Gnela Bogusława (red.), Ustawowe ograniczenia swobody umów. Zagadnienia wybrane

Problematyka ustawowych ograniczeń swobody kontraktowej (swobody umów) jest doniosła teoretycznie i praktycznie. Wzrost liczby norm prawnych bezwzględnie wiążących lub semiimperatywnych, zawartych w przepisach rangi ustawowej, a ograniczających zasadę swobody umów, skłania do refleksji nad celowością tak licznych ograniczeń. Zasada swobody umów jest immanentnie związana z gospodarką rynkową, jednakże w pojęciu "ustawy", jako jednej z granic tej swobody, mieszczą się nie tylko imperatywne przepisy prawa cywilnego, lecz także przepisy prawa publicznego. Z tej przyczyny za pomocą instrumentów prawa cywilnego (sankcje za naruszenie granic swobody umów) chronione są także inne wartości niż autonomia woli stron umów zobowiązaniowych. W szczególności chodzi o ochronę tzw. interesu publicznego oraz o ochronę słabszej strony umowy zwanej konsumentem. Warto zastanowić się, czy ustawowa ochrona wymienionych przykładowo wartości nie idzie zbyt daleko w tym sensie, że zbędnie ogranicza zasadę swobody umów, która nadal powinna mieć fundamentalne znaczenie w prawie cywilnym, w tym w prawie handlowym. Zagadnienie jest aktualne szczególnie wobec trwających prac nad nowym kodeksem cywilnym. Bez względu na końcowy efekt tych prac (uchwalenie nowego albo kompleksowa nowelizacja obowiązującego kodeksu cywilnego) nie ulega wątpliwości, że polskie prawo cywilne wymaga prac nad jego spójnością oraz badań nad jego "publicyzacją". Ten postulat dotyczy także ustawowych ograniczeń swobody umów oraz ich skutków prawnych.

Niniejsza monografia wpisuje się w dyskusję nad celowością ustawowych ograniczeń swobody umów. Rozpoczyna ją rozdział poświęcony zagadnieniom ogólnym swobody umów, następne rozdziały zawierają opracowania dotyczące publicznoprawnych ograniczeń swobody umów i kolejno ograniczeń przewidzianych przez: prawo zamówień publicznych, prawo upadłościowe, prawo własności intelektualnej, prawo spółek, prawo ochrony konkurencji, prawo ochrony konsumenta, a także przez przepisy kodeksu cywilnego, przepisy regulujące podmiotowe ograniczenia swobody umów i przez przepisy dotyczące wybranych umów cywilnoprawnych. Podział omawianych problemów między poszczególne rozdziały nie ma w każdym przypadku charakteru rozłącznego. Ograniczenia ustawowe zasady swobody umów mają tylko w pewnym zakresie charakter wyłącznie publicznoprawny lub cywilnoprawny. W wielu umowach te granice wyznaczają zarówno prawo publiczne, jak i prawo prywatne kreujące normy imperatywne lub semiimperatywne. Układ opracowania pozwala na odczytanie tego stanu prawnego i występujących w nim tendencji.

Opracowania ujęte w niniejszej monografii powstały w związku z ogólnopolską konferencją naukową pt. "Ustawowe ograniczenia swobody kontraktowej", Kraków/Wierchomla, 16-18 września 2010 r., zorganizowaną przez Katedrę Prawa Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie z okazji 85-lecia tego Uniwersytetu oraz 50-lecia wspomnianej Katedry Prawa. Są one wynikiem naukowej współpracy pracowników katedr prawniczych uczelni ekonomicznych, tj. uniwersytetów ekonomicznych i akademii ekonomicznych, oraz uniwersyteckich katedr cywilistycznych i gospodarczych (handlowych).

Książka powinna zainteresować nie tylko prawników teoretyków i praktyków, lecz także członkow zespołów Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego oraz innych instytucji mających wpływ na tworzenie prawa, choćby ze względu na liczne postulaty de lege ferenda zawarte w nieniejszym opracowaniu.

Bogusława Gnela