Antonów Dobrosława, Wykładnia prawa podatkowego po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej

Niniejsza praca poświęcona jest ustaleniu charakteru wykładni prawa podatkowego po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Wymaga to uwzględnienia zarówno problematyki wykładni prawa w ogólności, cech swoistych prawa podatkowego, decydujących o charakterze jego wykładni, jak i uwzględnienia konsekwencji prawnych członkostwa Polski w Unii Europejskiej.

Przedmiotem rozważań autorki jest wykładnia konkretnej dziedziny prawa - prawa podatkowego - z uwzględnieniem wszelkich odrębności wynikających z jego cech. Analiza samej teorii prawa została natomiast przedstawiona w pracy jedynie w zakresie koniecznym dla zbudowania podstaw wykładni prawa podatkowego, wzbogaconych następnie i ukierunkowanych ściśle na specyfikę procesów interpretacyjnych przepisów prawa podatkowego. Jednym z głównych założeń pracy jest bowiem przyjęcie, że teoria prawa powinna być odnoszona do poszczególnych gałęzi prawa, a generalne zasady wykładni muszą być konfrontowane z regułami rządzącymi określoną gałęzią prawa. Z punktu widzenia podmiotów dokonujących wykładni operatywnej, niezwykle ważny jest zatem dorobek dogmatyki prawa, obejmujący określenie swoistych preferencji i ograniczeń w zakresie wykorzystania poszczególnych rodzajów wykładni konkretnej gałęzi prawa. Dla prawidłowej wykładni prawa podatkowego jest konieczne jednak nie tylko uwzględnienie jego cech swoistych, a więc przedmiotu i metody regulacji oraz funkcji prawa podatkowego w systemie prawa obowiązującego w Polsce, ale także wszelkich zmian zachodzących w systemie prawa oraz rzeczywistości prawnej, społecznej i gospodarczej państwa. Chodzi więc o umiejscowienie przepisów prawa podatkowego w realiach zmieniającej się rzeczywistości prawnej i gospodarczej.

Istotne zmiany prawa, jak również zmiany gospodarcze i społeczne, nastąpiły po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Zmiany te obejmują w pierwszej kolejności poszerzenie systemu źródeł prawa obowiązującego w Polsce o źródła prawa wspólnotowego. Częścią prawa wspólnotowego są przepisy z zakresu prawa podatkowego. W polu interpretacji prawa podatkowego, wraz ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, znalazły się więc źródła prawa wspólnotowego. Wiąże się to z istotnymi zmianami materiału wykładni prawa podatkowego, co z kolei determinuje strategię jego wykładni. Stąd, zgodnie z tematem pracy, analiza wykładni prawa podatkowego prowadzona jest z punktu widzenia konsekwencji prawnych członkostwa Polski w Unii Europejskiej, a więc w kontekście przyjęcia dorobku prawnego Wspólnoty. Podstawowym celem pracy jest zatem wskazanie wpływu na wykładnię językową, systemową i celowościową prawa podatkowego, przyjętego wraz z akcesją do Unii Europejskiej dorobku prawnego Wspólnoty, zwłaszcza zaś źródeł prawa wspólnotowego.

Określenie wpływu członkostwa Polski w Unii Europejskiej na strategię interpretacji prawa podatkowego jest uzasadnione zarówno z punktu widzenia dogmatyki, jak i praktyki prawa podatkowego. Zagadnienia te mają ze swej istoty szeroki zakres i wymagają interdyscyplinarnego, systemowego podejścia. Prawo podatkowe, z kolei, ze względu na swoje cele, odgrywa szczególnie istotną rolę w obrocie gospodarczym. Postulat osiągnięcia określonego poziomu jego harmonizacji jest warunkiem funkcjonowania wspólnotowego rynku w zgodzie z ideami, jakie legły u podstaw integracji europejskiej. Stąd też strategia wykładni prawa podatkowego zasługuje na odpowiednie wyeksponowanie na tle prezentowanych w literaturze ogólnych zasad stosowania prawa wspólnotowego. Opracowania z zakresu prawa wspólnotowego, szczególnie cenne z teoretycznego punktu widzenia, nie zawsze są w sposób bezpośredni przydatne dla prawa podatkowego, gdyż nie do końca uwzględniają istotę tego prawa i właściwe mu relacje z porządkiem prawnym Wspólnoty. Zasadne jest zatem poszukiwanie takich aspektów analizowanej problematyki, które pozwolą na wyraźne wskazanie strategii wykładni prawa podatkowego. Usystematyzowanie tych zagadnień jest nader istotne nie tylko ze względu na potrzebę uporządkowania dorobku teorii prawa podatkowego, ale także z punktu widzenia praktyki, a więc ze względu na podmioty dokonujące wykładni operatywnej prawa podatkowego.

