Wypych-Żywicka Alina, Zasadność wypowiedzenia umowy o pracę

Nowa rzeczywistość gospodarcza, postępujące zmiany układu stosunków ekonomicznych stawiają pod znakiem zapytania dotychczasowy model ochrony trwałości stosunku pracy. Jego obecny kształt był wyrazem prowadzonej przez państwo socjalistyczne polityki socjalnego pełnego zatrudnienia nie odzwierciedlającego, rzeczywistego funkcjonowania rynku pracy. Model ten nie odpowiada realiom prowadzonej obecnie gospodarki rynkowej, która przestrzega zasad racjonalnego, produktywnego zatrudnienia.

Dostrzeżenie konieczności zmian modelu ochrony trwałości stosunku pracy wymaga rozważenia czy w nowych warunkach gospodarczych w okresie przejściowym zmiany modelowe winny polegać na próbie tworzenia nowych instrumentów gwarantujących trwałość zatrudnienia, czy winny zmierzać ku modyfikacji.

Tworzenie nowych instrumentów ochrony trwałości stosunku pracy, poza pewną atrakcyjnością zgłoszonej propozycji, nie rozwiązuje w zasadzie problemu. Ucieczka w obciążenia socjalne pracodawcy przy doborze pracowników do pracy, nadmierne wzmocnienie funkcji ochronnej prawa pracy albo nacisk na efekty ekonomiczne zakładów z pominięciem osłony socjalnej pracownika, wydają się rozwiązaniami skrajnymi, trudnymi do akceptacji. Powodują albo zbyt duże obciążenia pracodawcy, albo pociągają za sobą zbyt duże koszty społeczne, mogące w konsekwencji prowadzić do niepokojów społecznych. Uwagę zatem należy koncentrować na poszukiwaniu instrumentów dostosowania ochrony trwałości stosunku pracy do zmieniającego się układu stosunków ekonomicznych.

Do kluczowych zagadnień ochrony trwałości stosunku pracy należy kwestia zasadności wypowiedzenia umowy o pracę. Prawne ograniczenia w zwalnianiu pracowników nie sprzyjają zdaniem pracodawców racjonalnej polityce kadrowej. Z kolei pracownikom towarzyszy stale rosnąca obawa, że w modelu gospodarki sprywatyzowanej rozwinie się niczym nieograniczona dowolność w pozbawianiu miejsc pracy. Stąd oczekiwanie utrzymania ochrony trwałości stosunku pracy wyrażającej się m.in. w gwarancji prawnej kontroli zasadności wypowiedzenia umowy o pracę.

Znaczenie problematyki zasadności wypowiedzenia umowy o pracę znalazło wyraz w wielu wypowiedziach doktryny. Generalnie akceptowano potrzebę istnienia zasadności ustania stosunku pracy. Wskazywano jednak na odmienny sposób jej realizacji, począwszy od potrzeby utrzymania klauzuli generalnej, która automatycznie dostosowywałaby się do zmieniających się warunków gospodarczych i społecznych i przeciwdziałałaby starzeniu się prawa; do konieczności rezygnacji z klauzuli i wprowadzenia katalogu (najczęściej pozytywnego) przyczyn uzasadniających wypowiedzenie. Brak jednak opracowania ukazującego tę problematykę w sposób kompleksowy, na tle zmian ustrojowych i społeczno-gospodarczych.

Niniejsze opracowanie stanowi próbę takiego ujęcia. Całość problematyki została potraktowana w sposób dynamiczny i rozważona w kolejnych etapach: od zawiadomienia zakładowej organizacji związkowej o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę wraz z podaniem przyczyny uzasadniającej, przez badanie przez zakładową organizację związkową zasadności wypowiedzenia, do ustalenia zasadności wypowiedzenia przez organy stosujące prawo.

Szczególnie ważnym wydaje się podjęcie rozważań nad rolą zasad współżycia społecznego i społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa w ustalaniu denotacji terminu "wypowiedzenie nieuzasadnione". Ukazanie roli obu wspomnianych klauzul w przysługującym pracodawcy prawie podmiotowym wypowiedzenia umowy o pracę będzie pomocne w ustaleniu relacji, w jakie wchodzą klauzule generalne z art. 38 § 2 k.p., art. 45 k.p. i art. 8 k.p. Istotnym będzie również określenie sankcji prawnych w związku z dokonaniem przez pracodawcę bezzasadnego wypowiedzenia umowy o pracę oraz wypowiedzenia naruszającego zasady współżycia społecznego. W konsekwencji pozwoli to ocenić stan i zakres ochrony pracownika przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Ukaże mechanizm działania klauzul generalnych i określi ich funkcję w ochronie trwałości stosunku pracy.

Pogłębienie analizy rodzi również potrzebę ukazywania rozwiązań tej problematyki w państwach zachodnich. Przykładowe sygnalizowanie rozwiązań innych państw, prowadzących od dawna gospodarkę rynkową, ma jedynie na celu uświadomienie słuszności pozostawienia rozwiązania dotychczasowego bądź konieczności porządkowania czy wręcz zmiany prawa w omawianym zakresie, w ramach dostosowywania (a nie recypowania gotowych instytucji zachodnich) prawa polskiego do rozwiązań państw europejskich .

Opracowanie ogranicza się wyłącznie do kwestii zasadności wypowiedzenia indywidualnej umowy o pracę zawartej na czas nie określony. Pominięte zostają problemy dotyczące: wypowiedzenia zmieniającego, tzw. zwolnień grupowych , szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę oraz ochrony przed wypowiedzeniem stosunków pracy ukształtowanych na podstawie pragmatyk służbowych i pracowniczych. Wyłączenie wskazanych zagadnień, z uwagi na rozległość tematyki, służy zwartość opracowania.