Sadza Arkadiusz, Wpływ decyzji Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej na postępowanie cywilne w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej

Zagadnienie wpływu decyzji administracyjnej na postępowanie cywilne – w przeciwieństwie np. do kwestii znaczenia wyroku karnego dla sądu cywilnego – nie było do tej pory przedmiotem żadnego opracowania monograficznego. Problemy dotyczące wpływu decyzji administracyjnej na przebieg postępowania cywilnego i rozstrzygnięcie sądu były wprawdzie poruszane w niektórych pracach procesualistów, zazwyczaj jednak miało to miejsce na marginesie rozważań bardziej ogólnych lub w publikacjach o charakterze przyczynków do dalszej dyskusji . Również w judykaturze brakuje zgodności co do sposobu postrzegania zasadniczych aspektów tego zagadnienia, w szczególności kwestii zakresu związania sądu decyzją administracyjną. Konsekwencją takiego stanu rzeczy są dostrzegalne w orzecznictwie sądów powszechnych trudności w dokonaniu oceny znaczenia decyzji administracyjnej dla przebiegu i wyniku konkretnego postępowania cywilnego.

Najbardziej ogólnym, z punktu widzenia nauki prawa procesowego cywilnego, celem niniejszej rozprawy było udzielenie odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące wpływu decyzji administracyjnej na wynik postępowania cywilnego. Rozważania na ten temat zdecydowano się jednak przeprowadzić z odniesieniem do konkretnej grupy postępowań cywilnych, tj. postępowań w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej oraz do konkretnej kategorii decyzji administracyjnych, jakimi są decyzje Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej . W ten sposób podstawowym i zasadniczym celem pracy stało się rozstrzygnięcie zagadnienia wpływu decyzji Urzędu Patentowego na postępowanie cywilne w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej i ustalenie, czy decyzje te mogą oddziaływać prejudycjalnie na wynik postępowania przed sądem cywilnym (a jeżeli tak, to jakie są konsekwencje prejudycjalnej zależności od tych decyzji dla sądu rozstrzygającego sprawę cywilną). Na dokonany wybór grupy postępowań i decyzji, na tle których analizowano zagadnienie wpływu decyzji administracyjnej na postępowanie cywilne, wpływ miały dwa istotne czynniki.

Przede wszystkim w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej – z uwagi na swoisty dualizm co do sposobu uzyskiwania w nich ochrony prawnej – problem wpływu decyzji administracyjnej na postępowanie cywilne ma szczególnie istotne znaczenie praktyczne. Kompetencję do rozstrzygania spraw dotyczących prawa własności przemysłowej przyznano bowiem w polskim systemie prawnym zarówno sądom orzekającym w postępowaniach cywilnych, jak i Urzędowi Patentowemu, który jest organem administracji publicznej. W konsekwencji w bardzo wielu postępowaniach cywilnych w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej zachodzi konieczność dokonania oceny znaczenia konkretnych decyzji Urzędu Patentowego dla rozstrzygnięcia sprawy cywilnej. Postępowanie cywilne w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej jest zatem niewątpliwie przykładem takiego postępowania, w którym potencjalna częstotliwość występowania przypadków zależności rozstrzygnięcia sprawy cywilnej od decyzji organu administracji publicznej jest ponadprzeciętnie wysoka.

Drugim czynnikiem, który rzutował na wybór tematu rozprawy, był natomiast fakt, że pomimo wspomnianych poważnych implikacji praktycznych zagadnienie wpływu decyzji Urzędu Patentowego na wynik postępowania cywilnego nie było dotychczas przedmiotem częstych analiz ani w doktrynie prawa cywilnego procesowego, ani też w nauce prawa własności przemysłowej. Z kolei w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych wyrażano na temat znaczenia decyzji Urzędu Patentowego dla orzeczenia sądu mocno zróżnicowane zapatrywania. Można zatem powiedzieć, że kwestia zależności istniejącej pomiędzy orzeczeniami sądów oraz decyzjami Urzędu Patentowego stanowi jeden z poważniejszych problemów, jakie nie zostały dotychczas rozwiązane przez doktrynę i judykaturę . Również i ta okoliczność przemawiała więc za potrzebą podjęcia badań na temat zależności rozstrzygnięcia sprawy cywilnej od decyzji administracyjnej z odniesieniem do tej konkretnej grupy decyzji oraz postępowań cywilnych.

