Bartosiewicz Adam, Zasady opodatkowania finansowania społecznościowego

Finansowanie społecznościowe jest nowym zjawiskiem, które pojawiło się w rzeczywistości społeczno-gospodarczej wraz z rozwojem sieci Internet. Jego charakterystyka, polegająca na zbieraniu w różny sposób środków finansowych, z pominięciem tradycyjnego sektora finansowego, od potencjalnie nieograniczonej grupy osób, z których każda z założenia przekazywać będzie jedynie małą część zbieranej kwoty, sprawia, że jego funkcjonowanie w zasadzie nie było możliwe (a na pewno nie w takiej skali) przed pojawieniem się i upowszechnieniem internetu.

Zjawisko powyższe nie dość, że nowe, to wciąż jeszcze znajduje się z fazie burzliwego wzrostu. Powstają coraz to nowe sposoby i modele zbierania środków finansowych w sposób społecznościowy. Wywołuje to istotny problem z nazwaniem tego rodzaju zdarzeń, nie mówiąc o próbie ich zdefiniowania. Jakakolwiek definicja może okazać się – wkrótce po jej stworzeniu – nieaktualna z uwagi na pojawienie się nowej, odmiennej od dotychczasowych, odmiany finansowania społecznościowego, która do stworzonej wcześniej definicji nie bardzo będzie przystawać.

Powoduje to, że samo zjawisko jako takie wydaje się słabo opisane, zwłaszcza w polskiej literaturze. Mowa przy tym nie tylko o literaturze prawniczej, ale nawet ekonomicznej czy socjologicznej . Pojawiające się publikacje podlegają ponadto procesowi dezaktualizacji, w związku z faktem stałego rozwoju zjawiska finansowania społecznościowego.

Wydaje się, że za rozwojem tego zjawiska nie nadąża prawo. Jest to zresztą chyba naturalna konsekwencja rytmu życia społecznego i reguł stanowienia prawa w demokratycznym państwie prawnym. Prawo, z uwagi na reguły proceduralne dotyczące jego stanowienia, nie ma szans reagować wystarczająco szybko na nowe zjawiska ekonomiczno-społeczne. Ich pojawienie się bowiem – czy też uzmysłowienie sobie przez osoby odpowiedzialne za przygotowanie prawa ich istnienia – będzie stanowić dopiero punkt wyjścia w długim zazwyczaj procesie stanowienia przepisów prawnych.

W każdym razie skutkiem powyższego jest brak regulacji prawnych w Polsce dotyczących finansowania społecznościowego. Funkcjonuje ono, adaptując pewne konstrukcje i regulacje prawne, które umożliwiają (niekiedy w sposób nie do końca „kanoniczny”) prowadzenie kampanii finansowania społecznościowego w różnych jego odmianach.

Można stwierdzić, że skoro nieodzowną cechą finansowania społecznościowego – w każdej jego odmianie – jest przepływ środków finansowych, to zjawisko to powinno wywoływać określone skutki podatkowe. Prawo podatkowe zajmuje się bowiem konsekwencjami stosunków społecznych łączących się z przesunięciami środków pieniężnych między jednostkami (podmiotami prawa). Jak bowiem wskazuje się w literaturze przedmiotu, stosunki społeczne regulowane normami prawa podatkowego powstają, istnieją lub też wygasają na tle przesuwania środków pieniężnych od podmiotu, który je uzyskał w związku z prowadzoną przez siebie działalnością lub w inny sposób wszedł w ich posiadanie, na rzecz państwa (lub innego podmiotu publicznoprawnego) . W każdym razie dla zaistnienia „skutku podatkowego” konieczne jest co do zasady wcześniejsze zdarzenie mające związek z przesunięciem środków pieniężnych (ich wydatkowaniem, uzyskaniem itp.).

Postawienie takiej hipotezy wymaga jej zbadania. Należy zatem sprawdzić, czy istotnie zdarzenia mające miejsce w związku z prowadzeniem kampanii finansowania społecznościowego, których następstwem jest przesunięcie środków pieniężnych, wywołują skutki podatkowe, a jeśli tak – to jakie. Z uwagi na zakładaną heterogoniczność samego zjawiska (co będzie jedną z tez do dowiedzenia) założona praca badawcza będzie miała raczej charakter syntetyczny. Nie bez znaczenia dla takiego ujęcia jest również fakt, że będzie ona pierwszą pozycją w polskiej literaturze prawa podatkowego dotyczącą tej kwestii.

