawierania transakcji Wnioskodawca nie otrzymuje od Cedenta żadnych usług oraz nie otrzyma od niego żadnego wynagrodzenia, np. w formie prowizji. Umowy Cesji nie zawierają zastrzeżenia cesji zwrotnej. Cesjonariusz wstępuje we wszystkie prawa pierwotnego wierzyciela (Cedenta), oraz we własnym imieniu i na własny rachunek dochodzi wierzytelności od Dłużników ponosząc w całości koszty i ryzyko ewentualnego procesu.

Nabyte wierzytelności nie stanowią w dacie ich nabycia wierzytelności wymagalnych, co znajduje odzwierciedlenie w zapisach § 2 zawieranych przez Wnioskodawcę Umowach Cesji, w których każdy Cedent będący stroną takiej umowy oświadcza, że Dłużnik nie ma względem niego żadnej wymagalnej wierzytelności, a wszelkie wierzytelności będące przedmiotem sprzedaży są wolne od obciążeń, a uprawnienie do ich zbycia na rzecz osób trzecich nie zostało wyłączone.

Nabyte wierzytelności stanowią tzw. "trudne wierzytelności". Wynika to z ich charakteru. Zazwyczaj są bezsporne co do zasady, ale sporne co do wysokości. Trudność w ich dochodzeniu (egzekwowaniu) wynika ze zbyt wielu nieprzewidywalnych okoliczności, którymi są:

e) Towarzystwa Ubezpieczeń ustalają kwotę bezsporną na podstawie zaniżonych stawek za prace blacharskie, lakiernicze oraz mechaniczne. Dodatkowo uwzględniają amortyzację za części oraz materiały lakiernicze. Kwoty bezsporne w zasadzie nigdy nie są w stanie dokonać pełnej restytucji szkody i nie realizują fundamentalnej dla prawa odszkodowawczego zasady pełnego odszkodowania.

Wnioskodawca każdorazowo po wyczerpaniu określonej przepisami prawa procedury, w razie niezaspokojenia lub częściowego zaspokojenia swoich potrzeb, liczy się z koniecznością dochodzenia zapłaty na drodze postępowania cywilnego przed sądem powszechnym.

Podsumowując:

1. W związku z zawarciem Umowy Cesji wierzytelności, na podstawie której Wnioskodawca uwolni wierzyciela (Cedenta) od konieczności podejmowania czynności związanych z egzekwowaniem odszkodowania, Wnioskodawca nie otrzymuje od zbywcy wierzytelności (Cedenta) żadnego przysporzenia majątkowego (wynagrodzenia). Wręcz przeciwnie, cesja ma charakter odpłatny, ale to Cesjonariusz zobowiązuje się do zapłaty Cedentowi uzgodnionej ceny za cedowaną wierzytelność. Poszkodowany otrzyma od Wnioskodawcy wynagrodzenie wyłącznie przy zawarciu Umowy Cesji wierzytelności, a to czy i w jakim zakresie uda się Wnioskodawcy pozyskać od zakładu ubezpieczeń (Dłużnika) dopłatę odszkodowania nie będzie leżało w zakresie zainteresowania Cedenta (poszkodowanego).

2. Przedmiotem cesji jest wyłącznie sporna część odszkodowania. Nabywane wierzytelności nie są przedmiotem sporu sądowego czy egzekucyjnego.

3. Nabywane wierzytelności z punktu widzenia ich dochodzenia i wyegzekwowania są tzw. "trudnymi należnościami".

4. Cena nabycia wierzytelności jest skalkulowana w taki sposób, że nie zawiera wynagrodzenia. Nie istnieją klauzule umowne uzależniające cenę sprzedaży wierzytelności od powodzenia czynności zmierzających do wyegzekwowania jej od dłużnika. Wierzytelność nabywana jest we własnym imieniu, na własny rachunek i ryzyko, co potwierdzają zapisy w Umowach Cesji, zgodnie z którymi Cedent nie przyjmuje na siebie odpowiedzialności za wypłacalność Dłużnika za wierzytelności będące przedmiotem Umowy.

