Wójcik Paweł, Zamówienia publiczne na usługi w zakresie badań naukowych

Pomimo ciągłego deficytu środków na badania naukowe (badania i rozwój) w ostatnich latach można odnotować nieznaczny wzrost nakładów na tę dziedzinę życia. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego dynamika wzrostu nakładów wewnętrznych na badania naukowe w latach 2005–2009 wyniosła 62,7% . Środki przewidziane w ustawie budżetowej na rok 2012 na naukę przekraczają 8750 tys. zł. Choć z punktu widzenia świata nauki jest to kwota niewystarczająca, to bez wątpienia należy się spodziewać jej wzrostu w latach następnych. Jej zwiększenie, połączone z coraz większym dostępem do środków przeznaczonych na badania i rozwój pochodzących z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, będzie powodowało większą aktywizację instytucji naukowych zarówno w zakresie realizacji coraz ciekawszych przedsięwzięć badawczych, jak i zlecania części czynności badawczych podmiotom wyspecjalizowanym. Ponieważ przytłaczająca większość instytucji prowadzących badania naukowe jest jednocześnie zamawiającymi w rozumieniu art. 2 pkt 12 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm.), to naturalne jest powstanie pytań związanych z trybem i zasadami zlecania usług w zakresie badań naukowych. Co do zasady bowiem zamówienia na te usługi muszą być zlecane z zastosowaniem odpowiednich procedur przetargowych. Ustawodawca dał jednak placówkom prowadzącym badania furtkę w postaci wyłączenia części usług w zakresie badań naukowych spod rygorów prawa zamówień publicznych. Furtka ta nie jest jednak otwarta na oścież – aby bezpiecznie przez nią przejść, nie narażając się na zarzuty naruszenia prawa, a w przypadku badań finansowanych ze środków Unii Europejskiej – na konieczność zwrotu przyznanych i wydatkowanych dotacji – należy dokonać szczegółowej analizy konkretnego przypadku i odpowiedzieć na kilka podstawowych pytań:

To jedynie kilka podstawowych pytań, które powinien zadać sobie każdy planujący tego rodzaju przedsięwzięcie.

Unia Europejska kładzie olbrzymi nacisk na rozwój badań naukowych, w szczególności tych niosących ze sobą największy ładunek innowacyjności. Znajduje to odbicie w coraz większych środkach finansowych przeznaczanych przez Unię na wsparcie inicjatyw badawczych, czy to poprzez realizację określonych badawczych programów wspólnotowych, czy też poprzez udzielanie dotacji w ramach funduszy strukturalnych. To źródło finansowania może i powinno stanowić jeden z głównych motorów rozwoju polskiej nauki. Pojawia się bowiem unikalna szansa sfinansowania drogich i innowacyjnych przedsięwzięć, których wyniki mogą przynieść nieocenione korzyści nie tylko instytucji prowadzącej badanie, ale i całemu społeczeństwu. Warunkiem powodzenia tych przedsięwzięć, zarówno pod względem naukowym, jak i ekonomicznym, jest jednak spełnienie warunków stawianych przez mecenasa – Unię Europejską. Prawidłowość realizacji przedsięwzięcia pod względem formalnym będzie bowiem weryfikowana zarówno przez odpowiednie służby krajowe, jak i – w niektórych przypadkach – unijne. Naruszenie norm prawnych przy wyborze wykonawców usług w zakresie badań naukowych, zarówno w przypadku stosowania przepisów o zamówieniach publicznych, jak i w przypadku korzystania z możliwości odstąpienia od nich, skutkować może nawet całkowitym zwrotem dofinansowania. Poznanie ram prawnych, w jakich będzie musiał poruszać się podmiot zamawiający jest zatem niezbędne, gdyż ich przekroczenie może być bardzo kosztowne.

Dla podmiotów zajmujących się kontrolą, w szczególności kontrolą znajdującą umocowanie w odpowiednich przepisach ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 z późn. zm.), absolutnie konieczne jest szczegółowe zapoznanie się ze specyfiką usług w zakresie badań naukowych. Jej znajomość jest niezbędna dla prawidłowej kwalifikacji postępowania zamawiającego i stwierdzenia ewentualnych naruszeń prawa. Kontrola taka nie może bowiem być prowadzona poprzez stosowanie prostych analogii do zamówień na innego rodzaju usługi. Niezbędna jest zdolność samodzielnej oceny konkretnych okoliczności faktycznych, a ta może się okazać niemożliwa bez znajomości stanowisk reprezentowanych w doktrynie i orzecznictwie, czy też oficjalnych stanowisk odpowiednich instytucji, a w szczególności Komisji Europejskiej, właśnie w odniesieniu do badań naukowych.

Niniejsza publikacja stanowi próbę przedstawienia uwarunkowań prawnych związanych z udzielaniem zamówień na usługi w zakresie badań naukowych z wykorzystaniem możliwości odstąpienia od stosowania przepisów o zamówieniach publicznych. Dla pełniejszego przedstawienia tematu i zrozumienia sensu pewnych rozwiązań prawnych należy jednak przyjrzeć się także roli przypisywanej przez Unię Europejską badaniom naukowym, a także faktycznemu znaczeniu tego pojemnego pojęcia. Nie jest to jednocześnie książka dla badaczy o tym „jak prowadzić badania naukowe”, ale przewodnik dla tych, którzy mają badaczom w tym procesie aktywnie pomagać. Stąd brak istotnych rozważań na temat natury samych badań naukowych i naukowej problematyki ich prowadzenia.

Publikacja zawiera odpowiedzi na podstawowe pytania towarzyszące udzielaniu zamówień na usługi w zakresie badań naukowych. Dzięki przedstawieniu różnych punktów widzenia możliwe jest rzucenie światła na najbardziej problematyczne aspekty tematu. Mam jednocześnie nadzieję, iż okaże się ona pomocna w szczególności przy zapewnieniu bezpieczeństwa przedsięwzięć naukowych finansowanych ze środków Unii Europejskiej, zarówno dzięki ukazaniu uwarunkowań, które zobowiązana jest wziąć pod uwagę instytucja dokonująca kontroli, jak też dzięki zwiększeniu świadomości podmiotów kontrolowanych. Każdy zainteresowany powinien uzyskać w czasie lektury jasny zestaw wskazówek postępowania zgodnego z normami powszechnie obowiązującego prawa.