Ambrożuk Dorota i in., Umowa przewozu osób i rzeczy w prawie polskim. Stan obecny i kierunki zmian

Prawo przewozowe stanowi „mozaikę wielu aktów normatywnych, różnej rangi i różnego zakresu uregulowania, obowiązujących w odniesieniu do poszczególnych gałęzi transportu”. To stwierdzenie wybitnego znawcy prawa przewozowego – profesora Władysława Górskiego – odnosiło się do stanu istniejącego przed uchwaleniem w 1984 r. ustawy – Prawo przewozowe. Po prawie 40 latach jest ono aktualne bardziej niż kiedykolwiek. Źródła prawa przewozowego – rozumianego ściśle jako regulacja o charakterze cywilnoprawnym dotycząca umowy przewozu osób i rzeczy – są bogate jak nigdy wcześniej. Obejmują one nie tylko akty prawa krajowego (zarówno rangi ustawowej, jak i podstawowej) oraz umowy międzynarodowe, ale także szereg rozporządzeń wydanych przez Unię Europejską. Unormowanie umowy przewozu, zwłaszcza w odniesieniu do przewozu osób, trafnie zatem można określić mianem multicentrycznego – akty prawne dotyczące tej umowy pochodzą z różnych ośrodków prawotwórczych, powstały w różnym czasie, podlegają różnym zasadom wykładni. Wszystkie te akty oddziałują na siebie, jedne z nich mają pierwszeństwo, inne stosowane są wyłącznie uzupełniająco. Istniejąca obecnie mozaika jest zazwyczaj trudna do odczytania bez szczegółowej analizy zakresu zastosowania poszczególnych aktów, wymagającej nierzadko odnoszenia się do innych źródeł prawa.

Dokonana ponad 40 lat temu częściowa kodyfikacja umowy przewozu w prawie polskim nie wytrzymała próby czasu. Będąca jej efektem ustawa – Prawo przewozowe w dalszym ciągu odgrywa ważną rolę, jednak zawarta w niej regulacja wymaga istotnych zmian. Wynika to nie tylko z niedoskonałości tej ustawy, nieprzystawania zawartych w niej rozwiązań do aktualnego systemu gospodarczego. Duże znaczenie mają także wspomniane powyżej procesy europeizacji prawa przewozu (zwłaszcza ochrony praw pasażerów) oraz jego globalizacji. Nie można też pomijać istotnego wpływu rozwoju poszczególnych gałęzi transportu, zmian technologicznych oraz dotyczących struktury wykonywanych przewozów. Wszystkie te procesy nakazują na nowo postawić pytanie o miejsce, metodę i treść regulacji umowy przewozu w prawie krajowym oraz o sposób określenia relacji pomiędzy regulacją krajową a aktami prawa międzynarodowego i unijnego. Celem niniejszej pracy jest próba odpowiedzi na to pytanie. Autorzy starają się wskazać miejsce uregulowania umowy przewozu – czy należy zachować odrębną ustawę normującą tę umowę, pozostawić jedynie regulację w Kodeksie cywilnym, czy też wybrać inne rozwiązanie? Czy oraz w jaki sposób ujednolicać regulację, a zwłaszcza zasady odpowiedzialności przewoźnika? Jak uregulować umowę przewozu osób w sytuacji, gdy w najistotniejszych gałęziach transportu została ona objęta prawem unijnym? Czy w obliczu globalizacji umowy przewozu podejmować starania stworzenia własnych, oryginalnych rozwiązań, czy raczej korzystać ze wzorców podsuwanych przez umowy międzynarodowe, a nawet bezpośrednio odsyłać do tych umów?

Wyrażone w niniejszej pracy poglądy mają być głosem w dyskusji. Niektóre tezy mogą wydawać się zbyt odważne lub całkowicie nietrafne. Wydaje się jednak, że naukowa refleksja nad aktualnym stanem regulacji umowy przewozu i kierunków jej rozwoju jest niezbędna, tak by przyszła regulacja tej umowy uzyskała kształt w pełni odpowiadający wymogom nowoczesnego transportu.