Banasiuk Joanna, Współtwórczość i jej skutki w prawie autorskim

Monografie
Opublikowano: LEX 2012
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Współtwórczość i jej skutki w prawie autorskim

Autor fragmentu:

Wprowadzenie

Analiza zagadnienia współtwórczości i jej skutków w prawie autorskim stanowi ważną i aktualną, a zarazem trudną problematykę badawczą. Doniosłość i współczesność tematyki wynika z faktu, że współtwórczość jest zjawiskiem częstym, a liczba sytuacji, w których powstaje problem współtwórczości, wykazuje tendencję wzrastającą . W praktyce powstaje coraz więcej utworów, które są efektem wspólnej pracy twórczej kilku osób. Wydaje się, że jest to konsekwencją dwóch czynników – z jednej strony występowania wspólnych zainteresowań, a z drugiej silnej konkurencji wymuszającej na twórcach nieustanną troskę o poziom i wartość utworów oraz de facto dyktującej „odpowiedni” rozmiar dorobku twórczego. Jest to szczególnie widoczne w działalności naukowej, gdzie coraz więcej artykułów, monografii czy nawet prac doktorskich i habilitacyjnych powstaje jako efekt współtworzenia. Współtwórczość jest niełatwym problemem, ponieważ na tle obowiązujących unormowań powstają liczne wątpliwości interpretacyjne i trudności w stosowaniu prawa.

Tematem rozprawy jest współtwórczość i jej skutki w prawie autorskim. Zagadnienie to nie stanowiło do tej pory przedmiotu pogłębionych rozważań w polskiej literaturze prawniczej i judykaturze, z wyjątkiem istotnego studium prof. J. Błeszyńskiego sprzed blisko dwudziestu lat. Generalnie można stwierdzić, że problematykę współtwórczości podejmuje się tradycyjnie przy okazji całościowych opracowań dotyczących prawa autorskiego oraz w nielicznych artykułach, które nie są jednak w stanie ukazać w pełni złożoności tej materii. W związku z tym wiele zagadnień dotyczących współtwórczości wymaga nadal rozstrzygnięcia.

Zasadniczym celem rozprawy jest ustalenie przesłanek, które można uznać za decydujące i konieczne do powstania utworu współautorskiego oraz wskazanie wynikających z tego skutków prawnych w prawie autorskim. Rozważania w tym przedmiocie zostały oparte na dwóch przeciwstawnych modelach prawa autorskiego, tzn. monistycznym, przyjętym m.in. w Niemczech, oraz dualistycznym, charakterystycznym dla polskiej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Analiza zagadnienia współtwórczości na podstawie różnych modeli prawa autorskiego umożliwia przedstawienie w sposób pełniejszy problematyki będącej przedmiotem rozprawy. Istotnym argumentem przemawiającym za wykorzystaniem dorobku niemieckiej doktryny i judykatury jest bogata literatura przedmiotu, co umożliwiło przeprowadzenie szerszych rozważań. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że niemieckie ustawodawstwo i poglądy przedstawicieli doktryny tradycyjnie stanowią punkt odniesienia dla rozważań w przedmiocie współtwórczości na gruncie polskiej literatury przedmiotu.

Zadania, jakie postawiono rozprawie, sprowadzają się do:

wskazania decydującej przesłanki powstania utworu współautorskiego,

ustalenia, czy porozumienie współtwórców jest konieczne do powstania utworu współautorskiego,

sformułowania otwartego katalogu wkładów twórczych i nietwórczych do utworu współautorskiego na podstawie dorobku judykatury,

dokonania wykładni art. 9 ust. 1 pr. aut., w szczególności w odniesieniu do kwestii wspólności praw autorskich przysługujących współtwórcom,

określenia charakteru wspólności autorskich praw majątkowych przysługujących współtwórcom,

wskazania zasad wykonywania autorskich praw majątkowych do utworu współautorskiego,

rozważenia dopuszczalności objęcia wspólnością niektórych autorskich praw osobistych.

Główne hipotezy rozprawy przedstawiają się następująco:

1.

Przyjęcie odmiennych modeli prawa autorskiego wpływa na sposób unormowania skutków prawnych współtwórczości.

2.

Zasadniczą przesłanką powstania utworu współautorskiego jest wniesienie twórczego wkładu w utwór współautorski.

3.

Trudno mówić o powstaniu utworu współautorskiego w sytuacji braku porozumienia między współtwórcami.

4.

Wspólność praw autorskich do utworu współautorskiego obejmuje autorskie prawa majątkowe. Wspólność autorskich praw majątkowych można określić jako wspólność szczególnego rodzaju, do której stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych.

5.

Zastosowanie przez ustawodawcę instytucji odesłania do odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych nie stanowi właściwej techniki prawodawczej dla unormowania wspólności autorskich praw majątkowych.

6.

Wykonywanie określonych praw osobistych wymaga jednomyślności współtwórców.

Przedstawione główne wątki rozprawy nie pozostają bez wpływu na jej strukturę. Rozprawa została podzielona na dwie części, które łącznie obejmują sześć rozdziałów. Pierwsza część obejmuje rozdziały I–IV i dotyczy istoty współtwórczości. W drugiej części zawarto rozdziały V i VI i stanowi ona analizę skutków prawnych współtwórczości.

W rozdziale I rozprawy przedstawiono ewolucję unormowania utworu współautorskiego w poszczególnych ustawach w prawie niemieckim i polskim, poczynając od rozwiązań prawnych przyjętych pod koniec XIX w., przez rozwój koncepcji współtwórczości w doktrynie i judykaturze w XX w., kończąc na obecnie obowiązujących unormowaniach. Rozdział II dotyczy problematyki twórczości i wniesienia twórczego wkładu jako zasadniczej przesłanki powstania współtwórczości. Zaprezentowano różne koncepcje dotyczące pojęcia „twórczość” w świetle poglądów przedstawicieli doktryny niemieckiej i polskiej oraz orzecznictwa sądowego. Poddano analizie różnice między cechą „indywidualności” i „oryginalności” utworu z uwagi na zamienne używanie tych terminów zarówno przez judykaturę, jak i przedstawicieli literatury przedmiotu. Przeprowadzono rozważania w celu ustalenia, kto jest współtwórcą utworu współautorskiego. Analiza dorobku polskiej i niemieckiej judykatury pozwoliła na ustanowienie przykładowego, otwartego katalogu wkładów o charakterze twórczym i nietwórczym. Dokonanie takiego podziału powinno ułatwić sądom przeprowadzenie rozróżnienia między współautorstwem a współudziałem w procesie powstawania utworu. W rozdziale III zostały wskazane rozbieżności co do kwalifikacji porozumienia współtwórców jako przesłanki współtwórczości. Zbadano, czy jest możliwe powstanie utworu współautorskiego w braku porozumienia. Podkreślenia wymaga fakt, że na gruncie literatury przedmiotu występują znaczne różnice poglądów w tym przedmiocie, a orzecznictwo sądowe przeszło w tym zakresie pewną ewolucję. Dokonano oceny statusu dzieła porzuconego, a następnie ukończonego przez osobę trzecią. Poddano analizie charakter prawny porozumienia oraz jego treść i formę. Dla pełniejszego przedstawienia istoty współtwórczości w rozdziale IV dokonano porównania utworu współautorskiego z innymi rodzajami dzieł łączących wkłady twórcze pochodzące od kilku osób.

