Krzysztofik Edyta, Wsparcie pokoju we współczesnych stosunkach międzynarodowych

Wojna i pokój to dwa przeciwstawne pojęcia, które kształtują historię ludzkości, jej wielkie osiągnięcia, kulturę, sztukę, ale pierwsze z nich stanowi również dowód okrucieństwa, do którego jest zdolny niczym nieograniczony człowiek. Wymienione zjawiska towarzyszą człowiekowi od początku jego istnienia w rodzinie, grupie społecznej, państwie, społeczności międzynarodowej. Rozwój cywilizacyjny ludzkości, jej świadomości, kultury nierozerwalnie łączy się ze wzrostem zainteresowania problemami wojny i pokoju. Każdy etap w historii ludzkości charakteryzuje się innym podejściem do tej problematyki. Ewaluowało ono od akceptacji czy nawet pochwały wojny, jako naturalnego sposobu regulowania stosunków między państwami, przez próby ograniczenia liczby prowadzonych wojen i "cywilizowania" działań wojennych, po odrzucenie wojny i zakaz użycia siły w stosunkach zewnętrznych.

W kontekście podjętych rozważań istotne jest zdefiniowanie pojęcia "pokoju", które współcześnie jest nośnikiem wielu znaczeń.

"Pokój" to określenie występujące często w literaturze i życiu codziennym. Jego jednoznaczne zdefiniowanie stwarza jednak wiele problemów. Powszechnie przyjmuje się, że pokój to wartość uniwersalna, wspólna dla całej społeczności ludzkiej, stanowiąca proces ulegający stałym przeobrażeniom. Fenomen tego pojęcia sprawia, że przy braku jednoznacznej definicji funkcjonuje ono w społeczności jako nośnik pewnych wartości precyzowanych indywidualnie przez podmiot stosujący.

Leksykon PWN definiuje pokój jako "stan w stosunkach między państwami, polegający na powstrzymywaniu się od użycia siły wobec siebie, utrzymywaniu stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych" . Definicja ta wydaje się niewystarczająca. Po pierwsze, odwołuje się ona wyłącznie się do jednej tylko sfery - międzynarodowej. Po drugie, wskazuje zakaz "użycia siły" jako jedyną przesłankę pokoju we wzajemnych relacjach między państwami, pomijając takie formy jak na przykład groźba użycia siły, szantaż, dyskryminacja. Te sposoby oddziaływania na państwa również uniemożliwiają osiągniecie pokoju.

Szersze ujęcie proponuje Leksykon pokoju, który precyzuje samo pojęcie "pokoju" oraz osobno jego treści. Pojęcie to oznacza system wartości teoretycznych i normatywnych, natomiast jego treścią jest dążenie do osiągniecie pewnych warunków, które stanowią niezbędny element pokoju światowego .

J. Kukułka podaje jednolitą definicję pokoju jako "(...) wszystko to, co sprzyja pielęgnacji i rozwojowi wszelkich rodzajów twórczego ładu międzynarodowego oraz humanistycznych aspektów cywilizacji ludzkiej" .

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że definicja pojęcia "pokoju" rozwijała się wraz ze wzrostem zainteresowania tym problemem. W ten sposób wyodrębniono dwa aspekty pokoju: pozytywny i negatywny . Początkowo pokój postrzegany był jedynie w aspekcie negatywnym i rozumiany jako "brak wojny lub zorganizowanej przemocy kolektywnej" . Należy jednak podkreślić, że takie pojmowanie "pokoju" znacznie zawęża znaczenie tego pojęcia.

"Wojna" zaś oznacza stan, w którym państwa zrywają wzajemne stosunki i rozpoczynają walkę zbrojną. W. Góralczyk wymienia trzy rodzaje wojen: międzypaństwowe, domowe, narodowowyzwoleńcze . Fakt istnienia wojny wymaga zbrojnej interwencji jednego państwa wobec drugiego w celu narzucenia mu swojej woli. Podkreślić należy, że poza tą definicją znajdują się uciski społeczne, polityczne, gospodarcze itd., ustroje feudalne, totalitaryzmy. W tych sytuacjach nie spotykamy się z jawną interwencją zbrojną, ale innymi formami nacisku skierowanymi wobec zależnych podmiotów.

Inny aspekt pojęcia "pokój" określa je jako katalog wartości niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania jednostki. Przez to pojęcie należy rozumieć "szereg wartości takich jak: emancypacja jednostki ludzkiej, wolność, wyzwolenie z ucisku i obcej zależności, urzeczywistnienie równości, sprawiedliwości, przezwyciężenie wyzysku społecznego i gospodarczego, dyskryminacji rasowej, kulturalnej, integrację i koordynację członków w ramach systemu międzynarodowego" . Pozytywny aspekt definicji "pokoju" zawiera niezamknięty zbiór praw, który może ulegać rozszerzeniu. W tym przypadku mamy więc do czynienia z "pokojem" jako procesem podlegającym stałym przemianom.

J. Kondziela w swojej pracy dokonuje gruntownej analizy pojęcia "pokoju". Wskazuje na szereg uwarunkowań, które je kształtują. Szczególną uwagę zwraca na trzy przesłanki definiujące "pokój":

Dwie pierwsze przesłanki wydają się zrozumiałe, analizy natomiast wymaga trzecia z nich. W związku z tym powstała potrzeba zdefiniowania pojęcia przemocy jako elementu składowego pokoju. Zgodnie z poglądami J. Kondzieli "przemoc" to "wywieranie wpływu na ludzi, w wyniku którego ich aktualny poziom rozwoju somatycznego i duchowego jest mniejszy niż potencjalny poziom tego rozwoju" . Warunkiem zaistnienia przemocy zgodnie z tą definicją jest stan, w którym to, co potencjalne jest bardzie korzystne niż to, co aktualne. Dodatkowo zaś to, co aktualne możliwe było do uniknięcia .

Wracając do podstaw analizy opartej na dwóch definicjach pokoju należy zauważyć, że są one od siebie zależne. Pokój - to jak wykazano - stan bez przemocy i (przyjmując definicję pozytywną) zbiór wartości niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania człowieka. Należy przyjąć, że stworzenie stanu bez jakiejkolwiek formy przemocy stanowi dopiero podstawę do realizacji pozytywnej definicji pokoju, realizacji praw podstawowych.

Sobór Watykański II podkreślił, że pokój to nie tylko prosty brak wojny ani też nie sprowadza się jedynie do stanu równowagi sił sobie przeciwstawnych . Ojciec Święty Jan Paweł II dodał, że "jest procesem dynamicznym, który winien brać pod uwagę wszystkie czynniki sprzyjające pokojowi lub powodujące jego zakłócenie" .

Odrębnym pojęciem spotykanym w literaturze przedmiotu jest "pokój przez prawo". Koncepcja ta oparta jest na tezach filozoficznych H. Saint-Simona, H. Grocjusza i I. Kanta. Zakłada ona istnienie pokoju gwarantowanego przez międzynarodowy system prawny. Opiera się ona na kilku zasadach: równości wszystkich podmiotów stosunków międzynarodowych, wyrzeczeniu się wojny, pokojowym rozwiązywaniu sporów. Po zakończeniu I wojny światowej rozwinął się pogląd o potrzebie przeniesienia struktur wewnętrznych na płaszczyznę międzynarodową. Proponowano stworzenie "rządu światowego", czego konsekwencją byłaby częściowa utrata suwerenności przez poszczególne państwa. Doświadczenia II wojny światowej spowodowały dalsze przeobrażenia w kształtowaniu się treści pojęcia "pokój przez prawo". Gwarancję pokoju światowego widziano w przeobrażeniach w strukturze Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz stworzeniu precyzyjnego prawa międzynarodowego regulującego zdolności militarne państw.

Innym pojęciem jest "pokój przez siłę". Koncepcja ta zakłada możliwość utrzymywania pokoju dzięki właściwemu wykorzystaniu zdolności militarnych państwa .

Kolejnym pojęciem bezpośrednio związanym z pojęciem "pokoju" jest "prawo do życia w pokoju". Jak wykazano wyżej pokój oznacza brak wszelkiej przemocy oraz stan, kiedy realizowane są prawa podstawowe człowieka. Konsekwentnie w prawie międzynarodowym pojawia się prawo do życia i rozwoju w pokoju. Jego wprowadzenie podyktowane jest ścisłym związkiem między pokojem a właściwym rozwojem człowieka. Prawo do pokoju sformułowane zostało w deklaracji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych z dnia 15 grudnia 1978 r. o przygotowaniu społeczeństwa do życia w pokoju.

Współcześnie w literaturze przedmiotu występuje pojęcie "infrastruktury pokoju", która najogólniej opiera się na wzroście współzależności między uczestnikami stosunków międzynarodowych. Ich efektem jest powstanie "sieci" wzajemnych zależności, która wyłącza zasadność prowadzenia wojen, a nawet z jej perspektywy są one nielogiczne .

Istotne znaczenie dla budowania i umacniania pokoju międzynarodowego ma głoszona przez Kościół katolicki koncepcja "wychowania do pokoju". Koncepcja ta zaproponowana została przez Jana XXIII, następnie kontynuowana przez Pawła VI, który ustanowił każdy dzień 1 stycznia Światowym Dniem Pokoju, a rozwinięta przez Jana Pawła II.

Problem pokoju stanowi przedmiot badań wielu dyscyplin naukowych: socjologii, politologii, stosunków międzynarodowych i prawa - szczególnie prawa międzynarodowego. Należy również wskazać odrębną dziedzinę nauki - badania nad pokojem - która "stawia sobie za cel zbadanie przy pomocy metod naukowych warunków pokojowego współżycia na świecie: możliwości ich stworzenia i utrzymania" . Zakres przedmiotowy tej dziedziny obejmuje rozległe kategorie, które wpływają na szeroko rozumiany pokój. Należą do nich: kierunki rozwoju cywilizacyjnego, globalna rywalizacja strategiczna, wyścig zbrojeń i rozbrojenie, bezpieczeństwo międzynarodowe a bezpieczeństwo powszechne, światowa polityka społeczno-gospodarcza, światowe ruchy identyfikacji społecznej działające na rzecz pokoju, przemoc w stosunkach międzynarodowych, problemy społeczne, na przykład ochrona praw człowieka . Tak zarysowany - w sposób bardzo ogólny - zakres przedmiotowy badań nad pokojem wskazuje na złożoność problemu.

Pokój jako wartość, która stanowi cel ludzkości, bardzo często staje się również instrumentem polityki wielkich mocarstw (tzw. działania na rzecz pokoju), rozwoju ruchów nacjonalistycznych, organizacji pacyfistycznych, które dla osiągnięcia "pokoju" wykorzystują środki militarne. Przykładem, który najlepiej ilustruje taki mechanizm, były obchody dni pokoju w państwach socjalistycznych.

Temat pracy Wsparcie pokoju we współczesnych stosunkach międzynarodowych wskazuje, że przedmiotem badań podjętych w tej książce są działania, które nie są bezpośrednio ukierunkowane na zagwarantowanie pokoju, ale ich realizacja pozytywnie wpływa na zachowanie pokoju międzynarodowego.

Celem pracy jest wykazanie, że pokój uniwersalny jest możliwy do osiągnięcia jedynie przez poszanowanie i ochronę godności człowieka na poziomie krajowym, międzynarodowym i ponadnarodowym; stworzenie układu zasad konstytucyjnych, które ograniczają możliwość prowadzenia wojny i tym samym sprzyjają pokojowi, oraz stworzenie silnej zależności między państwami, która powoduje, że prowadzenie wojen staje się niemożliwe.