5. Wnioskodawca nabywa od Cedenta wierzytelność poniżej jej wartości nominalnej. Różnica między wartością nominalną wierzytelności, a wartością w chwili jej nabycia odzwierciedla rzeczywistą, ekonomiczną wartość tych wierzytelności.

Pytania

1) Czy zawarcie Umowy Cesji i dokonana na jej podstawie czynność przelewu wierzytelności stanowi (będzie stanowić) czynność podlegającą opodatkowaniu VAT w szczególności w postaci odpłatnego świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1-2 w zw. z art. 5 ust. 1 ustawy VAT?

2) W przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie 1, czy podstawą opodatkowania VAT będzie różnica między wartością nominalną cedowanych wierzytelności, a ceną ich sprzedaży?

3) Czy wypłacona (wypłacana) przez Dłużnika sporna kwota w formie odszkodowania podlega opodatkowaniu VAT?

Wnioskodawca jest zainteresowany uzyskaniem interpretacji indywidualnej zarówno w odniesieniu do Umów Cesji zawartych do dnia złożenia niniejszego wniosku, jak i analogicznych Umów Cesji zawieranych w przyszłości. W konsekwencji poniższe pytania w tej samej treści mają zastosowanie zarówno do stanu faktycznego, jak i zdarzenia przyszłego.

Pana stanowisko w sprawie

Ad 1).

W ocenie Wnioskodawcy, zawarcie Umowy Cesji nie wiąże się z dokonaniem czynności opodatkowanej w rozumieniu art. 5 ust. 1 ustawy o VAT. Zgodnie z punktem 1 przytoczonego przepisu, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (VAT) podlega odpłatna dostawa towarów rozumiana jako przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel i odpłatne świadczenie usług.

Jak podaje art. 2 pkt 6 ustawy VAT, towarem są rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postaci energii. Tymczasem wierzytelność jest prawem majątkowym. Oznacza to, że nie jest towarem, co prowadzi do wniosku, że jej sprzedaż nie stanowi odpłatnej dostawy towarów.

Jednocześnie stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, stanowi świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT.

Usługą w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy VAT jest każda czynność niebędąca dostawą towaru, wykonywana przez podatnika za wynagrodzeniem. Tak więc świadczenie usługi na rzecz drugiego podmiotu musi mieć charakter odpłatny. Sama umowa przelewu wierzytelności i zawarcie transakcji pomiędzy stronami - cedentem i cesjonariuszem - nie przesądza o istnieniu wynagrodzenia za tego rodzaju świadczenie - i nie można uznać, że takim wynagrodzeniem jest zakup wierzytelności po cenie niższej od nominalnej.

Poza kwestią braku odpłatności, w przypadku Umów Cesji trudno także mówić o występowaniu jakiegokolwiek świadczenia od Cesjonariusza dla Cedenta. W zawieranych przez Wnioskodawcę Umowach Cesji brak jest zobowiązania Cesjonariusza do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie, a windykacja przez Wnioskodawcę zakupionej wierzytelności we własnym imieniu i na własny rachunek jest przejawem wykonywania prawa własności w stosunku do nabytej wierzytelności, a nie świadczeniem usługi na rzecz sprzedającego (Cedenta). Zdaniem Wnioskodawcy zawarcie Umów Cesji nie skutkuje dokonaniem czynności podlegającej opodatkowaniu VAT, a w tej sprawie w pełni znajdzie zastosowanie wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z dnia 27 października 2011 r. w sprawie GFKL Financial Services AG (C-93/11) odnoszący się do tzw. wierzytelności "trudnych".

Jak stwierdził m.in. Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) w Poznaniu w wyroku z 9 czerwca 2022 r. (sygn. akt I SA/Po 866/21), czy Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) w wyroku z 8 lipca 2021 r. (sygn. akt I FSK 1916/18), wspomnianego wyżej wyroku TSUE nie można ograniczyć wyłącznie do transakcji dotyczących wierzytelności "trudnych" rozumianych jako zagrożonych nieściągalnością, lecz należy zastosować go do sytuacji nabywania we własnym imieniu i na własne ryzyko wierzytelności poniżej ich wartości nominalnej.

