Paluszkiewicz Magdalena, Zatrudnienie tymczasowe w polskim prawie pracy. Konstrukcja i charakter prawny

Prezentowana monografia została zainspirowana stosunkowo nowym zjawiskiem społecznym, które polega na zaangażowaniu w proces wykonywania pracy trzech podmiotów. Początkowo funkcjonowało ono w obrocie prawnym w oparciu o zasadę swobody kontraktowej. Następnie poświęcono mu kilka przepisów kodeksu pracy, których fragmentaryczność ujawniła potrzebę stworzenia bardziej kompleksowej regulacji prawnej. Stanowi ją obecnie ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych, a także w pewnym zakresie – ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz rozporządzenia wykonawcze do tej ostatniej ustawy.

Od wejścia w życie wspomnianych aktów prawnych pojawiło się wiele wypowiedzi dotyczących licznych praktycznych i teoretycznych problemów związanych z zatrudnieniem tymczasowym. Wydaje się jednak, iż nadal budzi wątpliwości kwestia natury prawnej tej formy wykonywania pracy, w szczególności zaś jej charakteru prawnego.

Głównym zadaniem, jakie postawiła sobie autorka, przystępując do pisania niniejszej pracy, było dokonanie charakterystyki konstrukcji prawnej zatrudnienia tymczasowego, wnioski wynikające z tej analizy miały zaś posłużyć jako podstawa do próby sformułowania oceny charakteru prawnego zatrudnienia tymczasowego.

W przypadku charakteru prawnego zatrudnienia tymczasowego w rachubę wchodziły trzy założenia: po pierwsze, iż jest to konstrukcja oparta na tradycyjnym stosunku pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p., po drugie, iż jest to konstrukcja oparta na stosunku pracy zmodyfikowanym przez szczególną regulację zatrudnienia tymczasowego, po trzecie zaś, że jest to stosunek prawny zupełnie odrębny od stosunku pracy. Opowiedzenie się za jedną ze wskazanych możliwości musiało zostać poprzedzone analizą relacji zachodzących między uczestnikami zatrudnienia tymczasowego, która polegała na zbadaniu ich praw i obowiązków w trakcie realizacji tej formy wykonywania pracy.

Analiza konstrukcji i charakteru prawnego zatrudnienia tymczasowego została poprowadzona w oparciu o przepisy polskiego prawa pracy. Niemniej jednak pewien fragment książki poświęcono przeglądowi ustawodawstwa międzynarodowego i wspólnotowego odnoszącego się do tej instytucji. Ponadto przedmiotem badań uczyniono konstrukcje prawne tej formy zatrudnienia przyjęte w wybranych krajach europejskich. Ustalenia w tym zakresie posłużyły ocenie, w jakim stopniu polska konstrukcja prawna zatrudnienia tymczasowego jest oryginalna, a w jakim wzoruje się na ustawodawstwach obcych. Jest to również podstawa do sformułowania uwag i postulatów de lege ferenda.

Wyznaczenie obszaru badawczego łączyło się z koniecznością dokonania wyboru. Ustawa o zatrudnianiu pracowników tymczasowych wskazuje alternatywne podstawy prawne dla świadczenia pracy tymczasowej. Jej wykonywanie może bowiem przebiegać w ramach stosunku pracy na podstawie umowy o pracę albo też w ramach stosunku cywilnoprawnego. Bliższy zainteresowaniom naukowym autorki jest stosunek pracy. Ponadto podjęcie problematyki cywilnoprawnego zatrudnienia tymczasowego poszerzyłoby nadmiernie obszar badań. Z tych właśnie względów analizie poddane zostało zatrudnienie tymczasowe, w którym świadczenie pracy tymczasowej odbywa się w ramach stosunku pracy.

Nadto z zakresu rozważań świadomie wyłączona została problematyka zbiorowych stosunków pracy w zatrudnieniu tymczasowym. Polska regulacja prawna dotycząca zatrudnienia tymczasowego nie normuje tego typu stosunków prawnych, co uzasadnia wniosek o konieczności korzystania w tym zakresie z ogólnych przepisów prawa pracy. W konsekwencji, zdaniem autorki, szczególna konstrukcja tej formy zatrudnienia wynikająca z ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych może mieć istotny wpływ na przebieg zbiorowych stosunków pracy w zatrudnieniu tymczasowym, jednak nie odwrotnie. Zatem problematyka zbiorowych stosunków pracy w zatrudnieniu tymczasowym ma charakter niejako wtórny do zagadnień związanych ze stosunkiem pracy. Niezależnie od tego, jej doniosłość i wieloaspektowość zasługuje na objęcie odrębnym opracowaniem naukowym, nie zaś na skrótową analizę w jednym z poniższych rozdziałów.

Podjęte w niniejszym opracowaniu rozważania przeprowadzone zostały w oparciu o pewien schemat. W pierwszym rozdziale przedstawiono regulację prawną zatrudnienia tymczasowego, obowiązującą w ustawodawstwie międzynarodowym, unijnym oraz polskim. Następnie, w kolejnych rozdziałach, opisano konstrukcję tej formy zatrudnienia wynikającą z regulacji prawnej. Na ową konstrukcję składają się relacje prawne łączące uczestników zatrudnienia tymczasowego. Każda z relacji jest konglomeratem uprawnień i obowiązków. Wskazanie uprawnień i obowiązków agencji, pracodawcy użytkownika i pracownika tymczasowego umożliwiło ocenę zajmowanej przez te podmioty pozycji prawnej, w konsekwencji zaś stanowiło podstawę oceny charakteru prawnego łączących ich relacji prawnych, co jest przedmiotem analiz w rozdziale ostatnim.

Tak ogólnie zarysowany cel badawczy wymagał rozstrzygnięcia bardzo wielu problemów szczegółowych. Najważniejsze z pytań, na które autorka próbuje udzielić odpowiedzi, dotyczą tego, czy zatrudnienie tymczasowe kreuje stosunek prawny trójstronny, czy też jest to stosunek dwustronny, lecz trójpodmiotowy. Bardzo istotne jest też określenie zobowiązań stron tego stosunku prawnego, czyli wskazanie, na czym polega zobowiązanie pracodawcy wobec pracownika tymczasowego, skoro praca ma być wykonywania na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy użytkownika. Jakie zachowanie pracownika będzie więc zaspokajało uzasadniony interes jego wierzyciela, czyli pracodawcy? W jaki sposób rozkłada się ryzyko związane z zatrudnianiem pracownika tymczasowego? I wreszcie – jaka jest rola pracodawcy użytkownika w tym stosunku prawnym, ponieważ nie jest on tylko beneficjentem świadczenia pracowniczego, ale aktywnie uczestniczy w jego realizacji poprzez wykonywanie praw i obowiązków pracodawcy. To udział tego ostatniego podmiotu w wykonywaniu pracy rodzi najwięcej pytań i wątpliwości. Po pierwsze, wyjaśnienia wymagało, na jakiej podstawie prawnej podmiot ten uczestniczy w realizacji stosunku pracy, po drugie – jakie w związku z tym ma uprawnienia i obowiązki, po trzecie zaś – w jakim zakresie ponosi odpowiedzialność za ich nieprawidłowe wykonywanie. W konsekwencji poczynionych rozważań konieczne było ustalenie miejsca zatrudnienia tymczasowego w systemie polskiego prawa. Zostało ono porównane z nazwanymi konstrukcjami prawnymi, angażującymi uczestnictwo trzech podmiotów, takimi jak pośrednictwo pracy czy umowy z udziałem osób trzecich. Wnioski wynikające z tego porównania skłoniły autorkę do wysunięcia tezy, iż zatrudnienie tymczasowe to konstrukcja prawna sui generis, umożliwiająca wykonywanie usługi w zakresie pracy tymczasowej. Istotą owej usługi jest zaś realizacja stosunku pracy z udziałem trzech podmiotów. Cele, do których dążą te podmioty, oraz zachowania, jakie mają obowiązek podjąć, by je osiągnąć, uzasadniają, zdaniem autorki, tezę o wyodrębnieniu nowej postaci stosunku pracy – stosunku pracy tymczasowej.

Niniejsze opracowanie jest zmienioną wersją rozprawy doktorskiej obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego w październiku 2010 r.

Pragnę serdecznie podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej pracy. Szczególne wyrazy wdzięczności kieruję do mojego Promotora, dr. hab. Mirosława Włodarczyka, prof. nadzw. Uniwersytetu Łódzkiego, który służył nieocenioną pomocą naukową w procesie powstawania rozprawy.

Za cenne uwagi krytyczne dziękuję Recenzentom rozprawy doktorskiej: prof. zw. dr. hab. Bogusławowi Cudowskiemu oraz dr. hab. Zbigniewowi Góralowi, prof. nadzw. Uniwersytetu Łódzkiego, który recenzował niniejszą pracę również dla celów wydawniczych.

Magdalena Paluszkiewicz