Kalisz Anna, Wykładnia i stosowanie prawa wspólnotowego

Monografie
Opublikowano: Oficyna 2007
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Wykładnia i stosowanie prawa wspólnotowego

Autor fragmentu:

Wstęp

Niniejsza praca stanowi próbę ukazania roli wykładni operatywnej Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (dawnego Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, występującego często pod skrótem ETS), dotyczy zatem wpływu tzw. case-law na proces stosowania prawa wspólnotowego (a niekiedy również krajowego) przez sądy ponadnarodowe i krajowe. Punktem odniesienia dla zawartych w niej rozważań jest przede wszystkim sądowy typ stosowania prawa, gdzieniegdzie jednak pojawiają się także uwagi związane z typem administracyjnym. Pojęcie wykładni operatywnej jest tu rozumiane szeroko, jako całokształt czynności dotyczących ustalenia kręgu źródeł prawa mających zastosowanie w danym procesie, a następnie sformułowania podstawy normatywnej dla wydania konkretnej decyzji. Wykładni tego rodzaju dokonuje się w ramach proceduralnego nakazu podjęcia decyzji, opierając się na założeniu o racjonalności porządku prawnego oraz zakładając, że jej rezultatem będzie pewien "fragment" normy wystarczający do ustalenia konsekwencji prawnych w danym procesie.

Oczywiście podczas formułowania powyższej definicji, jak i opisu modelowego przebiegu poszczególnych rozumowań decyzyjnych nie da się uniknąć pewnych uproszczeń dotyczących ogólnego paradygmatu stosowania prawa czy też przywoływanych koncepcji teoretycznoprawnych.

Warto również na wstępie wyjaśnić znaczenie takich pojęć, jak "prawo europejskie", "prawo unijne" (European Union law), "prawo wspólnotowe" (European Community law), "prawo krajowe" oraz "prawo wewnętrzne".

Prawo europejskie jest właściwie najmniej precyzyjnym spośród wymienionych terminów. Pojęcie to bowiem może być rozumiane w sensie szerszym lub węższym. W pierwszym znaczeniu obejmuje prawo tworzone w obrębie różnych europejskich organizacji międzynarodowych (jak np. Rada Europy), w drugim zaś - prawo Wspólnot Europejskich oraz prawo Unii Europejskiej. Należy także dokonać rozróżnienia pomiędzy tymi dwoma pojęciami. "Prawo unijne" jest pojęciem bardziej pojemnym, w którym zawiera się "prawo wspólnotowe" (jako prawo obejmujące tzw. I filar Unii oraz Unię Walutową) obok filarów II i III. Prawo wspólnotowe jest systemem ponadnarodowym i charakteryzuje się opisanymi w pracy cechami znamiennymi dla tej kategorii, których nie posiadają pozostałe dwa filary UE.

Prezentowane rozważania dotyczą stosowania prawa ponadnarodowego przez kompetentne organy, tj. ETS oraz podmioty krajowe. W obu przypadkach punktem odniesienia dla procesu decyzyjnego są orzeczenia Trybunału.

Pojęcia "prawo krajowe" czy "prawo wewnętrzne" zostały w pracy użyte jako synonimy określające prawo poszczególnych państw członkowskich. Należy mieć jednak na uwadze niedoskonałość tych terminów.

Warto też - jak się zdaje - wyjaśnić kwestie dotyczące takich pojęć, jak system i porządek prawny. Wprawdzie bywają one w pracy używane zamiennie, lecz jednak nie są synonimami. Za "porządek prawny" przyjęto "zbiór wszystkich reguł funkcjonujących w obrocie prawnym i stanowiących potencjalne podstawy normatywne podejmowania decyzji" , "system prawny" natomiast rozumiany jest bardziej pozytywistycznie, jako "całokształt obowiązujących w danym państwie norm prawnych" . Niezależnie od istnienia w ramach nauki prawa innych sposobów rozumienia porządku prawnego i związku tego pojęcia z systemem prawa, kluczową różnicę, uwypukloną na potrzeby pracy, stanowi przymiotnik "obowiązujący". W świetle powyższych definicji na system prawa składają się wiążące, obowiązujące przepisy, porządek prawa natomiast jest zjawiskiem "pojemniejszym", gdyż zawiera w sobie inne "reguły (...) stanowiące potencjalne podstawy normatywne podejmowania decyzji" . Dla procesu stosowania prawa rozróżnienie to jest o tyle istotne, że w ramach porządku prawnego mogą się znaleźć, jako źródła podstawy decyzji, także normy i kryteria niemające charakteru formalnie wiążącego, co jest charakterystyczne dla prawa wspólnotowego (np. soft law, orzecznictwo ETS, kryteria otwarte). Równocześnie jednak ze względu na specyfikę źródeł prawa WE synonimiczne stosowanie tych terminów w powyższym rozumieniu wydaje się na miejscu, gdyż jest to raczej dynamiczny proces, a nie ukształtowany porządek czy system.

