Płeszka Krzysztof, Wykładnia rozszerzająca
Wykładnia rozszerzająca
Wprowadzenie
Jedną z charakterystycznych cech prawoznawstwa jest to, że wiele istotnych zagadnień ma notoryjnie sporny charakter. Jednym z takich zagadnień jest wykładnia prawa. Dyskusja dotycząca zagadnień interpretacji prawniczej toczy się stale, z różnym natężeniem, na różnych płaszczyznach i z różnym stopniem ogólności. Jest to z jednej strony dyskusja w praktyce interpretacyjnej, z drugiej dyskusja w szczegółowych naukach prawnych oraz najogólniejsza i zorientowana teoretycznie dyskusja w teorii i filozofii prawa. Można powiedzieć, że właśnie w tym ostatnim dyskursie ujawniają się wszystkie poważne spory pojęciowe, odmienne stanowiska ontologiczne, epistemologiczne i aksjologiczne oraz akceptowane i odrzucane ujęcia prawa i zjawisk prawnych.
Spory wokół interpretacji prawniczej nie ominęły także polskiej refleksji teoretycznej. Podzielam tezę o globalnym charakterze pewnych składników kultury prawnej i związane z nią spostrzeżenie dotyczące istnienia wspólnego paradygmatu interpretacyjnego dla kultur prawnych państw należących do określonego obszaru kulturowego . Nie wyklucza to oczywiście różnic. Co więcej, nie wyklucza to także różnorodności objaśnień tego paradygmatu konstruowanych w różnych teoriach wykładni. W moim przekonaniu właśnie koncepcje i modele wykładni formułowane w polskiej myśli filozoficznoprawnej charakteryzują się pogłębionymi rozważaniami filozoficznymi, odwołującymi się chociażby do różnych koncepcji znaczenia.
Ostatnia z wymienionych okoliczności skłoniła mnie do zajęcia się analizą koncepcji wykładni sformułowanych w polskiej teorii prawa. Miałem jednak na uwadze nie tylko teoretyczny wymiar rozważań i nie tylko analizę poszczególnych koncepcji, ale także operatywno-praktyczny wymiar interpretacji.
Właśnie z uwagi na praktyczny wymiar interpretacji prawniczej postanowiłem zbadać, na ile poszczególne koncepcje umożliwiają ujęcie wykładni rozszerzającej tradycyjnie występującej w praktyce interpretacyjnej. Jest to swoisty test koncepcji wykładni przez wykładnię rozszerzającą. Chodzi przy tym nie tylko o możliwość ujęcia wykładni rozszerzającej, ale także o adekwatność siatki pojęciowej poszczególnych koncepcji. Z tego względu nie wszystkie koncepcje formułowane w polskiej teorii prawa poddawały się analizie. Niektóre - z uwagi na niepełny charakter, jak np. koncepcja komutacyjna, inne - z uwagi na wysoki poziom ogólności tez i niewielką adekwatność dla wykładni operatywnej w praktyce interpretacyjnej. Z wymienianych w literaturze trzech typów koncepcji, a mianowicie - koncepcji osadzonych w nurcie analitycznej filozofii prawa, w nurcie filozofii hermeneutycznej oraz w nurcie argumentacyjnym, koncentruję na koncepcjach analitycznych .
Pierwszy rozdział opracowania poświęcony jest ustaleniom metodologicznym i pojęciowym, w tym pojęciu wykładni rozszerzającej. W pięciu kolejnych rozdziałach omówiono analityczne koncepcje wykładni oraz ich adekwatność dla ujęcia wykładni rozszerzającej. Dwa ostatnie rozdziały poświęcone są zagadnieniom szczególnym - rozdział siódmy zagadnieniu początku wykładni - zasadzie clara non sunt interpretanda, natomiast rozdział ósmy problemowi istotnemu szczególnie dla współczesnej praktyki interpretacyjnej - wykładni prowspólnotowej i jej relacji do wykładni rozszerzającej.
Kończąc uwagi wstępne chciałbym podziękować osobom, które przyczyniły się do powstania książki. Moje najserdeczniejsze podziękowania winien jestem Panu Profesorowi Tomaszowi Gizbertowi-Studnickiemu za wspieranie wysiłków badawczych, liczne dyskusje oraz atmosferę pracy w Katedrze Teorii i Filozofii Prawa, a aktualnie Katedrze Teorii Prawa, sprzyjającą naukowej dyskusji i podejmowaniu problemów badawczych. Dziękuję także serdecznie moim kolegom z Katedry - Panu Doktorowi Andrzejowi Grabowskiemu oraz Panu Doktorowi Michałowi Araszkiewiczowi za niezwykle cenne uwagi, które w istotny sposób wpłynęły na ostateczny kształt tego opracowania. Dziękuję bardzo mojemu synowi Maciejowi z pomoc w kwestiach technicznych.
RozdziałIZagadnienia pojęciowe i ustalenia metodologiczne
1.Zakres ustaleń pojęciowych i metodologicznych
Próba analizy niemal każdego zagadnienia istotnego w prawoznawstwie napotyka na kontrowersje natury pojęciowej, czy też nieco ogólniej - metodologicznej. Stąd też dokonanie określonych ustaleń metodologicznych, traktowanych także jako program minimum ustaleń pojęciowych, stało się pewnym warsztatowym standardem. Z takim obszarem rozważań prawniczych, notoryjnie spornym pojęciowo i wymagającym metodologicznych ustaleń, mamy do czynienia właśnie w problematyce szeroko rozumianej wykładni prawa . Dyskusje i spory dotyczące samego pojęcia wykładni, przyjmowanej koncepcji normy prawnej, przedmiotu interpretacji, koncepcji znaczenia itd., często wynikające z akceptacji odmiennych stanowisk aksjologicznych, czy szerzej - filozoficznych, doprowadziły do sformułowania w polskiej teorii wykładni przynajmniej kilku kompletnych i spójnych koncepcji interpretacji prawniczej. Są to koncepcje na tyle odmienne, że zamiast po raz kolejny podejmować próbę dokonania ustaleń pojęciowych i metodologicznych...
Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX