Pietrzkowski Henryk, Zarys metodyki pracy sędziego w sprawach cywilnych

Obszerne zmiany w procedurze cywilnej, wprowadzone: ustawą z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 169, poz. 1417), ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398), ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 178, poz. 1478) i ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1438), stały się przyczyną opracowania drugiego wydania niniejszej pracy. Ustawodawca, nowelizując po raz kolejny kodeks postępowania cywilnego, zmienił wiele przepisów dotyczących postępowania rozpoznawczego, ustanowił instytucję mediacji, przyjął nowe rozwiązania w zakresie zastępstwa Skarbu Państwa przed sądem (Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa), a także na nowo uregulował postępowanie dotyczące sądu polubownego. Nowa ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wyznaczyła zupełnie inną rolę sądowi i referendarzowi sądowemu w zakresie pobierania kosztów sądowych oraz rozliczania kosztów procesu. Obecne wydanie niniejszej książki uwzględnia te wszystkie zmiany. Zakres materiału został poszerzony na skutek omówienia skargi na przewlekłość postępowania sądowego, pozostającej w ścisłym związku z prawem do rzetelnego procesu. Istota tego prawa została omówiona przy uwzględnieniu reguł prekluzji procesowej oraz obowiązującego - w coraz szerszym zakresie w postępowaniu cywilnym - formalizmu procesowego. Do omówionego już poprzednio orzecznictwa Sądu Najwyższego zostały dodane nowe orzeczenia dotyczące rozwiązań procesowych wprowadzonych do kodeksu postępowania cywilnego w 2004 r. oraz na początku 2005 r. Obecne wydanie książki uwzględnia stan prawny na dzień 1 grudnia 2005 r.

Metodyka oznacza zbiór zasad dotyczących postępowania, efektywnych ze względu na wyznaczony cel, określających sposób wykonania zadań trudnych zwykle wymagających konkretnych problemów. Praca sędziego cywilisty, której istotą jest stosowanie prawa, wypełniona jest właśnie zadaniami trudnymi. Ich rozwiązywanie wymaga doskonałej znajomości nie tylko prawa materialnego, ale prawa procesowego, a więc zasad i reguł, według których sprawy są rozpoznawane. W pracy sędziego sama znajomość obu dziedzin prawa z reguły okazuje się niewystarczająca. Cel pracy sędziego, którym jest nie tylko trafne rozstrzyganie spraw, ale także rozpoznawanie ich w rozsądnym terminie, z poszanowaniem gwarancji procesowych stron postępowania sądowego, zostanie osiągnięty, jeśli czynności sędziego będą podejmowane w sposób metodyczny, a więc planowy, racjonalny, a także zgodny z regułami działania pragmatycznego. W realizacji tego celu ma pomóc przedstawione opracowanie.

Zasady postępowania sędziego cywilisty w sprawach poddanych jego osądowi zawarte są przede wszystkim w kodeksie postępowania cywilnego. Z tego względu reguły postępowania zapisane w tym akcie prawnym, opatrzone komentarzem i orzecznictwem sądowym, w zasadzie wyznaczają treść książki. Ze względu na konieczność zachowania określonych jej ram, zostały omówione czynności sędziowskie podejmowane w zasadniczym postępowaniu, jakim jest proces, z zaznaczeniem istnienia odmiennych regulacji w postępowaniu nieprocesowym, do którego przepisy o procesie stosuje się odpowiednio (art. 13 § 2 k.p.c.). Zostały pominięte przepisy dotyczące postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego, które wymagałyby odrębnego opracowania, a także pozostałe rodzaje postępowań (w razie zaginięcia lub zniszczenia akt, o uznanie orzeczeń sądów zagranicznych, przed sądem polubownym), których przepisy nie znajdują szerokiego zastosowania w pracy sędziego.

Instytucje postępowania cywilnego - poza omówieniem ich istoty z uwzględnieniem najnowszych regulacji wprowadzonych do kodeksu postępowania cywilnego nowelami z 2004 r. i 2005 r. - zostały przedstawione w sposób praktyczny ze wskazaniem przykładów czynności podejmowanych w określonych sytuacjach procesowych. W opracowani w szerokim zakresie cytowane są orzeczenia Sądu Najwyższego, które ukształtowały praktykę sądową, a także orzeczenia najnowsze, jeszcze niepublikowane, mające duże znaczenie dla praktyki sądowej. Ze względu na charakter i przeznaczenie książki, której tematyka ujęta jest w sposób pragmatyczny, z pominięciem rozważań teoretycznych, zrezygnowano z cytowania źródeł poglądów nauki, z nielicznymi wyjątkami, gdy zachodziła konieczność powołania szczegółowych opracowań.

W pracy zostały omówione - pozostające w ścisłym związku z czynnościami podejmowanymi przez sąd (sędziego) - przepisy projektu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości - regulamin urzędowania sądów powszechnych oraz przepisy zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (tzw. instrukcja sądowa), zawierające szczegółowe unormowania mające na celu zapewnienie rzetelnego wykonywania zadań powierzonych sądom, sprawności, racjonalności oraz możliwości ekonomicznego i sprawnego ich działania. Wobec tego, że książka przeznaczona jest głównie dla aplikantów, asesorów, a także sędziów o niebogatym doświadczeniu zawodowym, niemal wszystkie instytucje prawa procesowego zostały przedstawione ze wskazaniem przykładów ich zastosowania, a niektóre jej części przybierają formę wręcz instruktażową. Wszystkie rozdziały zawierają tytuły i podtytuły; zostały one opracowane w zasadzie według kolejności przyjętej w kodeksie postępowania cywilnego. Taki układ książki umożliwia szybkie odnalezienie komentarza do poszczególnych przepisów oraz dotarcie do poszukiwanego rozwiązania sytuacji procesowych powstających w praktyce sądowej. Książka zatem może być przydatna także w codziennej pracy innych prawników (adwokatów, radców prawnych) oraz stanowić cenną pomoc w pracy sędziów uczestniczących w szkoleniu aplikantów sądowych, adwokackich i radcowskich.

Ograniczenia wynikające z objętości książki spowodowały, że zagadnienia dotyczące organizacji sądów, samorządu sędziowskiego, statusu sędziego, jego praw i obowiązków oraz nadzoru nad działalnością administracyjną sądów zostały przedstawione tylko w takim zakresie, w jakim było to konieczne przy omawianiu poszczególnych instytucji procesowych i przy wykorzystaniu wspomnianych przepisów wydanych przez Ministra Sprawiedliwości. Wobec tego, że ustrój sądów powszechnych pozostaje w ścisłym związku z przepisami dotyczącymi postępowania przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym, znajomość regulacji zawartych w tych ustawach staje się nieodzowna w pracy każdego sędziego. Poznanie tych zagadnień w najszerszym zakresie zapewnia praca T. Erecińskiego, J. Gudowskiego, J. Iwulskiego pt. ” Komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa” , Warszawa 2002.

W książce poświeconej metodyce pracy sędziego warto przytoczyć, na samym jej wstępie, uchwałę nr 16 Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 19 lutego 2003 r. ” Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów” (” Biuletyn KRS” nr 10), w której można odnaleźć wiele reguł postępowania, którymi sędzia powinien się kierować w codziennej pracy.