Co więcej, podkreślenia wymaga, że w zawieranych Umowach Cesji Wnioskodawca nie zobowiązuje się do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie, a jedyną występującą zapłatą jest kwota odpowiadająca wartości rynkowej nabywanej wierzytelności (faktycznie niższa od wartości nominalnej nabywanej wierzytelności).

Ad 2).

Jak wynika z art. 29a ust. 1 ustawy o VAT, co do zasady, podstawą opodatkowania jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika.

Wnioskodawca zawierając Umowy Cesji nie występuje w charakterze usługodawcy, który świadczyłby jakiekolwiek usługi na rzecz Poszkodowanego. Co więcej, pomiędzy stronami Umowy Cesji jedyna zapłata jaka następuje to zapłata jaką dokonuje Cesjonariusz na rzecz Cedenta - obejmująca wartość rynkową wierzytelności będących przedmiotem Umowy Cesji. Różnica pomiędzy ceną sprzedaży wierzytelności a jej wartością nominalną nie może zostać uznana za wynagrodzenie z tytułu świadczenia usług przez Wnioskodawcę na rzecz Cedenta, ponieważ, jak wspomniano w uzasadnieniu stanowiska do poprzedniego pytania, nie powstało żadne zobowiązanie Wnioskodawcy względem Poszkodowanego do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie, a windykacja przez Cesjonariusza zakupionej wierzytelności we własnym imieniu i na własny rachunek jest przejawem wykonywania prawa własności w stosunku do tej wierzytelności, a nie świadczeniem usługi na rzecz sprzedającego (Cedenta).

Nabycie na własne ryzyko wierzytelności trudnych po cenie niższej od tej wartości nominalnej nie będzie zakwalifikowane jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa. W konsekwencji nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Windykacja przez nabywcę wierzytelności trudnej we własnym imieniu i na własny rachunek nie stanowi świadczenia usług, ponieważ jest to przejaw wykonywania prawa własności w stosunku do nabytej wierzytelności. Nie będzie zatem podlegać opodatkowaniu VAT.

W przypadku jednak, gdyby odpowiedź na pytanie nr 1 była twierdząca, w ocenie Wnioskodawcy podstawa opodatkowania wyniosłaby 0 PLN, ponieważ taką kwotę Wnioskodawca otrzyma / otrzymałby od Cedenta.

Ad 3).

Wnioskodawca po nabyciu wierzytelności od Cedenta podejmuje działania służące jej windykacji od Dłużnika.

Wnioskodawca nie ma gwarancji, że uda mu się odzyskać wierzytelność od Dłużnika - w jakiejkolwiek kwocie. Wysokość dopłaty, którą Wnioskodawca otrzyma od Dłużnika określana jest zasadniczo przez sąd powszechny po wygranej sprawie.

Podkreślenia wymaga to, że w razie ewentualnej wygranej, Dłużnik zobowiązany jest do uregulowania zobowiązania odszkodowawczego w wyższej kwocie niż pierwotnie to uczynił względem Poszkodowanego, przed zawarciem przez Cedenta i Cesjonariusza Umowy Cesji.

Wnioskodawca w ramach Umowy Cesji nabywa od Cedenta potencjalne roszczenie co do wysokości odszkodowania z tytułu szkód komunikacyjnych w pojazdach, w konsekwencji dopłata jakiej dokonać zobowiązany jest / będzie Dłużnik, będzie miała taki sam charakter jak płatność dokonana w zaniżonej kwocie do Poszkodowanego.

Regulacje dotyczące odszkodowania zostały zawarte w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r. poz. 1610, dalej: "k.c."). Na gruncie prawa cywilnego odszkodowanie za doznaną szkodę majątkową lub niemajątkową uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto, między zdarzeniem, a zaistniałą w jego wyniku szkodą musi istnieć związek przyczynowy. Kodeks cywilny rozróżnia dwa podstawowe rodzaje odpowiedzialności: kontraktową, która powstaje z mocy umowy i odnosi się do przypadków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 k.c.) oraz deliktową, czyli wynikającą z czynów niedozwolonych (art. 415 k.c.).

Zgodnie z treścią art. 471 k.c., dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Stosownie natomiast do postanowień art. 361 § 1 k.c., zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (§ 2 ww. artykułu).