Druga część rozprawy dotyczy analizy skutków prawnych powstania współtwórczości. W rozdziale V dokonano wykładni przepisu art. 9 ust. 1 pr. aut. stanowiącego, że współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Na tej podstawie wskazano, jakie prawa autorskie do utworu współautorskiego podlegają wspólności oraz określono jej charakter. Przedmiotowa problematyka jest kwestią sporną na gruncie doktryny. Rozdział VI dotyczy zagadnienia wykonywania praw autorskich do utworu współautorskiego. Zostały przeprowadzone rozważania na gruncie teorii prawa i techniki prawodawczej w przedmiocie odesłania przez ustawodawcę w art. 9 ust. 5 pr. aut. do odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych w celu zbadania, czy przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie jest odpowiednie dla unormowania sposobu wykonywania autorskich praw majątkowych do utworu współautorskiego. Wskazano zasady wykonywania autorskich praw majątkowych i osobistych przysługujących współtwórcom. Poddano analizie kwestię, czy z uwagi na praktykę obrotu odbiegającą de facto od przyjętych rozwiązań prawnych oraz postępującą komercjalizację dóbr osobistych, można dopuścić rozporządzanie autorskimi prawami osobistymi.

Analiza problematyki współtwórczości wymagała zastosowania kilku metod badawczych. Wykorzystanie w pracy metody historycznej, zarówno w ujęciu pragmatycznym, jak i genetycznym, pozwoliło przedstawić ewolucję unormowania współtwórczości w polskim i niemieckim prawie autorskim. Przybliżenie genezy i kierunków rozwoju – począwszy od rozwiązań prawnych przyjętych w XIX w. – umożliwiło ocenę poszczególnych zmian legislacyjnych. W zakresie analizy tekstów normatywnych wykorzystano kilka metod prawniczych, które pozwoliły właściwie zinterpretować intencje ustawodawcy – metodę egzegezy tekstu prawnego, analizę lingwistyczną tekstu prawnego, odniesiono się do hermeneutyki prawniczej jako metody wyjaśnienia tekstu oraz zastosowano metodę leksykalną. Pełniejszej analizie zagadnienia współtwórczości pomogło zastosowanie metody komparatystycznej. Metoda ta – pełniąca funkcję aplikacyjną – pozwoliła na przedstawienie odmienności sposobów ujęcia współtwórczości i wskazania podobnych rozwiązań w prawie niemieckim i polskim. W konsekwencji wyjście poza system prawa polskiego umożliwiło szersze spojrzenie na problematykę współtwórczości i dokonanie oceny rozwiązań prawnych przyjętych w prawie polskim.

W rozprawie uwzględniono problematykę utworu audiowizualnego w zakresie uzasadnionym tematyką pracy. Dzieło audiowizualne jest swego rodzaju hybrydą, ponieważ posiada w zasadzie zarówno cechy utworu współautorskiego rozłącznego i nierozłącznego, utworu połączonego, jak i zbiorowego. Problematyka audiowizualna jest zagadnieniem istotnym z uwagi na jej skalę i złożoność, zwłaszcza w kontekście przyjęcia nowych rozwiązań ustawowych.

W rozprawie nie podjęto rozważań dotyczących zagadnienia wspólności praw wyłącznych do dóbr własności przemysłowej. Prawa wyłączne do dóbr własności przemysłowej różnią się od praw autorskich do utworu. Ich źródłem jest zdarzenie prawne wskazane w ustawie, a korzystanie z przedmiotu własności jest uzależnione od wydania decyzji administracyjnej przez Urząd Patentowy. Natomiast powstanie praw autorskich do utworu jest niezależne od spełnienia jakichkolwiek formalności, a ochrona autorskoprawna powstaje z chwilą ustalenia utworu. Prawa wyłączne do dóbr własności przemysłowej mogą przysługiwać wspólnie kilku osobom. W świetle ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej można wskazać m.in.: wspólność praw do patentu (art. 72 p.w.p.), wspólność prawa do uzyskania patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji (art. 11 ust. 2 p.w.p.), wspólność wzorów użytkowych i praw na wzorach użytkowych (art. 100 ust. 1 p.w.p), wspólność wzorów przemysłowych i praw z rejestracji wzoru przemysłowego (art. 118 ust. 1 p.w.p.), wspólność prawa ochronnego na znak towarowy (art. 159 p.w.p.) oraz wspólność praw z rejestracji topografii układu scalonego (art. 221 ust. 1 p.w.p.). Pozostawienie poza zakresem rozprawy zagadnienia wspólności praw wyłącznych do dóbr własności przemysłowej wynika z faktu, że tak istotne rozszerzenie problematyki badawczej spowodowałoby niemożność przeprowadzenia pogłębionej analizy współtwórczości na gruncie prawa autorskiego.