Dla rozstrzygnięcia problemu, czy decyzje Urzędu Patentowego – a jeśli tak, to które z nich – mogą rzutować prejudycjalnie na wyroki sądu w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej, konieczne było przeanalizowanie wielu zagadnień szczegółowych. Zasadnicze znaczenie dla prowadzonych rozważań miało ustalenie znaczenia terminu „prejudycjalność”, który nie został zdefiniowany przez polskiego ustawodawcę. Dla określenia zakresu samodzielności sądu w przedmiocie rozstrzygania zagadnień prejudycjalnych niezbędne było również rozważenie zagadnienia związania sądu istniejącymi już decyzjami Urzędu Patentowego, a także wyjaśnienie, w jakich przypadkach zachodzą podstawy do zawieszenia postępowania cywilnego z uwagi na zależność rozstrzygnięcia sprawy cywilnej od decyzji administracyjnej, która nie została jeszcze wydana. Przeprowadzone rozważania miały także na celu uzyskanie odpowiedzi na nie mniej istotne pytania dodatkowe, zwłaszcza na pytanie o efektywność aktualnie funkcjonującego, dualistycznego modelu uzyskiwania ochrony prawnej w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej, a także o zasadność i potrzebę wyodrębnienia w polskim systemie prawnym wyspecjalizowanych sądów do spraw własności intelektualnej.

Osiągnięcie wskazanego celu rozprawy stało się możliwe dzięki wykorzystaniu kilku metod badawczych, z których najistotniejsze znaczenie miała metoda dogmatycznoprawna. W rozprawie zamieszczono również pewne uwagi prawnoporównawcze, przedstawiono w niej bowiem podstawowe zagadnienia związane z działalnością „specjalnych urzędów do spraw własności przemysłowej” oraz sądów rozstrzygających sprawy z zakresu prawa własności przemysłowej w wybranych europejskich systemach prawnych. Przedmiotem rozważań – w niezbędnym zakresie – były także regulacje normujące podstawy działalności Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej, które zostały przeanalizowane zwłaszcza na potrzeby oceny efektywności polskiego postępowania cywilnego w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej na tle rozwiązań prawa europejskiego. W niewielkiej mierze, a więc tam, gdzie było to konieczne lub choćby przydatne dla precyzyjnego wyjaśnienia omawianych w pracy zagadnień, zastosowanie podczas badań znalazła także metoda historycznoprawna.

Systematyka rozprawy została podporządkowana powyższym założeniom ogólnym. Dwa pierwsze rozdziały mają charakter wprowadzenia do bardziej szczegółowych rozważań i obejmują prezentację funkcjonującego na gruncie prawa własności przemysłowej dualizmu w zakresie sposobu uzyskiwania ochrony prawnej, równoznacznego z zawężeniem zakresu dopuszczalności drogi sądowej w sprawach tego rodzaju. W rozdziałach tych omówiono podstawowe, niezbędne z punktu widzenia dalszego wywodu zagadnienia dotyczące postępowań cywilnych i administracyjnych w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej, wyjaśniono też przyjęte w rozprawie znaczenie terminów „własność przemysłowa” i „prawo własności przemysłowej”. Zaprezentowano również szerokie uwagi na temat statusu prawnego Urzędu Patentowego oraz charakteru toczących się przed tym organem szczególnych postępowań administracyjnych.