Pierwsze z powyższych założeń odwołuje się do przyjętej - po II wojnie światowej przez społeczność międzynarodową - godności człowieka jako podstawowej wartości. Z godności człowieka wywodzą się prawa i wolności, które są wspólne dla wszystkich ludzi bez względu na ich przynależność narodową lub inne cechy wyróżniające, ponieważ są immanentnie związane z osoba ludzką. Konsekwentnie od końca II wojny światowej kształtują się systemy ochrony praw człowieka na poziomie międzynarodowym, ponadnarodowym oraz następuje redefinicja praw i wolności w kontekście godności człowieka w konstytucjach państw europejskich.

Drugie założenie łączy się z procesem kształtowania się zasad konstytucyjnych:

Współcześnie rozwiązania sprzyjające pokojowi wzbogacone zostały o konstytucyjne upoważnienie do ograniczenia suwerenności państwa, pod warunkiem: przystąpienia do organizacji ponadnarodowej oraz organizacji gwarantujących pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe; przyjęcia zasady przychylności prawu międzynarodowemu, przyjęcia zasady odrzucenia wojny (wprost określoną jedynie w konstytucjach Republiki Włoskiej i Ustawie Zasadniczej Niemiec).

Trzecie założenie odnosi się do teorii współzależności państw, opartej na strukturze UE. Powołanie odrębnej struktury organizacyjnej wyposażonej w suwerenne uprawnienia przekazane jej przez państwa członkowskie, powoduje silną zależność między państwami pod względem gospodarczym, ekonomicznym, prawnym, która uniemożliwia wzajemne prowadzenie wojny, jak również czyni ją nielogiczną i nieopłacalną. Jednocześnie zacieśnianie współpracy następuje równolegle z procesem konstytucjonalizacji prawa wspólnotowego przez realizację zasad konstytucyjnych w systemie prawa wspólnotowego.

Rozwinięcie wskazanych założeń ujęte jest w czterech rozdziałach.

Przedmiotem badań podjętych w rozdziale I jest proces powstania i rozwoju społeczności międzynarodowej oraz jej stosunku do problemu wojny i pokoju. Zostanie poddany analizie okres od XVII wieku do czasów współczesnych. Celem rozważań podjętych w tej części pracy jest wykazanie, że wraz z rozwojem świadomości społeczności międzynarodowej następuje stopniowe zainteresowanie stworzeniem mechanizmów wspierających pokój i ograniczających możliwość prowadzenia wojen.

Rozważania nad społecznością międzynarodową i jej podejściem do problemu wojny i pokoju rozpoczynają się od 1648 r. - podpisania traktatu westfalskiego. Wybór ten podyktowany jest przeważającym w literaturze poglądem, że traktat ten ustanowił pierwsze reguły kształtujące stosunki między suwerennymi państwami, które obowiązywały praktycznie do końca II wojny światowej.

Kolejnym zagadnieniem, które poddane zostanie analizie to idee utworzenia struktur ponadnarodowych. Ich celem było zagwarantowanie "wiecznego pokoju" między państwami. W tej części pracy przedstawione zostaną różne koncepcje: cesarstwa światowego - obejmującego różne państwa akceptujące prymat cesarza, które proponował Dante Alighieri, federacji - koncepja I. Kanta, który podkreślał związek między pokojem a przeniesieniem do sfery międzynarodowej zasad demokratycznych.

Urzeczywistnienie wskazanych koncepcji nastąpiło w postaci dwóch uniwersalnych organizacji międzynarodowych: Ligi Narodów i Organizacji Narodów Zjednoczonych, które ukształtowały strukturę stosunków między państwami i zasady reagowania w sytuacjach konfliktowych. Celem tej części pracy nie jest gruntowna analiza wskazanych organizacji, ale zarysowanie problemu, jakim jest zachowanie pokoju przez organizacje międzynarodowe o charakterze ponadnarodowym.

Następnym zagadnieniem jest problem aksjologicznego uwarunkowania metod utrzymania pokoju. Jak zostanie wykazane każdy z okresów w historii ludzkości uwarunkowany był odmiennymi wartościami nadrzędnymi: tolerancja religijna, suwerenność, wolność, niepodległość. Współcześnie wartością, która stanowi nadbudową moralną dla działań międzynarodowych i krajowych jest godność człowieka i potrzeba jej ochrony.

