Mitrus Leszek, Wpływ regulacji wspólnotowych na polskie prawo pracy

Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej radykalnej zmianie uległ polski system prawny. Regulacje wspólnotowe mają obecnie pierwszeństwo przed rozwiązaniami wewnętrznymi. Polacy są podmiotami prawa wspólnotowego, a na Polsce ciąży powinność wypełniania zobowiązań wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej. Wszystkie te czynniki spowodowały nałożenie na Polskę nowych obowiązków w dziedzinie stanowienia i stosowania prawa. Niniejsze opracowanie kompleksowo przedstawia mechanizmy oddziaływania regulacji wspólnotowych z zakresu prawa pracy na polskie ustawodawstwo wewnętrzne oraz wzajemne relacje między wspólnotowym a polskim porządkiem prawnym w tej dziedzinie.

Prawo ponadnarodowe wszechstronnie oddziałuje na systemy wewnętrzne państw członkowskich. Prawodawca wspólnotowy ustanawia dyrektywy, które powinny zostać zrealizowane przez ustawodawców krajowych. Mechanizm ten ma obecnie pełne zastosowanie w odniesieniu do polskiego porządku prawnego. Wpływ rozwiązań ponadnarodowych na prawo polskie zaznaczył się jednak już w okresie przedakcesyjnym. Jako państwo kandydujące Polska była zobowiązana dostosować swoje ustawodawstwo do standardów wspólnotowych. Proces ten wywarł daleko idący wpływ na polski system normatywny.

Jedną z dziedzin objętych procesem dostosowawczym było prawo pracy. Obecny kształt tej gałęzi prawa został w decydującym stopniu zdeterminowany koniecznością dostosowania do acquis communaitaire. Celem niniejszego opracowania jest ustalenie, w jakim stopniu prawo wspólnotowe wpłynęło na obowiązujące dziś uregulowania polskiego prawa pracy. Z tej perspektywy konieczne jest przeanalizowanie, czy polski ustawodawca prawidłowo wdrożył dyrektywy z zakresu prawa pracy oraz jakie są skutki ewentualnych uchybień procesu implementacyjnego.

Przedmiotem niniejszej książki jest również określenie zakresu oddziaływania regulacji ponadnarodowych na wewnętrzne prawo pracy w warunkach członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Rozważania dotyczą wpływu prawa wspólnotowego na dalszy rozwój polskich rozwiązań oraz znaczenia norm ponadnarodowych dla sytuacji podmiotów indywidualnych (w tym zwłaszcza pracowników, którym dyrektywy wspólnotowe przyznają określone uprawnienia).

Struktura książki jest następująca. W części I omówiona została swoistość ponadnarodowych rozwiązań dotyczących problematyki zatrudnienia, a także geneza wspólnotowego prawa pracy, jego zakres przedmiotowy oraz instrumenty normatywne regulujące stosunki pracy na poziomie ponadnarodowym. Opisane zostały również powiązania między regulacjami wspólnotowymi z zakresu prawa pracy a porządkami normatywnymi poszczególnych państw członkowskich.

Część II przedstawia formalne aspekty zbliżania polskiego prawa pracy do standardów ponadnarodowych. Omawia proces dostosowywania naszych rozwiązań wewnętrznych do ustawodawstwa wspólnotowego oraz poszczególne etapy wdrażania w Polsce dyrektyw wspólnotowych, a także technikę legislacyjną stosowaną przez polskiego ustawodawcę i potencjalne możliwości udziału partnerów społecznych we wdrażaniu rozwiązań ponadnarodowych.

Część III zawiera merytoryczną ocenę rezultatów procesu implementacji w Polsce dyrektyw z zakresu prawa pracy. Prezentuje te rozwiązania prawa polskiego, które przyjęto lub znowelizowano w celu zapewnienia zgodności ustawodawstwa wewnętrznego z normami ponadnarodowymi. Wskazuje również wady i nieprawidłowości procesu implementacji wspólnotowego prawa pracy w Polsce.

Część IV poświęcona jest kwestii zagwarantowania efektywności wspólnotowego prawa pracy. Dotyczy obowiązków, które ciążą na polskich sądach pracy w związku z koniecznością przestrzegania oraz stosowania wspólnotowego prawa pracy. Przedstawia również wpływ prawa wspólnotowego na status podmiotów indywidualnych, w tym zwłaszcza możliwości dochodzenia przed sądami krajowymi roszczeń wynikających z prawa wspólnotowego.

Część V zawiera całościowe podsumowanie rozważań oraz przedstawia kompleksowe wnioski dotyczące zakresu wpływu regulacji wspólnotowych na polskie prawo pracy.

Niniejsze opracowanie dotyczy prawa europejskiego w wąskim znaczeniu tego sformułowania. Przedmiotem rozważań jest "prawo wspólnotowe" rozumiane jako prawo I filaru Unii Europejskiej. Do tego obszaru należy bowiem zakwalifikować rozwiązania ponadnarodowego prawa pracy, które bezpośrednio i bardzo wyraźnie oddziałują na ustawodawstwo polskie. Jedynie zasygnalizowane zostały te regulacje przyjmowane w ramach Rady Europy, które powiązane są z normami wspólnotowymi oraz mogą wywrzeć wpływ na brzmienie przepisów ponadnarodowych.

W książce wykorzystano oficjalne tłumaczenia aktów prawa wspólnotowego opublikowane w specjalnym polskojęzycznym wydaniu Dziennika Urzędowego Wspólnot Europejskich. W niektórych miejscach - aby uniknąć dylematów interpretacyjnych - przytoczono odpowiednie przepisy w językach angielskim i niemieckim.

Nie ulega wątpliwości, że regulacje wspólnotowe wszechstronnie wpływają na prawo polskie. Obowiązek wdrożenia dyrektyw wspólnotowych zdeterminował w zasadniczym stopniu kształt polskich rozwiązań dotyczących zatrudnienia. Powinność zagwarantowania efektywności normom wspólnotowym nakłada nowe obowiązki na polskie sądy. Konieczność uwzględnienia dyrektyw wspólnotowych jest jednym z najważniejszych elementów, które określają kierunek działań zmierzających do rekodyfikacji prawa pracy.

Wskazane czynniki powodują, że znajomość wspólnotowego prawa pracy staje się niezbędna dla prawidłowego stanowienia i stosowania rozwiązań wewnętrznych, natomiast analiza wpływu regulacji ponadnarodowych na polskie prawo pracy jest zagadnieniem wyjątkowo aktualnym.

Leszek Mitrus

Kraków, grudzień 2005 r.