Woźniak Zbigniew, Umowa o dożywocie w prawie polskim

Monografie
Opublikowano: WKP 2019
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Umowa o dożywocie w prawie polskim

Autor fragmentu:

Wstęp

Umowa o dożywocie była instytucją pomijaną w opracowaniach naukowych z uwagi na niewielkie praktyczne jej wykorzystanie w stosunkach będących genezą tej regulacji, tj. w stosunkach panujących na wsi, z których dożywocie zostało wyparte przez umowę z następcą. Jedyne kompleksowe opracowanie umowy o dożywocie pochodzi z 1971 r. , a jego treść opisuje stosunek dożywocia w kontekście stosunku społecznego związanego z przeniesieniem nieruchomości rolnej na następców w celu zapewnienia płynnego przekazania gospodarstwa rolnego, bez uszczerbku dla produkcji rolnej, oraz zagwarantowania zbywcy prawa do dożywotniego utrzymania.

Od tego czasu praktyczne wykorzystanie tej umowy uległo diametralnej zmianie. W chwili obecnej rozluźnienie relacji rodzinnych oraz niewydolność systemu zabezpieczeń społecznych sprawiają, że umowa o dożywocie coraz częściej pojawia się w stosunkach miejskich jako narzędzie pozyskania dodatkowych źródeł utrzymania z wykorzystaniem nieruchomości. Umowa o dożywocie staje się również atrakcyjnym instrumentem lokowania środków pieniężnych przez instytucje finansowe, niebędące bankami, o dużej stopie zwrotu kapitału. Obecnie instytucje finansowe, w zamian za przeniesienie własności nieruchomości, chętnie zobowiązują się do zapewnienia zbywcy dożywotniego utrzymania, uzyskując w ten sposób korzyść w postaci różnicy między wartością spełnionych świadczeń a wartością nieruchomości w skali trudnej do osiągnięcia z wykorzystaniem innych instrumentów.

Tematem rozprawy jest umowa o dożywocie, tj. umowa losowa, w której zakres świadczeń, do których zobowiązuje się nabywca w zamian za przeniesienie własności nieruchomości, jest wyznaczany losem. Zakres świadczeń należnych dożywotnikowi jest wyznaczany zdarzeniem, którego zaistnienia nie można precyzyjnie przewidzieć. Celem pracy jest opisanie jedynie umowy o dożywocie. Poza zakresem zainteresowania pozostawać będą pozostałe umowy losowe (umowa z następcą) oraz umowy, których przedmiotem jest przeniesienie własności nieruchomości w zamian za periodycznie spełnianie oznaczonych świadczeń (umowa renty za wynagrodzeniem). W rozprawie nastąpi jednak porównanie stosunku dożywocia do innych zbliżonych stosunków cywilnoprawnych. Wymaga tego założenie kompleksowego opracowania umowy o dożywocie.

„Przypadkowość” umów o charakterze losowym oczywiście nie przejawia się w przeniesieniu własności nieruchomości, lecz w zakresie świadczeń, do których jest zobowiązany nabywca nieruchomości. Zakres świadczenia nabywcy nieruchomości wobec zbywcy zależy od elementu przypadkowego, jakim jest długość życia osoby uprawnionej, oraz od jej potrzeb.

Umowy nazwane o charakterze losowym, których treścią jest przeniesienie własności nieruchomości, mimo iż były przedmiotem dociekań nauki, w obecnej rzeczywistości gospodarki wolnorynkowej wywołują wiele wątpliwości, które dotychczas nie były poddane analizie. Dla przykładu można wskazać na kilka dotychczas nieomawianych problemów: chodzi między innymi o pojęcie i charakter prawny kauzy przysporzenia w tego typu umowach, czy możemy mówić o zrealizowaniu kauzy, w sytuacji gdy zbywca umiera w niedługim okresie po zawarciu umowy, co powoduje niewspółmierność świadczeń zbywcy i nabywcy, co nie jest bez znaczenia dla spadkobierców zbywcy. Czy istnieje możliwość wyboru prawa właściwego dla tego typu umów oraz jaki to ma wpływ na treść wzajemnych praw i obowiązków. Jaki wpływ mają umowy o charakterze losowym na inne instytucje prawa cywilnego, w tym w szczególności na ochronę wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika powstałej na skutek dokonania czynności prawnej tj. zawarcia umowy o dożywocie. Problematyczna pozostaje treść stosunku dożywocia, dopuszczalność nabywania nieruchomości przez osoby prawne, w tym instytucje finansowe, w zamian za dożywotnie utrzymanie, zakres ochrony dożywotnika, wpływ możliwej wielopodmiotowości stron tego stosunku na jego wykonywanie, zmianę i ustanie. Wątpliwości budzą również skutki ustania tego stosunku.

Przedstawione wyżej problemy są jednymi z wielu, z jakimi można się spotkać, analizując współczesną problematykę umowy o dożywocie.

Dla właściwego wyjaśnienia omawianych instytucji pierwszy rozdział rozprawy zostanie poświęcony zagadnieniom teoretycznym w ogólności: m.in. kauzalności czynności prawnych, elementom stosunku obligacyjnego oraz rzeczowego, ekwiwalentności wzajemnych świadczeń.

W drugim rozdziale zostanie przeprowadzona analiza umowy o dożywocie w ujęciu statycznym. W tej części omówione zostaną charakter umowy o dożywocie, źródło powstania, forma, treść, strony, przedmiot, ochrona wierzyciela przed niewypłacalnością dożywotnika powstałą na skutek przeniesienia własności nieruchomości. W kolejnym rozdziale omówione zostanie dożywocie w ujęciu dynamicznym, tj. m.in. wykonywanie dożywocia, zmiana treści, procesowa ochrona uprawnień dożywotnika. W ostatnim rozdziale poruszona zostanie kwestia ustania stosunku dożywocia na skutek wszystkich możliwych zdarzeń prawnych oraz skutków ustania tego stosunku.

Autor fragmentu:

RozdziałI
Umowy o charakterze losowym – uwagi ogólne

I.Wprowadzenie

Rozwiązanie problemów zasygnalizowanych we wstępie niniejszej rozprawy nie może odbyć się bez teoretycznej analizy charakteru prawnego umów losowych. W założeniu autora to właściwe przedstawienie ogólnych teorii prawa cywilnego pozwoli na znalezienie odpowiedzi na pytania dotyczące pojęcia i charakteru prawnego kauzy przysporzenia w tego typu umowach, zrealizowania kauzy, w sytuacji gdy zbywca umiera w niedługim okresie po zawarciu umowy; wyboru prawa właściwego dla umowy o charakterze losowym, której przedmiotem jest przeniesienie własności nieruchomości; dopuszczalności zawierania nienazwanych umów o charakterze losowym, których przedmiotem jest przeniesienie własności nieruchomości; zakresu wzajemności świadczeń, wpływu tego typu umów na inne stosunki prawne.

Odpowiedź na te pytania wymaga właściwego umiejscowienia czynności prawnych o charakterze losowym w zbiorze czynności prawnych oraz gruntownego przeanalizowania elementów stosunków prawnych obligacyjnych i rzeczowych,...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX