Wyrok
z dnia 13 listopada 2002 r.
V KK 43/02
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: SSN Lidia Misiurkiewicz (spr.).
Sędziowie SN: Wiesław Kozielewicz, Andrzej Siuchniński.
Prokurator Prokuratury Krajowej: Krzysztof Parchimowicz.
Uzasadnienie faktyczne
Sąd Rejonowy w wyrokiem z dnia 18 września 2000 r. uznał Mariana F. za winnego tego, że:
I. "w dniu 21 września 1999 r. powiadomił organy ścigania o przestępstwie kradzieży samochodu "Mercedes 190 D" należącego do Spółki z o.o. "Marex", wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, tj. czynu z art. 238 kk
II. dnia 21 września 1999 r. oraz dnia 19 października 1999 r. będąc przesłuchany w charakterze świadka w postępowaniu przygotowawczym i będąc pouczony o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, złożył fałszywe zeznania, mające służyć za dowód w postępowaniu przygotowawczym, że samochód marki "Mercedes 190D" należący do Spółki z o.o. "Marex" został skradziony, podczas gdy zdarzenie takie nie miało miejsca. tj. czynu z art. 233 § 1 kk".
Za czyn w pkt I Sąd Rejonowy skazał oskarżonego na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności, za czyn w pkt II - na karę 1 roku pozbawienia wolności i orzekł karę łączną w wymiarze 1 roku, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres próby wynoszący 4 lata oraz oddał oskarżonego pod dozór kuratora.
Wyrok ten zaskarżył w całości obrońca oskarżonego zarzucając obrazę prawa materialnego i procesowego oraz wnosząc o uniewinnienie oskarżonego ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 18 maja 2001 r., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że obniżył okres warunkowego zawieszenia wykonania kary łącznej pozbawienia wolności do 2 lat oraz uchylił orzeczenie o oddaniu oskarżonego pod dozór kuratora; w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył, w trybie kasacji, Minister Sprawiedliwości i zarzucając
"rażące naruszenie prawa materialnego, a mianowicie
- art. 233 § 1 kk - polegające na skazaniu oskarżonego za złożenie fałszywych zeznań w dniu 19 października 1999 r. co do okoliczności dotyczących zarzucanego mu następnie czynu z art. 238 kk;
- art. 11 § 1 i 2 kk - polegające na przypisaniu oskarżonemu dwóch odrębnych czynów popełnionych w dniu 21 września 1999 r. zakwalifikowanych z art. 233 § 1 i 238 kk, mimo że zachowanie oskarżonego stanowiło jeden czyn wypełniający znamiona obydwóch wymienionych przepisów, pozostających w zbiegu kumulatywnym,
- rażące i mogące mieć wpływ na treść orzeczenia naruszenie przez Sąd odwoławczy prawa procesowego
- art. 413 § 1 pkt 5 w zw. z art. 458 oraz art. 457 § 2 kpk - polegające na wskazaniu w uzasadnieniu wyroku powodów "obniżenia kar jednostkowych i kary łącznej pozbawienia wolności mimo niedokonania w tym zakresie zmiany wyroku Sądu I instancji",
wniósł - "o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w postępowaniu odwoławczym".
Uzasadnienie prawne
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna. Nie ulega wątpliwości, że skazanie Mariana F. za przestępstwo z art. 233 § 1 kk, obejmujące - w ramach zarzutu w pkt II wyroku Sądu Rejonowego z dnia 18 września 2000 r. - przesłuchanie z dnia 21 września 1999 r. nastąpiło z rażącym naruszeniem prawa materialnego.
Jak wynika z protokołu przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie, Marian F. złożył zawiadomienie o przestępstwie kradzieży samochodu "Mercedes 190D" należący do Spółki z o.o. "Marex", przy czym zawiadomienie to orzekające w sprawie sądy - pierwszej instancji i odwoławczej - uznały za nieprawdziwe, przypisując oskarżonemu popełnienie czynu przewidzianego w art. 238 kk, wobec tego, że wiedział, iż przestępstwa kradzieży nie popełniono.
W dniu 21 września 1999 r. Marian F. nie był dodatkowo przesłuchany w charakterze świadka, które to przesłuchanie stanowiłoby odrębną czynność procesową.
W tych warunkach potraktowanie zawiadomienia oskarżonego o popełnieniu przestępstwa, którego - jak ustalono - nie popełniono, o czym zawiadamiający wiedział, jako dwóch odrębnych przestępstw pozostających w realnym zbiegu jest oczywistym rażącym naruszeniem prawa materialnego. O rzeczywistym zbiegu przestępstw mówimy wtedy, gdy ten sam sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw. Nie można w wypadku, gdy ktoś zawiadomi o popełnieniu przestępstwa organ powołany do ścigania wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, zawiadomienia takiego traktować jako dwóch odrębnych przestępstw - z art. 238 kk i z art. 233 § 1 kk. Jak już podkreślono wyżej, przyjęcie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, które oceniono następnie jako wyczerpujące znamiona przestępstwa z art. 238 kk, miało miejsce w dniu 21 września 1999 r. i w tej dacie nie podjęto już żadnej innej czynności procesowej w postaci przesłuchania oskarżonego w charakterze świadka na okoliczność związaną z przedmiotowym zawiadomieniem. Nie było więc żadnych powodów do przyjęcia, że w ramach jednej czynności procesowej sprowadzającej się do przyjęcia od Mariana F. zawiadomienia o faktycznie niepopełnionej kradzieży samochodu - popełnił on dwa odrębne przestępstwa.
Wątpliwy jest zaprezentowany w kasacji pogląd, że w konkretnej sytuacji można mówić o kumulatywnym zbiegu przepisów ustawy - w rozumieniu art. 11 § 2 kk - a nie o pozornym zbiegu przestępstw, w którym złożenie nieprawdziwych zeznań jest przestępstwem współukaranym w ramach przestępstwa z art. 238 kk. Przepis ten określa odpowiedzialność za fałszywe zawiadomienie o przestępstwie, trudno więc nie wiązać takiego zawiadomienia z jednoczesnym złożeniem fałszywych zeznań.
Na marginesie podnieść należy, że protokół z ustnego przyjęcia zawiadomienia o przestępstwie ma formę dostosowaną nie tylko do tej czynności procesowej, są w nim powołane różne przepisy nie tylko związane z naruszeniem art. 238 kk; nie ulega wątpliwości, że przy takiej formie protokołu zachodziła konieczność zaznaczenia, który przepis prawa procesowego i materialnego miał zastosowanie do tej konkretnej czynności procesowej - w tym, czy składający fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa został uprzedzony o treści art. 233 § 1 kk.
W charakterze świadka Marian F. przesłuchany został 19 października 1999 r. i tylko te zeznania jako kolejny, odrębny czyn mogą być przedmiotem ewentualnej oceny w płaszczyźnie art. 233 § 1 kk.
Niezależnie od tego, czy podniesiona w kasacji, w omówionym zakresie, obraza prawa materialnego była przedmiotem apelacji, Sąd odwoławczy z urzędu powinien uchybienie to zauważyć i dać temu wyraz w treści orzeczenia.
W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego - jak słusznie następnie podniesiono w kasacji - Sąd Okręgowy stwierdził, że kary pozbawienia wolności wymierzone oskarżonemu za poszczególne czyny oraz kara łączna są rażąco surowe, co spowodowało ich obniżenie.
Powyższe stwierdzenie Sądu odwoławczego w części motywacyjnej wyroku nie znajduje żadnego odniesienia do części dyspozytywnej wyroku; w rzeczy samej Sąd ten zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w ten tylko sposób, że obniżył okres próby warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności do dwóch lat oraz uchylił orzeczenie o oddaniu oskarżonego pod dozór kuratora, a w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
W tych warunkach sprzeczność pomiędzy faktycznym rozstrzygnięciem Sądu odwoławczego i jego uzasadnieniem stanowi niewątpliwie rażące naruszenie przepisów postępowania mogące mieć wpływ na treść orzeczenia.
Przedstawione wyżej rażące naruszenia prawa uzasadniają w pełni zawarty w kasacji wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania - w postępowaniu odwoławczym.