W rozdziale 3 przedstawiono zagadnienie prejudycjalności w postępowaniu cywilnym, przy czym prowadzone w nim rozważania nie objęły jeszcze szczegółowych nawiązań do konkretnych problemów prejudycjalności w postępowaniach w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej, które omawiano w kolejnych rozdziałach rozprawy. Uzasadniając potrzebę wyodrębnienia tego rozdziału, należy jednak wskazać, że uprzednie uporządkowanie wyrażonych dotychczas w nauce poglądów na temat problemu prejudycjalności było niezbędne dla podjęcia rozważań szczegółowych co do dwóch aspektów tego zagadnienia, tj. zakresu związania sądu istniejącym już rozstrzygnięciem prejudycjalnym i zawieszenia postępowania cywilnego w sytuacji, gdy rozstrzygnięcie prejudycjalne nie zostało jeszcze wydane. Rozdział ten stanowi zatem swoistą „część ogólną”, będącą koniecznym dla należytego usystematyzowania wywodu wprowadzeniem do bardziej szczegółowych rozważań zaprezentowanych w kolejnych rozdziałach pracy. Rozważania objęte trzecim rozdziałem rozprawy mają przede wszystkim na celu precyzyjne wyjaśnienie terminu „prejudycjalność” oraz odróżnienie zależności prejudycjalnej od innych przykładów relacji pomiędzy dwoma toczącymi się postępowaniami. W rozdziale tym omówiono także teoretyczne metody rozstrzygania kwestii prejudycjalnych, jak również przeanalizowano problem sytuowania rozstrzygnięć prejudycjalnych na płaszczyźnie podstawy faktycznej orzeczenia sądu w sprawie cywilnej.

W kolejnych rozdziałach rozprawy natomiast, jak zaznaczono, znalazły się uwagi na temat szczegółowych aspektów wpływu decyzji Urzędu Patentowego na postępowanie cywilne w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej. Rozdział 4 zawiera rozważania dotyczące związania sądu decyzją Urzędu Patentowego mające na celu uzyskanie odpowiedzi na pytania o charakter i zakres tego związania oraz wskazanie, które z decyzji Urzędu Patentowego są dla sądu wiążące. Rozstrzygnięcie powyższych problemów było niezbędne dla osiągnięcia celu rozprawy, dopiero bowiem po ustaleniu, którymi decyzjami Urzędu Patentowego sąd jest związany i na czym związanie to polega, możliwe stało się udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy w przypadkach, w których istniejące już decyzje tego organu rzutują prejudycjalnie na wyrok sądu (tj. w przypadkach zależności prejudycjalnej w przyjętym w rozprawie znaczeniu), sąd może samodzielnie rozstrzygać objęte takimi istniejącymi już decyzjami kwestie prejudycjalne. Przed rozstrzygnięciem wskazanego zagadnienia w rozdziale 4 rozważono różne zapatrywania na temat zakresu mocy wiążącej decyzji administracyjnych w postępowaniu cywilnym, przede wszystkim zaś najpopularniejszy w ostatnim czasie pogląd, że poza decyzjami konstytutywnymi wiążące dla sądu są tylko decyzje deklaratywne wydane w sprawach o merytorycznie administracyjnoprawnej naturze. W celu ustalenia zakresu związania sądu cywilnego decyzją administracyjną podjęto także problematykę wpływu wadliwości decyzji na jej znaczenie w postępowaniu cywilnym oraz omówiono koncepcję tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnych. W rozdziale tym zawarto także m.in. szczegółowe rozważania na temat kolizji praw własności przemysłowej oraz zakresu związania sądu decyzją zapadłą w postępowaniu zgłoszeniowym lub rejestracyjnym w sprawie o ochronę praw osób trzecich.

