Ged Monika, Ukończenie sądowego postępowania egzekucyjnego

Temat niniejszej publikacji dotyczy problematyki związanej z ukończeniem sądowego postępowania egzekucyjnego. Zagadnienie to nie było dotąd przedmiotem kompleksowej analizy. Nie doczekało się również opracowania w formie monografii. Inaczej kwestia ta przedstawia się w postępowaniu rozpoznawczym, gdzie powstało wiele opracowań dotyczących umorzenia czy też ogólnie – zakończenia tego postępowania . Z tego też względu niniejsze opracowanie stanowi próbę kompleksowego omówienia zagadnień dotyczących ukończenia sądowego postępowania egzekucyjnego na podobieństwo opracowań z zakresu postępowania rozpoznawczego.

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o procesie cywilnym stanowią konstrukcję modelową dla odpowiedniego jej stosowania do pozostałych postępowań cywilnych uregulowanych w tym kodeksie. Dzieje się tak za sprawą art. 13 § 2 k.p.c., tj. nakazu odpowiedniego stosowania przepisów o procesie do innych rodzajów postępowań cywilnych, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Regulacje z zakresu postępowania procesowego mają charakter kompleksowy, a ich odpowiednie stosowanie w pozostałych rodzajach postępowań sugeruje, że te ostatnie nie mają takiego charakteru. Spostrzeżenie to należałoby odnieść również do węższego zakresu, tj. do przepisów odnoszących się do ukończenia postępowania cywilnego. Błędne byłoby jednak stosowanie tak daleko idącego uproszczenia, którego bez dogłębnej analizy materii dotyczącej innych rodzajów postępowań cywilnych nie da się zastosować. Zagadnienie to wydaje się być szczególnie ciekawe w odniesieniu do sądowego postępowania egzekucyjnego, którego związek z postępowaniem procesowym wydaje się oczywisty. Jednocześnie całość materii dotyczącej postępowania egzekucyjnego charakteryzuje szczególna specyfika, determinowana jego celem.

Główny problem badawczy stanowi ustalenie, czy przepisy o sądowym postępowaniu egzekucyjnym zawierają kompleksową regulację szczególną odnoszącą się do jego ukończenia, przez co nie zachodziłaby w tym zakresie potrzeba odpowiedniego stosowania przepisów o procesie.

Właściwe podejście do tak sformułowanego problemu badawczego wymagało dostosowania do niego struktury wywodu. W pierwszej kolejności należało ustalić, czym jest postępowanie egzekucyjne oraz jaki jest jego cel. W dalszej kolejności autorka zdecydowała się na podjęcie rozważań nad rozumieniem pojęcia ukończenia postępowania egzekucyjnego. Dopiero wówczas możliwe stało się szczegółowe omówienie tego zagadnienia.

Przeprowadzone badania mają charakter dogmatycznoprawny. Uwzględniają przy tym praktyczne aspekty stosowania prawa. Podstawową metodą badawczą jest metoda dogmatyczna, przy pomocy której analizie poddano aktualny stan prawny. Towarzyszy jej metoda prawnoporównawcza, stosowana w badaniu rozwiązań przyjętych w innych obszarach prawa krajowego oraz w wybranych państwach europejskich.

Podczas prowadzonych rozważań pojawiła się konieczność odniesienia się do rozwiązań obowiązujących w postępowaniu o zbliżonym charakterze i funkcjach. Z tego względu wybór materiału porównawczego nie był przypadkowy. Przedmiotem porównania uczyniono wybrane rozwiązania zawarte w ustawie z 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Nie sprowadza się ono jednak wyłącznie do uwag natury sygnalizacyjnej. Przedmiotem oceny uczyniono ewentualną zasadność przeniesienia niektórych rozwiązań obowiązujących w postępowaniu administracyjnym na grunt sądowego postępowania egzekucyjnego. Rozważania nad regulacjami o postępowaniu egzekucyjnym stworzyły sposobność do uczynienia przedmiotem analizy również prawodawstwa państw obcych, tj. Niemiec oraz Francji.

Syntetyczny charakter publikacji obejmuje zgłębienie istoty oraz charakteru, jaki ustawodawca zamierzał nadać poszczególnym instytucjom przewidzianym w postępowaniu egzekucyjnym związanym z jego ukończeniem. Posłużenie się metodą historycznoprawną pozwoliło na zrozumienie procesów tworzenia tych instytucji poprzez sięgnięcie do ich genezy. Odwołania do rozwiązań obowiązujących pod rządem rozporządzenia z 29.11.1930 r. – Kodeks postępowania cywilnego stanowiły materiał pomocniczy w rozstrzyganiu zagadnień spornych. Pełniły one również funkcję porównawczą przy ocenie zasadności dokonanych na gruncie procedury egzekucyjnej reform.

Temat monografii znajduje odzwierciedlenie w jej strukturze. Rozdział pierwszy rozpoczyna prezentacja ogólnych zagadnień dotyczących postępowania egzekucyjnego. Punktem wyjścia do dalszych rozważań było ustalenie znaczenia takich pojęć jak postępowanie egzekucyjne, egzekucja czy też sprawa egzekucyjna. W dalszej kolejności należało ustalić, jak należy rozumieć ukończenie postępowania egzekucyjnego oraz co mieści się w tym pojęciu. Pozwoliło to na przejście do szczegółowej analizy zagadnień związanych z tytułową problematyką.

Rozdział drugi dotyczy zagadnień związanych z ukończeniem postępowania egzekucyjnego w inny sposób niż przez jego umorzenie. Ponieważ ten sposób ukończenia postępowania egzekucyjnego stanowi realizację celu tego postępowania, zagadnienia z nim związane wymagały dogłębnej analizy. W pierwszej kolejności należało ustalić, jakie czynności organu egzekucyjnego są ściśle związane z chwilą ukończenia tego postępowania we wspomniany sposób. W dalszej kolejności omówieniem objęto czynności, jakie organ egzekucyjny jest zobowiązany podjąć w związku z ukończeniem postępowania.

W rozdziale trzecim podjęto próbę całościowego omówienia materii związanej z umorzeniem sądowego postępowania egzekucyjnego. Oprócz analizy porównawczej oraz historycznej, skupiono się na ocenie obowiązujących rozwiązań oraz praktycznej przydatności ich zastosowania. Przedstawiono również proponowane rozwiązania kwestii dyskusyjnych oraz praktyczną przydatność obowiązujących rozwiązań. Rozdział ten stanowi próbę usystematyzowania poglądów dotyczących dopuszczalności i zasadności stosowania w postępowaniu egzekucyjnym przepisów części ogólnej Kodeksu postępowania cywilnego. W tym obszarze dużo miejsca poświęcono kwestiom dopuszczalności odpowiedniego przenoszenia w obszar postępowania egzekucyjnego instytucji właściwych dla postępowania rozpoznawczego, takich jak odrzucenie oraz cofnięcie pozwu. Analizie poddano również zagadnienie zakresu odpowiedniego stosowania art. 355 k.p.c. w postępowaniu egzekucyjnym. Jedną z kwestii problematycznych stała się zasadność funkcjonowania w sądowym postępowaniu egzekucyjnym instytucji umorzenia postępowania z mocy samego prawa. W rozdziale tym autorka podjęła również rozważania nad zasadnością wprowadzenia do postępowania egzekucyjnego odmowy wszczęcia egzekucji. Instytucja ta, jako nieznana dotąd sądowemu postępowaniu egzekucyjnego, stanowi novum, którego znaczenie w ramach sposobów ukończenia postępowania egzekucyjnego należało ustalić. Uwaga autorki skoncentrowała się przede wszystkim na następstwach, jakie dla postępowania egzekucyjnego powoduje odmowa wszczęcia egzekucji. Ponieważ regulacje dotyczące ukończenia postępowania egzekucyjnego znajdują się także w innych niż Kodeks postępowania cywilnego aktach prawnych, również te regulacje stały się przedmiotem zainteresowania autorki. O kompleksowości materii odnoszącej się do tytułowego zagadnienia nie przesądza wyłącznie ujęcie jej w jednym akcie prawnym. Podsumowanie rozważań stanowią wnioski oraz własne stanowisko autorki co do dostrzeżonych kwestii o charakterze spornym.

Ścisły związek z ukończeniem postępowania egzekucyjnego wykazuje obowiązek ustalenia i rozliczenia kosztów w nim powstałych. Z tego względu zdecydowano się na poruszenie w rozdziale czwartym problematyki związanej z kosztami postępowania egzekucyjnego. Rozważania ograniczono jednak wyłącznie do kosztów, które pozostają w ścisłym związku z ukończeniem postępowania. Podjęto również próbę rozwiązania praktycznych problemów związanych z wykładnią obowiązujących przepisów. Podstawowe znaczenie we wskazanym rozdziale przypisano problematyce zasad ponoszenia kosztów postępowania egzekucyjnego.

Rozdział piąty odnosi się do funkcjonujących w postępowaniu egzekucyjnym środków zaskarżenia. Analiza problematyki pojawiającej się w ramach tego zagadnienia funkcjonalnie wiąże się z rozstrzygnięciami w przedmiocie ukończenia postępowania egzekucyjnego. Konieczne było zatem skupienie uwagi na praktycznych problemach interpretacyjnych wynikających z obowiązujących przepisów oraz podjęcie próby rozstrzygnięcia kwestii najbardziej pilnych.

W podsumowaniu zawarto wnioski z przeprowadzonej analizy całości materii będącej przedmiotem rozważań. Szczególne znaczenie w tej części mają jednak postulaty de lege ferenda.

Niniejsza publikacja powstała jako rozwinięcie tematyki poruszonej w rozprawie doktorskiej obronionej w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Pragnę podziękować szanownym recenzentom – Pani prof. ALK dr hab. Joannie Studzińskiej, Panu dr. hab. Marcinowi Dziurdzie oraz Panu prof. dr. hab. Sławomirowi Cieślakowi za cenne uwagi zawarte w recenzjach, które wzbogaciły niniejszą monografię. Składam również najserdeczniejsze podziękowania mojemu promotorowi prof. dr. hab. Tadeuszowi Wiśniewskiemu za opiekę naukową, wszystkie rady i wskazówki udzielone mi podczas pisania rozprawy, a także za poświęcony czas.

Szczególne podziękowania kieruję do moich rodziców, rodziny oraz najbliższych. To dzięki ich wsparciu rozwijam się zawodowo oraz naukowo.