Szkoda polega na nienależytym wykonaniu bądź niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika, istnienia adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem a szkodą. Brak tych przesłanek powoduje, że nie mamy do czynienia ze szkodą, za powstanie której dłużnik zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania.

Istotą odszkodowań nie jest zatem płatność za świadczenie, lecz rekompensata za szkodę. W takim przypadku nie mamy do czynienia z transakcją ekwiwalentną - świadczenie w zamian za wynagrodzenie, co oznacza, że otrzymane odszkodowanie nie wiąże się z żadnym świadczeniem ze strony podatnika. Zapłata ta nie jest też związana z zobowiązaniem się otrzymującego daną kwotę do wykonania czynności, powstrzymania się od dokonania czynności lub tolerowania czynności lub sytuacji.

Zatem, ustalanie statusu wypłacanej rekompensaty jako podlegającej bądź nie opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, należy oceniać w kontekście związku z konkretnym świadczeniem. Jeżeli płatność o charakterze odszkodowawczym nie będzie miała bezpośredniego związku z żadną czynnością mającą charakter świadczenia ze strony podmiotu zobowiązanego, wówczas kwota otrzymanych odszkodowań nie będzie mieściła się w katalogu czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT i jako taka nie będzie podlegała opodatkowaniu tym podatkiem.

W analizowanej sytuacji, otrzymane od towarzystw ubezpieczeniowych (Dłużników) w związku z nabyciem przez Wnioskodawcę wierzytelności w istocie stanowiło zadośćuczynienie za szkodę, która została wyrządzona Poszkodowanym. Wypłacone przez towarzystwo ubezpieczeń (Dłużnika) odszkodowanie nie miało związku z czynnością mającą charakter świadczenia ze strony Wnioskodawcy, bowiem jedynym świadczeniem z tytułu nabycia przedmiotowych wierzytelności była zapłata ceny wierzytelności na rzecz zbywcy, tj. Poszkodowanego. Otrzymane od Dłużników kwoty nie stanowią ani nie będą stanowić również wynagrodzenia za zobowiązanie się Wnioskodawcy do powstrzymania się od dokonania jakichkolwiek czynności lub tolerowania czynności lub sytuacji. Zatem w niniejszej sprawie nie dojdzie (nie doszło) do odpłatnego świadczenia usług, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o VAT.

Reasumując, nabycie wierzytelności, jak i uzyskanie związanej z nią spornej kwoty odszkodowania, nie będzie stanowić ani dostawy towarów ani odpłatnego świadczenia usług w rozumieniu przepisów ustawy VAT. Zatem czynność ta nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawił Pan we wniosku jest prawidłowe.

UZASADNIENIE interpretacji indywidualnej

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 361), zwanej dalej "ustawą":

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (...) podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Na mocy art. 7 ust. 1 ustawy:

Przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, (...).

Stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy:

Przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

Zatem każde świadczenie niebędące dostawą towarów, polegające na działaniu, zaniechaniu lub tolerowaniu czyjegoś zachowania stanowi, co do zasady, usługę w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. Niemniej jednak muszą być przy tym spełnione następujące warunki:

- w następstwie zobowiązania, w wykonaniu którego usługa jest świadczona, druga strona (nabywca) jest bezpośrednim beneficjentem świadczenia,

- świadczonej usłudze odpowiada świadczenie wzajemne ze strony nabywcy (wynagrodzenie).

Aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Musi istnieć bezpośredni związek pomiędzy świadczoną usługą i przekazanym za nią wynagrodzeniem. Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę.

Należy podkreślić, że oba ww. warunki winny być spełnione łącznie, aby świadczenie podlegało jako usługa, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy. Przy czym z treści powołanego wyżej przepisu art. 5 ust. 1 pkt 1 jednoznacznie wynika, że dostawa towarów i świadczenie usług co do zasady podlegają opodatkowaniu VAT wówczas, gdy są wykonywane odpłatnie (z wyjątkiem przypadków ściśle określonych w art. 7 ust. 2 oraz w art. 8 ust. 2 ustawy).