Ostatni, piąty rozdział rozprawy miał zaś za przedmiot zagadnienie zawieszenia postępowania cywilnego ze względu na zależność rozstrzygnięcia sprawy cywilnej od uprzedniej decyzji Urzędu Patentowego. Celem prowadzonych w tym rozdziale rozważań było przede wszystkim ustalenie, czy istnieją sytuacje, w których wspomniane decyzje rzutują na orzeczenie sądu cywilnego w sposób uzasadniający zastosowanie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. (przy czym analiza występujących w tym przedmiocie zależności przeprowadzona została odrębnie dla każdej z grup decyzji wydawanych przez Urząd Patentowy). W istocie zatem rozdział 5 miał na celu precyzyjne wskazanie, w jakich konkretnie sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej może pojawiać się problem prejudycjalnej zależności od decyzji Urzędu Patentowego, oraz rozstrzygnięcie, czy w razie braku wydania stosownej decyzji przez Urząd Patentowy sąd może rozstrzygnąć kwestię przekazaną do właściwości tego organu samodzielnie. Rozdział ten zawiera także spostrzeżenia pozwalające na ocenę efektywności polskiego, dualistycznego modelu uzyskiwania ochrony prawnej w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej, jak również postulaty de lege ferenda w kwestii proponowanego sposobu ukształtowania zakresu kompetencji Urzędu Patentowego.

Teoretyczną podstawę przeprowadzonych rozważań stanowiła relewantna literatura polska – przede wszystkim publikacje z zakresu prawa cywilnego procesowego oraz prawa własności przemysłowej, w tym prace na temat niedawnych zmian w ustawie z 30.06.2000 r. – Prawo własności przemysłowej – a także, w niezbędnym zakresie, piśmiennictwo obcojęzyczne (prace opublikowane w języku angielskim i niemieckim). Przy omawianiu problemów z zakresu postępowania administracyjnego uwzględniono również dorobek nauki prawa administracyjnego procesowego. Rozważając poszczególne zagadnienia procesowe i materialnoprawne, analizie poddano także orzeczenia polskich sądów, jak też judykaturę sądów unijnych i opinie rzeczników generalnych, przygotowywane na potrzeby rozstrzygnięć Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wcześniej: Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości).

W rozprawie uwzględniono stan prawny na 3.11.2020 r., powstały m.in. po wejściu w życie przepisów ustawy z 13.02.2020 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw , a także ustawy z 4.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw , jak również ustawy z 20.02.2019 r. o zmianie ustawy – Prawo własności przemysłowej i ustawy z 16.10.2019 r. o zmianie ustawy – Prawo własności przemysłowej oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych .

***

Niniejsza książka jest zaktualizowaną, zmodyfikowaną wersją rozprawy doktorskiej obronionej 11.06.2019 r. na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Szczególne wyrazy podziękowania za inspirację do podjęcia badań nad przedmiotowym zagadnieniem, nieocenioną pomoc merytoryczną, jak również zachętę do dalszego rozwoju naukowego kieruję w stronę promotora – prof. dra hab. Andrzeja Jakubeckiego. Za rzeczowe uwagi i inspirującą dyskusję serdecznie dziękuję recenzentom w przewodzie doktorskim, tj. prof. dr hab. Elwirze Marszałkowskiej-Krześ z Uniwersytetu Wrocławskiego oraz dr hab. Krystianowi Markiewiczowi, prof. UŚ, recenzentowi wydawniczemu natomiast, prof. dr hab. Tadeuszowi Wiśniewskiemu, jestem wdzięczny za cenne wskazówki na etapie poprzedzającym publikację książki. Podziękowania za życzliwość i wsparcie merytoryczne pragnę skierować również w stronę prof. dra hab. Ryszarda Skubisza z Katedry Prawa Unii Europejskiej UMCS w Lublinie. Praca ta nie mogłaby powstać również bez pomocy ze strony moich Najbliższych, którym również składam w tym miejscu szczególne wyrazy podziękowania za cierpliwość, wsparcie i wyrozumiałość.

Lublin, listopad 2020 r.