Poza zakresem szerszych rozważań pozostawiono problematykę naruszenia praw autorskich do utworu współautorskiego, ochronę prawną współautorów oraz zagadnienie odpowiedzialności cywilnej i karnej z tytułu naruszenia praw autorskich przysługujących współtwórcom. Objętość rozprawy nie pozwalała wyczerpująco ustosunkować się do tych zagadnień. Przedmiotowa problematyka jest kwestią niezwykle istotną z punktu widzenia praktyki. Do najczęstszych przypadków naruszenia praw autorskich do dzieła współautorskiego można zaliczyć m.in. naruszenie autorskich praw osobistych, w tym prawa do autorstwa utworu przez jednego ze współautorów, który nie wykazał autorstwa innego współtwórcy. Podobnie osoba trzecia albo wydawca utworu jako silniejsza strona umowy wydawniczej, decydując samodzielnie np. o kolejności oznaczenia autorstwa, ingeruje w ten sposób w autorskie prawa osobiste twórcy. Szczegółowa analiza przedmiotowych zagadnień znacznie poszerzyłaby rozmiary rozprawy. Autorka dostrzega jednak wagę i znaczenie tej problematyki dla praktyki.

Przygotowanie rozprawy było możliwe dzięki kwerendom bibliotecznym w Instytucie Własności Intelektualnej, Ochrony Konkurencji i Prawa Podatkowego Maxa Plancka w Monachium (Max-Planck-Institut für Geistiges Eigentum, Wettbewerbs- und Steuerrecht). Umożliwiło to zebranie materiałów źródłowych, w tym niemieckiej literatury i orzecznictwa sądowego. Autorka miała możliwość zapoznania się z niemieckim systemem prawa oraz opanowania terminologii prawniczej podczas stypendium w ramach programu Socrates Erasmus na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Münsterze (Westfälische Wilhelms-Universität Münster). Stało się ono inspiracją do skorzystania z dorobku literatury i judykatury niemieckiej w trakcie przygotowywania niniejszej rozprawy. Wykorzystano w niej materiały źródłowe zebrane podczas kwerend bibliotecznych w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Bogate zbiory biblioteki Instytutu poszerzyły znacząco literaturę przedmiotu wykorzystaną w pracy.

Autor fragmentu:

RozdziałI
Utwór współautorski w ujęciu historycznym

1.Uwagi ogólne

Prawo autorskie, jako powiązane z jednej strony z historią kultury, z drugiej z uwarunkowaniami struktury społecznej o charakterze gospodarczym i technicznym, wykazuje bardzo dynamiczny charakter. Zwłaszcza rozwój koncepcji prawa autorskiego w drugiej połowie XIX w., wyjaśniających stosunki prawne będące konsekwencją stworzenia dzieła, ustanowił podstawy dla nowoczesnego modelu prawa autorskiego . Obecnie największe znaczenie dla ukształtowania treści prawa autorskiego na gruncie europejskiego ustawodawstwa mają dwa zasadnicze modele prawa autorskiego – monistyczny, przyjęty m.in. w Republice Federalnej Niemiec i Austrii, oraz dualistyczny, na którym została oparta m.in. polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a także ustawy francuska, włoska oraz hiszpańska. Problematyka sposobu ukształtowania treści prawa autorskiego była od dawna przedmiotem zainteresowania doktryny. Przedstawiciele literatury przedmiotu podejmowali szeroką dyskusję na temat zasadności wyboru danego...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX