Piątek Wojciech (red.), Wykonanie wyroku sądu administracyjnego

Spośród wyróżnionych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego składników prawa do sądu jednym z jego elementów jest prawo do wykonania zapadłego orzeczenia . W doktrynie jest ono postrzegane jako aspekt wiążącego charakteru rozstrzygnięcia sądu . Nadanie orzeczeniu tej właściwości prowadzi w naturalny sposób do konieczności zapewnienia jego przestrzegania. W tym celu ustawodawcy w poszczególnych państwach dążą do ustanowienia takich mechanizmów, które w możliwie szybki i zarazem efektywny sposób będą zmierzały do osiągnięcia stanu, w którym istniejąca rzeczywistość pozostaje zgodna z treścią zapadłego rozstrzygnięcia. Akceptowanie czy też godzenie się na istnienie stanu faktycznego i prawnego, w którym wyroki sądów administracyjnych byłyby niewykonywane, pozostawałoby w sprzeczności zarówno z interesem samego państwa, prowadząc do osłabienia jego autorytetu, jak i z interesem jednostki, będącej w niepewności co do przysługujących jej praw i spoczywających na niej obowiązków. Brak mechanizmów służących wykonaniu wyroku sądu stawiałby pod znakiem zapytania samo jego istnienie, skoro realizacja wydawanych przezeń orzeczeń byłaby zależna tylko od woli stron postępowania czy też od innych czynników o pozaprawnym charakterze. Z tych względów konieczność wykonania wyroku każdego sądu jawi się jako wypływająca z jego istnienia oraz jako konieczność realizacji powierzonych mu zadań, które polegają na sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.

Niniejsze opracowanie dotyczy wykonania wyroku sądu administracyjnego, który jest sądem szczególnego rodzaju. Jego specyfika wynika z tego, że dochodzi przed nim do rozstrzygnięcia sporu pomiędzy obywatelem a organem administracji publicznej . Spór ten ma charakter publicznoprawny. Wykonanie zapadłego orzeczenia tego sądu wpływa z jednej strony na stopień oraz sposób realizacji zadań istotnych dla całego organizmu państwowego, a z drugiej strony pełni ono funkcję ochronną wobec obywatela, który przed sądem administracyjnym uzyskuje rozstrzygnięcie co do zgodności z prawem zaskarżonego przejawu działania albo zaniechania administracji publicznej.

Przedstawione względy determinują sformułowanie głównej tezy wstępnej prowadzonych rozważań, którą jest nadanie wykonaniu wyroku sądu administracyjnego szczególnie doniosłego znaczenia w obrębie każdego organizmu państwowego, ze względu na sprawne funkcjonowanie państwa oraz ochronę praw jego obywateli.

Skonstruowana w ten sposób teza badawcza zostanie poddana weryfikacji w ramach rozważań dotyczących systemów prawnych wybranych państw, do których należą: Austria, Francja, Niemcy, Polska, Szwajcaria oraz Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Uzasadnieniem dla wyboru tych państw są nie tylko zróżnicowane modele sądowej kontroli administracji, które w nich obowiązują, lecz przede wszystkim odrębna kultura prawna, jaka została w nich wykształcona na przestrzeni wielu lat. Wyrazem istniejących odmienności jest pojmowanie z procesowego i ustrojowego punktu widzenia sądu administracyjnego, jego znaczenia oraz funkcji spełnianych przez sąd we wskazanych państwach. Dopełniającą rolę w ramach prowadzonych rozważań będą pełniły uwagi odnoszące się do charakterystycznych uwarunkowań wykonalności orzeczeń sądowych innych państw, akcentowane przede wszystkim w rodzimej literaturze.

Na wstępie rozważań warto zastanowić się nad tym, czy sformułowana powyżej teza w jednakowy sposób odnosi się do systemów prawnych każdego z wyróżnionych państw. Innymi słowy, czy wykonalność wyroków sądów administracyjnych w każdym z wymienionych krajów postrzegana jest jako istotny czynnik determinujący sprawność jego działania oraz ochronę praw obywateli i czy pojmowana jest w taki sam sposób. W dalszej kolejności na uwagę zasługuje ocena efektywności realizacji orzeczeń sądowych w tych krajach oraz pojawiających się na tym tle problemów natury prawnoprocesowej. Postępująca jurydyzacja życia społecznego oraz przenikanie się różnego rodzaju porządków prawnych pozwalają na przyjęcie założenia, że badania porównawcze w tym zakresie pozwolą na określenie, jakie modele rozwiązań dotyczących wykonania wyroków sądów administracyjnych pozwalają na najefektywniejszą realizację zadań spoczywających na tych sądach.

Praca podzielona została na cztery rozdziały. Rozważania podjęte w każdym z nich stanowią logiczną konsekwencję uwag przedstawionych na wcześniejszych etapach pracy. Pierwszy rozdział dotyczy rozumienia istoty sądownictwa administracyjnego w wybranych państwach, a dzięki temu również pojmowania wyroku sądu administracyjnego oraz problematyki jego wykonalności, w tym także jej przesłanek oraz znaczenia. Ze względu na to, że sposób wykonania wyroku determinowany jest ściśle samą jego treścią, w drugim rozdziale przedstawione zostały modele orzecznicze istniejące w wybranych państwach oraz będące ich konsekwencjami sposoby realizacji rozstrzygnięć sądowych. W kolejnym rozdziale ukazana została problematyka wykonania wyroków sądów administracyjnych o charakterze przymusowym, kiedy to konieczne staje się wdrożenie przez upoważnione organy władzy publicznej specjalnych środków przymuszających, służących realizacji zapadłego orzeczenia. Dopełnieniem opracowania są rozważania przeprowadzone w ostatnim rozdziale. Obejmują one analizę konwencyjnych oraz unijnych standardów wykonania wyroków sądowych, prowadzoną z perspektywy wcześniejszych ustaleń oraz porównań wykonalności orzeczeń sądowych w wybranych krajach.

Podstawową metodą badawczą w ramach prowadzonych rozważań jest analiza prawnoporównawcza porządków normatywnych wybranych państw europejskich oraz pozaeuropejskich. Punktem wyjścia badań prawnoporównawczych było przyjęcie założenia, że porównaniu mogą podlegać jedynie takie regulacje, które w różnych systemach prawnych spełniają takie same funkcje . Badania porównawcze zostały połączone z częstym sięganiem do metody dogmatycznoprawnej w odniesieniu do wykładni istniejących we wskazanych krajach regulacji prawnych sądownictwa administracyjnego, a także do samego orzecznictwa sądowego. W pracy zastosowana została ponadto metoda historyczna, obejmująca kształtowanie się systemów sądowej kontroli administracji w tych państwach.

Niniejsza praca jest studium z zakresu postępowania sądowoadministracyjnego. Dominujący charakter mają rozważania teoretycznoprawne, niejednokrotnie przeplatane uwagami praktycznymi.

W opracowaniu został uwzględniony stan prawny, literatura i orzecznictwo na 1.10.2016 r.

Poznań, dnia 1.10.2016 r.

Autorzy