W literaturze przedmiotu podkreśla się niejednokrotnie potrzebę wychowania społeczności międzynarodowej do pokoju. Rozwój idei personalistycznych zdecydowanie kształtuje jej światopogląd. Warto ponadto podkreślić wpływ katolickiej nauki społecznej, która głosi, że pokój nie może być osiągnięty inaczej niż przez stopniowe wychowanie społeczeństwa w określonych wartościach, których urzeczywistnienie będzie gwarancją pokoju. Wydaje się zasadne w tym miejscu wskazanie zaangażowania Jana Pawła II, który swoją postawą i nauczaniem wyznaczał drogę pokojowej współpracy dla wielu ludzi.

Rozdział II z uwagi na etapy rozwoju konstytucjonalizmu podzielony został na trzy podrozdziały stosownie do tychże etapów.

Ta część pracy stanowić będzie próbę wykazania zależności między kształtowaniem się zasad konstytucyjnych a zdolnością państwa do wypowiedzenia wojny. Zależność tę wskazał już I. Kant, który podkreślał, że pokój międzynarodowy zależny jest od sytuacji wewnętrznej państw. Zakładał on, że tylko państwa o ustroju republikańskim wykazują tendencje pokojowe. Stanowi to konsekwencję realizacji określonych zasad, które następnie "przenoszone" są do sfery zewnętrznej i kształtują relacje między różnymi państwami.

Szczególne zainteresowanie rozwojem zasad konstytucyjnych: równości i demokratycznej widoczne jest w poglądach B. Mirkine-Guetzewicha. Podkreślał on, że pokój międzynarodowy uzależniony jest od internacjonalizacji zasad konstytucyjnych. Zasada jedności prawa publicznego wprost zakłada, że urzeczywistnienie omawianych reguł możliwe jest w relacjach między jednostką i państwem, obywatelem i społeczeństwem oraz między państwami.

Analiza realizacji zasady równości oparta zostanie na koncepcji jej trójwarstwowej budowy zaproponowanej przez P. Policastro. Koncepcja ta koncentruje się na urzeczywistnieniu tej zasady w różnych relacjach zachodzących w państwie, wymienionych już wyżej:

W oparciu o tę systematykę dokonano podziału rozdziału na trzy okresy kształtowania się zasady równości w konstytucjach wybranych państw europejskich.

W pierwszym podrozdziale zostaną poddane analizie zasady wprowadzone do konstytucji XVIII-wiecznych na przykładzie konstytucji okresu rewolucji francuskiej. Badania koncentrować się będą na zasadach równości i wolności oraz przedstawicielstwa. Podjęta zostanie próba wykazania, że konstytucje te mimo głoszenia haseł wolności, równości i braterstwa nie miały charakteru pacyfistycznego i traktowały wojnę jako instrument dla osiągnięcia celów jednej warstwy społecznej - burżuazji.

Drugi podrozdział obejmować będzie analizę postanowień konstytucji okresu międzywojennego na przykładzie Konstytucji Rzeszy Niemieckiej oraz Rzeczpospolitej Polskiej z 1921 r. Celem tej części pracy jest udowodnienie, że katalog praw i wolności oraz ochrona praw określonych w konstytucji nie stanowi wystarczającej przesłanki warunkującej pokojową politykę państwa. Obydwie konstytucje dokonały konstytucjonalizacji praw socjalnych, które stanowiły wyraz żądań społecznych, i wyrównywały dysproporcje społeczne. Konsekwentnie utrzymany został demokratyczny sposób sprawowania władzy w państwie.