Aby praca nie spotkała się z krytyką większą niż ta, na jaką zapewne zasługuje, warto może w tym miejscu dodać kilka ogólnych uwag o jej zawartości.

Założeniem pracy jest skonfrontowanie reguł rządzących poszukiwaniami źródeł prawa i jego interpretacją, które wynikają z orzecznictwa prejudycjalnego ETS, z prawidłowościami charakteryzującymi model stosowania prawa międzynarodowego i - przede wszystkim - krajowego. Wbrew tytułowi czasem nie da się jednak uniknąć wzmianek o kwestiach związanych z tworzeniem prawa. Mimo że w kontynentalnej kulturze prawnej odrębność stosowania i tworzenia prawa jest bardzo wyraźna, oba te procesy oddziałują na siebie tak silnie, że niekiedy nie sposób analizować ich w zupełnym od siebie oderwaniu.

Praca nie stanowi przeglądu całości istniejącego - olbrzymiego zresztą - case-law Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Przytaczane w niej wybrane orzeczenia mają charakter przede wszystkim egzemplifikacyjny wobec prezentowanych tez teoretycznoprawnych. Starano się cytować (w przypisach pracy) zwłaszcza te orzeczenia, które ściśle dotyczą omawianych kwestii, przy czym zaniechano opisywania stanów faktycznych, mogłoby to bowiem obniżyć przejrzystość i czytelność pracy. Cytaty przytaczane są głównie wtedy, gdy fragment orzeczenia stanowi wyraźną ilustrację rozważanych przez autorkę zagadnień. W przypadku zaś, gdy nie dało się wyodrębnić z kontekstu względnie zwięzłego fragmentu, poprzestano na odesłaniu do kilku akapitów decyzji.

Nie było zamierzeniem autorki opisanie wszystkich polskich i światowych koncepcji dotyczących wykładni prawa, lecz jedynie próba porównania przebiegu procesów szeroko rozumianej interpretacji w przypadku prawa wspólnotowego oraz krajowego, z uwzględnieniem odniesień do prawa międzynarodowego. Wprawdzie Kaufmannowska teza, iż "przed wykładnią nie ma prawa", niezupełnie przystaje do wyrosłej z pozytywizmu polskiej tradycji prawnej, to jednak warto - zwłaszcza w dobie konwergencji, globalizacji i integracji europejskiej oraz postmodernistycznego spojrzenia na istotę prawa - poświęcić nieco uwagi wpływowi fazy interpretacyjnej na całość procesu stosowania prawa i pośrednio także na postrzeganie całości systemu prawnego.

Inspiracją do napisania tej pracy był m.in. fakt, że teoria prawa wspólnotowego bądź unijnego, które są same w sobie dziedzinami bardzo pragmatycznymi, znajduje się właściwie in statu nascendi, zaś niniejsze opracowanie może się w swoim skromnym i ograniczonym zakresie przyczynić do jej rozwoju.

Właśnie ze względu na ów rozwojowy charakter wspólnotowej jurysprudencji i brak osobnej aparatury pojęciowej wykorzystano w pracy "siatkę terminologiczną" znaną polskiej teorii prawa i skonstruowaną na potrzeby autonomicznego porządku krajowego.

Autor fragmentu:

RozdziałI
Struktura systemu prawnego Wspólnot Europejskich

Prawo wspólnotowe tworzy osobny porządek prawny, który ma wiele swoistych cech odróżniających go od prawa tak międzynarodowego, jak i wewnętrznego. O możliwości funkcjonowania prawa ponadnarodowego (supranational law ) - jako formy pośredniej, przełamującej dualistyczny podział na prawo wewnętrzne i międzynarodowe - pisano już w literaturze międzywojennej, a więc na długo przed powołaniem do życia Wspólnot Europejskich. Po powstaniu WE zagadnienie to nadal budziło w polskiej i światowej doktrynie wiele kontrowersji , które zostały rozwiane niejako przez same Wspólnoty, gdyż Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w swoim orzecznictwie wyraźnie stwierdził odrębność systemu prawa wspólnotowego . Początkowo (w sprawie Van Gend & Loos ) Trybunał sklasyfikował prawo wspólnotowe jako swoistą podgrupę porządku międzynarodowego ("a new legal order of international law"), później jednak w kolejnych wyrokach uznał je za całkowicie odrębną kategorię (Costa v. ENEL : "own legal system,...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX