Rusinek Michał, Z problematyki zakazów dowodowych w postępowaniu karnym

Materia zakazów dowodowych bez ryzyka przesady może być nazwana probierzem humanizmu i demokratyzacji procesu karnego. Wyznaczając granice dopuszczalnej przy poszukiwaniu prawdy o przestępstwie ingerencji organów postępowania karnego w inne, kolidujące z tym celem, prawnie chronione wartości, ustawodawca daje wyraz swojego szacunku do jednostki i jej konstytucyjnych wolności. Uznaje tym samym powszechnie przyjmowaną we współczesnych demokratycznych systemach prawnych zasadę, że wykonywanie przez organizację państwową ius puniendi jest celem, do którego nigdy nie należy dążyć za wszelką cenę, lecz w zgodzie z rygorami wyznaczonymi prawem i praworządnością.

Opracowanie w rękach Czytelnika za cel obrało sobie zebranie, uporządkowanie i krytyczną analizę całości dorobku polskiej jurysprudencji postępowania karnego w zakresie tego zajmującego tematu. Zawiera ono zatem przegląd poglądów wyrażanych w literaturze karnoprocesowej oraz dorobku praktyki orzeczniczej sądów karnych wyższych instancji. W rozważaniach tych skupiono większą uwagę na kwestiach spornych bądź zagadnieniach dotąd pomijanych, poddając je pogłębionemu badaniu i podejmując próbę rozstrzygnięcia pojawiających się wątpliwości. Trzeba zauważyć, że choć problematyka zakazów dowodowych bywała już w polskim piśmiennictwie prawniczym przedmiotem obszernych i wnikliwych opracowań, potrzeba usystematyzowanego badania tego tematu wydaje się niezmiennie uzasadniona. Jest tak po pierwsze dlatego, że choć ustawowa regulacja zakazów dowodowych cechuje się względną stabilnością, praktyka orzecznicza wciąż staje wobec nowych wyzwań, przede wszystkim wynikających ze złożonego konstytucyjnego i konwencyjnego kontekstu tej materii, wikłającego dobrze – zdawałoby się – znane i opisane normy w nowe interpretacyjne trudności. Po drugie zaś, waga i zawiłość materii sprawiają, że zakazy dowodowe są polem ciągłej ożywionej dyskusji naukowej, a mnogość zabieranych w niej głosów i różnorodność wyrażanych poglądów czyni materię jedną z bardziej wymagających w nauce procesu karnego. Te właśnie wyzwania stały się dla autora główną motywacją dla podjęcia próby takiego opracowania tematu, które nie pomijając interpretacyjnych zawiłości kwestii szczegółowych, zarazem nie traciłoby z oczu teoretycznych zagadnień wymagających refleksji bardziej ogólnej.

Materię opracowania podzielono na cztery zasadnicze części. Pierwszy rozdział przedstawia ogólne zagadnienia związane z analizą pojęcia, ratio legis i prawnego charakteru zakazów dowodowych, ponadto próbą rozwikłania trudności związanych z ich klasyfikacją. W kolejnych rozdziałach omówione zostały poszczególne zakazy dowodowe, uporządkowane według głównego stosowanego w nauce kryterium – w rozdziale drugim zakazy odnoszące się do dowodzonej tezy, w rozdziale trzecim zakazy odnoszące się do źródła i środka dowodowego, w rozdziale czwartym zaś zakazy odnoszące się do sposobu przeprowadzania dowodu, wśród których szczególne miejsce mają zakazy chroniące swobodę wypowiedzi osoby przesłuchiwanej. Pracę wieńczy krótkie zestawienie najważniejszych wniosków de lege lata i de lege ferenda.

Efekt może zainteresować przede wszystkim prawników praktyków poszukujących odpowiedzi na interpretacyjne zagadnienia wyłaniające się w codziennym stosowaniu zakazów dowodowych, a także aplikantów przygotowujących się do praktycznego wykonywania zawodów prawniczych i – co oczywiste – ambitnych studentów prawa. Nie można też wykluczyć, że niektóre zawarte w opracowaniu rozważania zainteresują prawników parających się naukową refleksją nad procesem karnym. Jednych i drugich autor zaprasza do lektury.