Trzeci podrozdział nawiązywać będzie do konstytucji uchwalonych już po II wojnie światowej. Jego celem jest udowodnienie, że przyjęcie godności człowieka jako fundamentalnej wartości w konstytucjach wybranych państw stanowi rzeczywisty element wspierający pokój. Jednocześnie podjęta zostanie próba wykazania, że konstytucje państw europejskich kształtowały swoje zasady w kierunku zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa (Ustawa Zasadnicza Niemiec i konstytucja Republiki Włoskiej) oraz rozszerzenia procesów integracyjnych (konstytucje Portugalii, Hiszpanii, Grecji, Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r.). Chronologicznie omówione zostaną: Konstytucja Republiki Włoskiej oraz Ustawa Zasadnicza Niemiec. Cechy wspólne obydwu konstytucji to:

Następnie przedstawione zostaną rozwiązania przyjęte w konstytucjach Hiszpanii i Portugalii. Są one istotne, ponieważ wskazują, że państwa, które przechodzą transformacje ustrojowe od rządów autorytarnych do demokratycznych, w sposób szczególny podkreślają zasadę suwerenności ludu, odwołują się do godności człowieka. Cechą wyróżniającą postanowienia tych konstytucji jest konstytucjonalizacja postanowień Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Stanowią one, że prawa i wolności ujęte w konstytucji muszą być interpretowane zgodnie z jej postanowieniami. Tym samym nadają im charakter uniwersalny. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej omówiona zostanie jako przykład konstytucji przyjętych w wyniku transformacji ustrojowych w państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Odwołuje się ona, podobnie jak poprzednio wskazane konstytucje, do godności osoby ludzkiej i poszanowania praw człowieka jako podstawowej wartości. Normuje zasadę demokratyczną oraz wprowadza postanowienia kształtujące relacje prawa krajowego i międzynarodowego, które dotyczą obowiązku wykonywania zobowiązań międzynarodowych, obowiązywania w systemie wewnętrznym norm prawa międzynarodowego oraz postanowień ściśle już korespondujących z dążeniami Polski do przystąpienia do UE jako możliwość ograniczenia suwerenności na rzecz organizacji międzynarodowej oraz bezpośredniego obowiązywania prawa takiej organizacji.

Rozdział III Ochrona praw człowieka na poziomie ponad państwowym gwarancją pokoju międzynarodowego stanowić będzie próbę wykazania szczególnego zainteresowania społeczności międzynarodowej problemem ochrony praw człowieka oraz określeniem standardów, które powinny tworzyć minimalny status jednostki. Jednocześnie należy zauważyć bardzo silną zależność między ochroną praw człowieka a pokojem, wskazywaną już przez T. Paine, który twierdził, że pokój jest możliwy jedynie przez zagwarantowanie: wolności, równości, godności jednostek oraz niepodległości, wolności i prawa narodów do samostanowienia .

Z drugiej strony rozwój katalogu praw człowieka doprowadził do oddzielenia się kategorii - prawa III generacji, inaczej określanych jako prawa zbiorowe, kolektywne. Jednym z praw ujętych w tej grupie jest prawo do pokoju. Należy jednak podkreślić, że wyodrębnienie tej kategorii łączy się jednocześnie z podkreśleniem, że to właśnie cała społeczność międzynarodowa posiada określone prawa, a nie jednostka. Prowadzi to do konstatacji, że pokój jest dobrem wspólnym dla wszystkich, bez względu na przynależność, pozycję, pochodzenie itd., ale również że powinien być w równej mierze realizowany w obrębie całej społeczności. Potwierdza to tezę, że pokój jest jeden i niepodzielny. Naruszenie pokoju jednej z grup społeczności międzynarodowej automatycznie oznacza naruszenie tego prawa całej społeczności międzynarodowej.

Charakter prawa do pokoju wskazuje na jego nadrzędność w stosunku do pozostałych praw człowieka. Urzeczywistnienie tego prawa uwarunkowane jest poszanowaniem i wykonywaniem poszczególnych praw człowieka chronionych na poziomie krajowym, międzynarodowym i ponadnarodowym. Wydaje się zatem zasadna teza, która zostanie udowodniona w pracy, że pełne zabezpieczenie praw człowieka, stworzenie systemów skutecznej ich ochrony stanowi podstawę do zapewnienia pokoju międzynarodowego. Należy również zauważyć, że problem ochrony praw człowieka na poziomie ponadpaństwowym łączy się "umiędzynarodowieniem jednostki", przesunięciem zainteresowania jednostką jako przedmiotem regulacji na podmiot regulacji międzynarodowej.