W dorobku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (np. wyrok z 8 marca 1988 r. w sprawie C-102/86 Apple and Pear Development Council przeciwko Commissioners of Customs and Excise), przyjmuje się, że odpłatność ma miejsce wtedy, gdy istnieje bezpośredni związek pomiędzy dostawą towarów lub świadczeniem usług a otrzymanym wynagrodzeniem, przy czym wynagrodzenie jakkolwiek musi być wyrażone w pieniądzu, to jednak nie musi być w tej formie dokonane. Należy podkreślić, że na gruncie przepisów o podatku od towarów i usług bez znaczenia pozostaje to, czy kwota uzyskanego wynagrodzenia (cena) została skalkulowana tak, że stanowi tylko koszt wytworzenia towaru lub wykonania usługi, czy została powiększona także o zysk sprzedającego.

Skoro przepisy nie określają formy zapłaty za świadczoną usługę, należy uznać, że zobowiązanie usługobiorcy może mieć postać świadczenia nie tylko określonej sumy pieniędzy, ale także świadczenie innej usługi (usługi wzajemnej). Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę. Ponadto, aby dana czynność (świadczenie) podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT, musi istnieć bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą a świadczeniem wzajemnym. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia.

Odpłatność określana jest przez strony umowy i jeśli strony ustalą zapłatę, wówczas wykonane świadczenie staje się odpłatne. W przypadku istnienia świadczenia wzajemnego otrzymanego przez świadczącego usługę, należy uznać czynności wykonywane w ramach zawartej umowy za odpłatne świadczenie usług określone w art. 8 ust. 1 ustawy, podlegające opodatkowaniu na zasadach ogólnych.

Analiza przepisów wskazuje, że dostawa towarów lub świadczenie usług podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wtedy, gdy są wykonane odpłatnie, oraz gdy pomiędzy dostawcą towaru lub świadczącym usługę i ich beneficjentem (odbiorcą) istnieje jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne.

Aby dana czynność podlegała opodatkowaniu tym podatkiem musi być wykonana przez podatnika.

Na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy:

Podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

W myśl art. 15 ust. 2 ustawy:

Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Dostawa towarów lub świadczenie usług podlegać będą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wyłącznie wówczas, gdy dokonywane będą przez podmiot mający status podatnika, a dodatkowo działającego w takim charakterze w odniesieniu do danej transakcji. Istotnym dla określenia, że w odniesieniu do konkretnej dostawy towarów lub świadczenia usług mamy do czynienia z podatnikiem podatku VAT jest stwierdzenie, że prowadzi on działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy.

Z opisu sprawy wynika, że nabywa Pan od poszkodowanych wierzytelności przysługujące im wobec zakładów ubezpieczeń z tytułu szkód komunikacyjnych w pojazdach. Przedmiotem umowy przelewu wierzytelności jest wyłącznie sporna część odszkodowania, której zbywca z różnych przyczyn - w szczególności ponoszenia dodatkowych wydatków i kosztów czy konieczność konsultacji z doradcami, wizyty w kancelarii lub sądzie - nie może samodzielnie egzekwować od dłużnika. Poszkodowani (cedenci) otrzymują wynagrodzenie wyłącznie przy zawarciu umowy cesji wierzytelności. Całe ryzyko związane z tym: czy, kiedy i w jakim zakresie uda się Panu (cesjonariuszowi) uzyskać od zakładu ubezpieczeń wyrównanie odszkodowania bierze Pan na siebie. Wysokość szkody, ostatecznie, w wiążący sposób (najczęściej w oparciu o opinię niezależnego rzeczoznawcy) jest ustalana przez Sąd powszechny lub poprzez zawarcie ugody między zakładem ubezpieczeń a Panem. Między cedentem a Panem (cesjonariuszem) w związku z dokonaną cesją nie występują dalej idące zobowiązania, a w szczególności w momencie zawierania transakcji Pan nie otrzymuje od zbywcy cesji żadnych usług oraz nie otrzyma od zbywcy żadnego wynagrodzenia. W umowie cesji brak zastrzeżenia cesji zwrotnej. Pan wstępuje we wszystkie prawa pierwotnego wierzyciela oraz we własnym imieniu i na własny rachunek dochodzi wierzytelności ponosząc w całości koszty i ryzyko ewentualnego procesu.