Do kręgu adresatów niniejszego opracowania zaliczyć można przede wszystkim podmioty dokonujące operatywnej wykładni prawa podatkowego, a więc praktyków-sędziów, doradców podatkowych i pracowników administracji podatkowej. Praca może także okazać się interesująca i przydatna dla osób studiujących prawo, których zainteresowania są skierowane na prawo podatkowe, a także dla osób zainteresowanych zagadnieniami z zakresu prawa wspólnotowego i wykładni prawa w ujęciu teoretycznym. Lektura niniejszej pracy może pozwolić im na ciekawe spostrzeżenia dotyczące tychże dyscyplin ocenianych z perspektywy konkretnej gałęzi prawa - prawa podatkowego.

Praca składa się z dwóch części: z rozdziałów poświęconych ewolucji znaczenia i sposobu wykorzystywania wykładni językowej, systemowej i celowościowej w procesie stosowania prawa podatkowego oraz poprzedzających je rozdziałów porządkujących przesłanki tejże ewolucji. Tak więc, pracę otwierają ustalenia dotyczące wpływu systemu źródeł prawa na wykładnię prawa oraz rozważania poświęcone systemowi źródeł prawa w Polsce w kształcie wynikającym z przyjęcia dorobku prawnego Wspólnoty, ze szczególnym uwzględnieniem systemu źródeł prawa podatkowego (rozdział I).

Dalsza analiza jest poświęcona wskazaniu swoistych cech prawa wspólnotowego (prawa wspólnotowego w ogólności oraz specyficznych cech poszczególnych jego źródeł), których konsekwencją są szczególne cechy jego wykładni determinujące czynności interpretacyjne krajowych podmiotów stosujących prawo podatkowe (rozdział II).

W porządku prawnym Wspólnoty ważne miejsce zajmuje Europejski Trybunał Sprawiedliwości, który swoją działalnością w sposób istotny wpływa na proces wykładni i stosowania prawa wspólnotowego oraz prawa krajowego w zgodzie z prawem wspólnotowym, stąd w pracy podjęto próbę określenia sposobu, w jaki orzecznictwo ETS kształtuje wykładnię prawa podatkowego (rozdział III). Omówione w trzech pierwszych rozdziałach pracy przesłanki, decydujące o konieczności nowego spojrzenia na wykładnię prawa podatkowego, prowadzą do szczegółowych rozważań w zakresie ich wpływu na wykładnię językową prawa podatkowego (rozdział IV) oraz wykładnię pozajęzykową (systemową i celowościową - rozdział V).

Rozważania zawarte w poszczególnych fragmentach pracy oparte są na analizie rozwiązań prawnych prawa krajowego i wspólnotowego oraz dorobku doktryny prawa, przy czym doktryna rozpatrywana jest w trzech głównych obszarach: w zakresie teorii prawa, w jej fragmentach dotyczących pojęcia wykładni prawa, w zakresie prawa podatkowego, w kontekście jego cech decydujących o swoistym charakterze wykładni tego prawa oraz prawa wspólnotowego w zakresie jego źródeł, ich miejsca w systemie źródeł prawa obowiązującego w Polsce oraz zasad jego stosowania i wykładni. Tezy dotyczące cech prawa wspólnotowego z zakresu podatków zostały poparte analizą prawodawstwa wspólnotowego. Badania zostały także wzbogacone o analizę strategii interpretacji prawa podatkowego, przyjętej przez podmioty stosujące prawo. Chodzi więc o orzecznictwo ETS, orzeczenia sądów krajowych oraz interpretacje organów podatkowych.