Celem więc tego rozdziału jest też udowodnienie, że rozwój międzynarodowych systemów ochrony praw człowieka ewaluował w kierunku "umiędzynarodowienia" jednostki, przyznania jej uprawnień w sferze prawa międzynarodowego. Zostanie ponadto podjęta próba wykazania, że występuje tendencja w kierunku wzrostu odpowiedzialności państwa za naruszenia praw i wolności określonych w aktach prawa międzynarodowego. Należy podkreślić, że problem odpowiedzialności państwa za naruszenie praw i wolności utożsamiany jest również z instytucją interwencji humanitarnej. Problem ten zostanie zasygnalizowany w pracy celowo w rozdziale I podczas omawiania możliwości użycia siły w stosunkach międzynarodowych, a nie w części dotyczącej systemów ochrony praw człowieka. Przemawiają za tym dwie kwestie. Po pierwsze, ochrona praw człowieka w omawianych systemach opiera się na metodach pokojowych przy wykorzystaniu instrumentów określonych w traktatach, a interwencja humanitarna, wbrew jej nazwie, łączy się z wykorzystaniem siły dla ochrony praw obywateli państwa. Po drugie, interwencja humanitarna wielokrotnie powoduje naruszenia tych samych praw.

Rozdział IV i ostatni podzielony zostanie na dwie podstawowe części. Pierwsza będzie ilustrować proces kształtowania się UE jako szczególnej formy współpracy między państwami. Druga natomiast stanowić będzie próbę określenia wpływu wspólnotowego systemu prawnego na kształtowanie się zasad konstytucyjnych normujących postępowanie państw i jednostek w płaszczyźnie ponadnarodowej.

Należy zauważyć, że w okresie po II wojnie światowej odżyły tendencje federalistyczne w Europie. Zakładały one utworzenie federacji jako gwarancji pokoju międzynarodowego. Przyjmując jako kryterium metodę utworzenia federacji wyróżniane są dwa ich typy: paktu federalnego oraz konstytuanty. W kontekście Wspólnot Europejskich istotne znaczenie miał pierwszy z wymienionych typów, który zakładał, że federacja może być osiągnięta przez stopniowe zacieśnianie współpracy między państwami w wyniku realizacji istotnych wspólnych celów w oparciu o specjalnie powołaną organizację ponadnarodową. Koncepcja ta nie zakładała natychmiastowego utworzenia federacji, ale stopniowy, konsekwentny proces, który miał doprowadzić do tak ścisłej zależności między państwami, która automatycznie przerodzi się w formalną federację. Czołowym przedstawicielem tej koncepcji był R. Schuman, a więc osoba, która rozpoczęła proces integracyjny, opracowała pierwszy projekt i zainicjowała dyskusje nad pierwszą Wspólnotą. Jak zostanie wykazane w pracy, Wspólnoty Europejskie rozwijały się zgodnie z tą teorią. Z tego wynika, że pokój jest niejako wpisany w samą ich istotę.

Druga istotna cecha UE to urzeczywistnienie zasad konstytucyjnych w stosunkach między państwami, między jednostką i obywatelami UE oraz między obywatelami UE a państwami. Proces rozwoju zasad konstytucyjnych rozpoczął się bezpośrednio po utworzenia Wspólnoty i nieustannie się rozwija.

Niniejsza książka powstała w oparciu o rozprawę doktorską pod tytułem Odrzucenie wojny i wsparcie pokoju we współczesnym konstytucjonalizmie, przedłożoną i obronioną 25 września 2007 r. na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Praca powstała pod kierunkiem dr. hab. Pasquale Policastro, prof. Uniwersytetu Szczecińskiego, któremu serdecznie dziękuję za pomoc i wsparcie naukowe. Chciałabym również złożyć podziękowania recenzentom mojej pracy, prof. dr. hab. Bogusławowi Banaszakowi i dr. hab. Dariuszowi Dudkowi, prof. KUL, za cenne uwagi i życzliwość oraz dr. hab. Arturowi Kusiowi za konsultacje i pomoc w przygotowaniu tej monografii.