Jak Pan wskazał nabyte wierzytelności stanowią tzw. "trudne wierzytelności". Każdorazowo po wyczerpaniu określonej przepisami prawa procedury, w razie niezaspokojenia lub częściowego zaspokojenia swoich potrzeb, liczy się Pan z koniecznością dochodzenia zapłaty na drodze postępowania cywilnego przed sądem powszechnym.

Odnosząc się do kwestii objętych zakresem pytań, w pierwszej kolejności wskazać należy, że wierzytelność jest prawem majątkowym, które może być przedmiotem obrotu gospodarczego.

Instytucja przelewu wierzytelności została uregulowana przepisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.).

Stosownie do treści art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego:

Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.

W myśl art. 509 § 2 Kodeksu cywilnego:

Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Z kolei art. 510 § 1 Kodeksu cywilnego stanowi, że:

Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

Przelew wierzytelności jest swoistą konstrukcją prawną, przewidzianą w ogólnych zasadach zobowiązań prowadzącą do zmiany osoby wierzyciela, podczas gdy przedmiot zobowiązania pozostaje ten sam. Umowy cesji wierzytelności należą do czynności prawnych rozporządzających o skutkach zbliżonych do umowy przenoszącej własność. Dodać należy, że cesja nie ma formy samoistnej umowy, dlatego też dla jej realizacji musi być dokonana czynność cywilnoprawna, na podstawie której nastąpi przeniesienie wierzytelności.

Istotą przelewu wierzytelności jest zatem umowa zawierana przez wierzyciela z osobą trzecią, na podstawie której osoba ta nabywa od wierzyciela przysługującą mu wierzytelność. W wyniku przelewu wierzytelności prawa przysługujące dotychczasowemu wierzycielowi przechodzą na nabywcę wierzytelności, przy czym sam stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie. W zamian za nabywaną wierzytelność cesjonariusz (nabywca) zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia na rzecz cedenta. Spełnienie świadczenia, wynikającego z umowy przelewu nastąpi, gdy cedent przeniesie wierzytelność na cesjonariusza, a on zapłaci mu cenę za cedowaną wierzytelność (w sytuacji, kiedy cesja będzie miała charakter odpłatny).

Umowa cesji wierzytelności wypełnia znamiona określone w art. 8 ust. 1 ustawy, polega bowiem na przeniesieniu prawa do wartości niematerialnych i prawnych, w związku z tym stanowi świadczenie usług w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. Z punktu widzenia nabywcy wierzytelności do świadczenia usług dochodzi już w momencie samego nabycia wierzytelności, obojętnie czy nabycie zostało dokonane w celu windykacji tej wierzytelności przez samego nabywcę, czy też innego jej wykorzystania do celów prawno-gospodarczych. Celem nabycia cudzej wierzytelności nie musi być jej odsprzedaż, ale także inne wykorzystanie do celów prawno-gospodarczych przez nabywcę. Sposób wykorzystania nabytej wierzytelności może decydować o charakterze usługi nie zaś o istocie czynności prawnej, jaką jest nabycie cudzej wierzytelności. Toteż usługą na rzecz cedenta jest nabycie wierzytelności danego podmiotu w celu jej wykorzystania do operacji prawno-podatkowych.

Zatem zakup wierzytelności stanowi usługę polegającą na przeniesieniu wierzytelności z majątku dotychczasowego wierzyciela do majątku osoby trzeciej na mocy umowy zawartej między zbywcą wierzytelności (cedentem), a jej nabywcą (cesjonariuszem). Oznacza to, że w takim przypadku nabywca wierzytelności świadczy na rzecz jej zbywcy usługę, której celem jest uwolnienie sprzedawcy od ciężaru egzekwowania wierzytelności. Jednakże jak wskazano na wstępie ww. usługa podlega opodatkowaniu wówczas, gdy jest świadczona odpłatnie.

W kwestii nabycia wierzytelności trudnych po cenie niższej od ich wartości nominalnej wypowiedział się Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 27 października 2011 r. w sprawie C-93/10 Finanzamt Essen-NordOst przeciwko GFKL Financial Services AG. W powyższym orzeczeniu TSUE wskazał, że "Artykuł 2 pkt 1 i art. 4 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych - wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku należy interpretować w ten sposób, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy odpłatnie usługi w rozumieniu art. 2 pkt 1 i nie dokonuje tym samym czynności z zakresu działalności gospodarczej objętej zakresem stosowania wspomnianej dyrektywy, jeżeli różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży". W pkt 25 ww. orzeczenia, Trybunał wskazał, że "Różnica między wartością nominalną cedowanych wierzytelności a ceną ich sprzedaży nie stanowi bowiem wynagrodzenia za tego rodzaju usługę, lecz odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży, która jest uzależniona od wątpliwych perspektyw na ich spłatę i zwiększonego ryzyka niewypłacalności dłużników".

Podkreślić należy, że ww. wyrok TSUE odwołuje się do wierzytelności "trudnych", tj. wymagalnych, o wątpliwej perspektywie spłaty.

Również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 19 marca 2012 r., sygn. akt I FPS 5/11 wskazał: "Przyjąć zatem należy, że podstawowym i koniecznym warunkiem do uznania transakcji za odpłatną usługę, a więc czynność opodatkowaną, jest wystąpienie wynagrodzenia bezpośrednio związanego z tą czynnością, rzeczywiście otrzymanego (bądź należnego), jako świadczenia wzajemnego za wykonaną usługę. Zatem badając konkretną transakcję należy poszukiwać takiego ewentualnego bezpośredniego wynagrodzenia, które otrzymuje kupujący - cesjonariusz, jako świadczenie wzajemne za ewentualnie wykonaną na rzecz zbywcy - cedenta usługę. Plastyczniej rzecz ujmując poszukiwać należy strumienia pieniędzy płynącego od zbywcy - cedenta do nabywcy - cesjonariusza za wykonaną usługę, czyli odwrotnie płynącego, niż w przypadku umowy kupna sprzedaży, kiedy zapłatę za wierzytelność otrzymuje zbywca od nabywcy.

Podkreślenia wymaga bowiem, że dla rozstrzygnięcia, czy mamy do czynienia z odpłatną usługą, konieczne jest ustalenie, czy - obok transakcji kupna-sprzedaży wierzytelności - wystąpiło świadczenie usługi przez nabywcę wierzytelności na rzecz jej zbywcy za bezpośrednim wynagrodzeniem otrzymanym, co ważne, przez nabywcę. W omawianej sytuacji, kiedy występuje tylko zapłata ceny za wierzytelność, trudno uznać, że do świadczenia takiej usługi dochodzi. Wobec tego należy dojść do wniosku, że żadna transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności trudnej, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie będzie mogła być zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u.".

Jak wskazano we wniosku, nabywa Pan w drodze umowy cesji wierzytelności z tytułu szkód komunikacyjnych w pojazdach we własnym imieniu, na własny rachunek i ryzyko. Cena nabycia wierzytelności jest skalkulowana w taki sposób, że nie zawiera wynagrodzenia. Jak Pan podał nabywa wierzytelności poniżej ich wartości nominalnej, stanowiące tzw. "trudne wierzytelności". Różnica między wartością nominalną wierzytelności, a wartością w chwili jej nabycia odzwierciedla rzeczywistą, ekonomiczną wartość tych wierzytelności.

Mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy oraz wskazane przepisy prawa stwierdzić należy, że nabycie przez Pana ww. wierzytelności nie stanowi/nie będzie stanowiło odpłatnego świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, a tym samym nie podlega/nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem VAT na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy.

Zatem Pana stanowisko w zakresie pytania nr 1 jest prawidłowe.

W związku z powyższym rozstrzygnięciem, nie udzielam odpowiedzi na pytanie oznaczone we wniosku nr 2 dotyczące podstawy opodatkowania, które zostało postawione pod warunkiem pozytywnej odpowiedzi na pytanie nr 1.

Odnosząc się natomiast do kwestii objętej zakresem pytania nr 3, zauważyć należy, że przepisy podatkowe nie zawierają definicji odszkodowania, zatem w tym zakresie należy posiłkować się przepisami prawa cywilnego.