Dokonanie syntezy, o której mowa, wymaga jednak przede wszystkim podjęcia próby nazwania i zdefiniowania samego zjawiska finansowania społecznościowego. Należy także zaprezentować strony, uczestników tego zjawiska. To po ich stronie (jako potencjalnych podatników bądź innych podmiotów stosunku prawnopodatkowego) zachodzić mogą skutki w obszarze prawa podatkowego. Wypada wyjaśnić również na wstępie, dlaczego mowa jest tutaj o finansowaniu społecznościowym, a nie o crowdfundingu, które to określenie używane jest w Polsce być może nawet częściej niż nazwa „finansowanie społecznościowe”. W związku z założoną heterogenicznością zjawiska trzeba będzie również podjąć próbę dokonania typologii jego odmian. Powinien być to przy tym taki podział, który najpełniej będzie odpowiadał dalszym celom pracy, tj. syntetycznemu przedstawieniu możliwych skutków podatkowych finansowania społecznościowego. Te zamierzenia zostaną zrealizowane w rozdziale I pracy.

W kolejnym II rozdziale zostaną przedstawione podstawowe ramy prawne (trudno bowiem mówić o regulacjach prawnych, z powodów przytaczanych już na wstępie) funkcjonowania poszczególnych odmian finansowania społecznościowego. Zostaną one wskazane w ujęciu dotyczącym różnych (wybranych) państw obcych. W znacznej większości będą to państwa unijne, ale problem zostanie ukazany także na tle regulacji prawnych obowiązujących w wybranych państwach pozaunijnych, których powody wyboru zostaną przedstawione także w II rozdziale.

Także w ramach tego rozdziału zostaną ukazane podstawowe regulacje prawne, jakie mogą mieć zastosowanie de lege lata w Polsce w odniesieniu do funkcjonowania portali finansowania społecznościowego i względem samego procesu zbierania za ich pośrednictwem środków pieniężnych przy wykorzystaniu różnych rodzajów finansowania społecznościowego.

Na zakończenie tego rozdziału przedstawione zostaną planowane przez Unię Europejską regulacje prawne dotyczące działalności portali finansowania społecznościowego w rodzaju crowdfundingu dłużnego oraz udziałowego.

Te wszystkie informacje pozwolą na nakreślenie właściwego tła dla dalszych rozdziałów. W ramach następnych pięciu rozdziałów zostaną bowiem zbadane potencjalne skutki w obszarze prawa podatkowego kolejnych – wyróżnionych w rozdziale I – rodzajów finansowania społecznościowego. Będą one kolejno poświęcone skutkom podatkowym finansowania społecznościowego rodzaju:

W ramach możliwości, w każdym z tych rozdziałów zostanie zachowany taki sam układ analizy. Badane będą skutki w obszarze prawa podatkowego kolejno dla wszystkich podmiotów uczestniczących w finansowaniu społecznościowym, tj. dla podmiotu;

Analiza ta w odpowiednich przypadkach będzie musiała uwzględniać również ewentualne zróżnicowanie statusu prawnego (osobowego) tych podmiotów, w szczególności to, czy podmioty te są osobami fizycznymi czy też jednostkami organizacyjnymi. Badania powyższe będą miały na celu ustalenie skutków podatkowych – odrębnie dla każdego z tych podmiotów – na gruncie podatków od przysporzeń majątkowych oraz na gruncie podatków obrotowych .

Pracę zakończą wioski końcowe będące podsumowaniem syntezy skutków podatkowych różnych rodzajów finansowania społecznościowego oraz zawierające, jeśli okażą się uzasadnione, wnioski de lege ferenda.

Podkreślić przy tym należy, że w ramach niniejszej pracy skupiono się przede wszystkim na skutkach podatkowych różnych rodzajów finansowania społecznościowego. Nie przeprowadzano dokładnej analizy prawnej tego zjawiska (oczywiście starając się zidentyfikować stosunki prawne i faktyczne pomiędzy poszczególnymi uczestnikami kampanii finansowania społecznościowego w zakresie niezbędnym dla zbadania skutków podatkowych). Z tego też powodu nie pisano chociażby o negatywnych stronach tego zjawiska , mimo że autor oczywiście ma świadomość ich występowania.