Jak stanowi art. 361 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego:

§ 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Istotą odszkodowań nie jest zatem płatność za świadczenie, lecz rekompensata za szkodę. W takim przypadku nie mamy do czynienia z transakcją ekwiwalentną - świadczenie w zamian za wynagrodzenie, co oznacza, że otrzymane odszkodowanie nie wiąże się z żadnym świadczeniem ze strony podatnika. Zapłata ta nie jest też związana ze zobowiązaniem się otrzymującego daną kwotę do wykonania czynności, powstrzymania się od dokonania czynności lub tolerowania czynności lub sytuacji.

Ustalanie statusu wypłacanej rekompensaty, jako podlegającej bądź nie opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, należy oceniać w kontekście związku z konkretnym świadczeniem. Zatem, jeżeli płatność o charakterze odszkodowawczym nie będzie miała bezpośredniego związku z żadną czynnością mającą charakter świadczenia ze strony podmiotu zobowiązanego, wówczas kwota otrzymanych odszkodowań nie będzie mieściła się w katalogu czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy i jako taka nie będzie podlegała opodatkowaniu tym podatkiem.

W analizowanej sytuacji, otrzymana od zakładu ubezpieczeń kwota odszkodowania z tytułu nabycia wierzytelności stanowi/będzie w istocie stanowiła zadośćuczynienie za szkodę, która została wyrządzona poszkodowanym. Wypłacone przez zakład ubezpieczeniowy odszkodowanie nie ma/nie będzie miało związku z czynnością mającą charakter świadczenia z Pana strony, bowiem jedynym świadczeniem z tytułu nabycia przedmiotowych wierzytelności jest zapłata ceny wierzytelności na rzecz zbywcy, tj. poszkodowanego.

Zatem w przedmiotowej sprawie nie dochodzi do odpłatnego świadczenia usług, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy.

Biorąc pod uwagę powołane przepisy prawa oraz przedstawiony opis sprawy należy stwierdzić, że wypłacone przez zakład ubezpieczeniowy odszkodowanie nie podlega/nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy.

Tym samym Pana stanowisko w zakresie pytania nr 3 jest prawidłowe.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy stanu faktycznego, który Pan przedstawił i stanu prawnego, który obowiązywał w dacie zaistnienia zdarzenia oraz zdarzenia przyszłego, które Pan przedstawił i stanu prawnego, który obowiązuje w dniu wydania interpretacji.

Podkreślam, że Organ wydając interpretację przepisów prawa podatkowego nie prowadzi postępowania podatkowego w rozumieniu tej ustawy. Niniejsza interpretacja indywidualna ogranicza się wyłącznie do udzielenia pisemnej informacji co do zakresu i sposobu zastosowania prawa podatkowego w okolicznościach przedstawionego przez Pana opisu sprawy. Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, gdy rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie z opisem stanu faktycznego/zdarzenia przyszłego podanym przez Pana w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego we wniosku opisu sprawy, wydana interpretacja traci swą aktualność.

Jednocześnie należy podkreślić, że niniejsza interpretacja została wydana na podstawie przedstawionego we wniosku opisu sprawy, co oznacza, że w przypadku, gdy w toku postępowania podatkowego, kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej zostanie określony odmienny stan sprawy, interpretacja nie wywoła w tym zakresie skutków prawnych.

POUCZENIE o funkcji ochronnej interpretacji

- Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 z późn. zm.). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli Pana sytuacja będzie zgodna (tożsama) z opisem stanu faktycznego oraz zdarzenia przyszłego i zastosuje się Pan do interpretacji.

- Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

Przepisów art. 14k-14n Ordynacji podatkowej nie stosuje się, jeśli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej jest elementem czynności, które są przedmiotem decyzji wydanej:

- Zgodnie z art. 14na § 2 ustawy - Ordynacja podatkowa:

Przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli korzyść podatkowa, stwierdzona w decyzjach wymienionych w § 1, jest skutkiem zastosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej, interpretacji ogólnej lub objaśnień podatkowych.

POUCZENIE o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Ma Pan prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r. poz. 1634 z późn. zm.; dalej jako "p.p.s.a.").

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 p.p.s.a.). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 p.p.s.a.):

- w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 p.p.s.a.), albo

- w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Elektronicznej Skrzynki Podawczej Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a p.p.s.a.).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a p.p.s.a.).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa.