Korczak Jerzy (red.), Układ administracji publicznej

Jak stało się to już swoistą tradycją tego cyklicznego wydarzenia naukowego, samo sformułowanie tematu X Krakowsko-Wrocławskich Spotkań Naukowych Administratywistów, które odbyły się w dniach 21–22 września 2019 r. we Wrocławiu, rodziło więcej wątpliwości niż pewności co do sposobu jego interpretacji i tym samym operacyjnego zastosowania, zwłaszcza przez referentów występujących w trakcie trzech sesji plenarnych . Jednakże tym razem wybór był podyktowany miejscem odbywania obrad, a właściwie postacią z nim związaną w sposób szczególnie ważny, jako że w 2019 r. mijała nie tylko 50. rocznica założenia Instytutu Nauk Administracyjnych na wrocławskim wydziale prawniczym, ale też 50. rocznica śmierci współzałożyciela Instytutu i zarazem wrocławskiej szkoły administratywistycznej Profesora Franciszka Longchampsa.

Jubileuszowe, dziesiąte już spotkanie zostało poświęcone zagadnieniu o fundamentalnym znaczeniu dla nauk administracyjnych – układowi administracji publicznej, którego konceptualizację zawdzięczamy Franciszkowi Longchampsowi, jednemu z najwybitniejszych przedstawicieli tych nauk, a zarazem założycielowi wrocławskiej szkoły administratywistycznej. Przyczyn tego wyboru jest wiele, jak choćby ta, że jest on swoistym zwieńczeniem dotychczasowych tematów przewodnich dziewięciu spotkań, bo każdy z nich wpisywał się w układ administracyjny w Longchampsowskim ujęciu. Jak także i ta, że w obecnych warunkach funkcjonowania państwa dyskusja nad układem jest bardzo aktualna. Jednak najważniejsze związane są z postacią Autora tej koncepcji, jako że w 2019 r. minęła również 70. rocznica publikacji Założeń nauki administracji, w których przedstawił ją jako składową proponowanego przez siebie pojęcia administracji publicznej, co splatało się swoiście z obu wspomnianymi rocznicami: śmierci Profesora Longchampsa i założenia Instytutu. Organizatorzy X Krakowsko-Wrocławskich Spotkań Naukowych Administratywistów – pracownicy Instytutu Nauk Administracyjnych Uniwersytetu Wrocławskiego – chcieli, w formie najpierw naukowej debaty, a następnie tradycyjnej publikacji, obie okoliczności podkreślić i uczynić z nich motyw przewodni jubileuszowego spotkania.

Koncepcja układu administracyjnego, jak dostrzega się to w doktrynie, nie jest dostatecznie upowszechniona i wykorzystana , co więcej, z racji politycznych okoliczności ukazania się pierwszego wydania Założeń nauki administracji groziło jej zupełne zapomnienie, decyzją władz cenzorskich bowiem cały nakład został przeznaczony do zniszczenia . Profesor Longchamps sam nie doczekał się ponownego jej wydania mimo październikowej odwilży i powolnego otwierania na zachodnioeuropejską i amerykańską naukę, ale też nad monografią ciążyło swoiste fatum, bo gdy po solidarnościowym przełamaniu autorytarnej władzy córka Profesora Małgorzata Longchamps, wówczas adiunkt w Instytucie Nauk Administracyjnych, podjęła starania o ponowne wydanie pracy swojego ojca, to jej przedwczesna śmierć w 1989 r. znacznie utrudniała prace wydawnicze. Mimo tych przeciwności, dzięki wytrwałości Profesora Jana Jeżewskiego i wielu współpracowników Instytutu w czasopiśmie „Prawo” serii wydawniczej „Acta Universitatis Wratislaviensis” w 1991 r. ukazało się II wydanie tej publikacji, a potem też następne.

Przez wszystkie te lata sama koncepcja układu administracyjnego była jednak wykorzystywana, ale głównie we wrocławskiej szkole administratywistycznej, znajdując swoją kontynuację metodologiczną przede wszystkim w podręczniku pod redakcją Tadeusza Kuty wydanym w 1985 r. , a także refleksy w pracach przedstawicieli innych ośrodków naukowych . Istniała zatem potrzeba dalszej jej kontynuacji, a przede wszystkim ustalenia, na ile założenia jej Autora są przydatne dla współczesnych badań nad administracją publiczną.

Mimo wielu obaw co do samego wyboru tematu, ale też co do możliwości jego realizacji w przygotowanych wystąpieniach, okazało się po raz kolejny, że spotkanie dwóch odmiennych przecież w swym charakterze ośrodków administratywistycznych, bo o ile myśl Longchampsowska jest zawsze obecna w badaniach wrocławskich, o tyle zdecydowanie mniej rozpowszechniona jest w badaniach krakowskich, może przynieść zaskakujące i bogate treściowo wyniki. Do nich dołączyły się zgłoszone już po obradach propozycje bardzo ciekawych i wartościowych artykułów naukowych przygotowanych przez przedstawicieli obu ośrodków, które razem z tekstami wygłoszonych referatów składają się na niniejszy tom.

Wygłoszone wówczas wystąpienia referatowe i wywołane nimi gorące dyskusje, a także pozostałe teksty ukazały nowe spojrzenie na koncepcję układu administracyjnego, już to jako układu kompetencyjnego, już to jako układu stanowisk publicznych, już to jako układu działań. W prezentowanych w niniejszej monografii zbiorowej artykułach znalazły się rozważania nad miejscem koncepcji w metodologii nauk administracyjnych, a zatem nie tylko w samej nauce administracji, składające się na część I. W dalszym toku rozważań (część II) prześledzono skutki zastosowania Longchampsowskiej triady czynników wyznaczenia układu – tych, które uwzględniają obiektywne prawa natury i nauk ścisłych wkraczających do administracji na różne sposoby (czynników koniecznościowych), tych, które obligują administrację do określonych zachowań (czynniki powinnościowe), i tych, które pozwalają w projektowaniu struktur i procedur działania zyskać większą swobodę i elastyczność (czynniki dowolnościowe). Wreszcie w III części znalazły się artykuły poświęcone egzemplifikacji zastosowania koncepcji układu w administracyjnym prawie materialnym i ustrojowym.

Przy tej okazji wyrażam gorące podziękowania Wszystkim, dzięki którym X Krakowsko-Wrocławskie Spotkania Naukowe Administratywistów przebiegły – jak zawsze, począwszy od 2010 r. – w atmosferze naukowej uczty najwyższej jakości, szczególne podziękowania kierując do Osób Zaangażowanych w powstanie niniejszej publikacji.

Jerzy Korczak

Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie pojęcia układu administracyjnego, które zostało przedstawione przez Franciszka Longchampsa w rozprawie pt. Założenia nauki administracji (Wrocław 1949). Pojęcie układu administracyjnego (układu administracji publicznej) nie jest bowiem często używane w nauce administracji . Przyczyną tego faktu może być brak zrozumienia tego pojęcia, stanowiącego ważny element koncepcji nauki administracji, która wydaje się być nadal bardzo atrakcyjna i użyteczna.

Pojęcie to rzeczony Autor wykorzystywał w pierwszej kolejności do wyodrębnienia przedmiotu badań nauki administracji. Nauka ta miała być w jego ujęciu „teorią zjawisk i stosunków, które są rozmieszczone na kilku płaszczyznach rzeczywistości i w swoisty sposób powiązane” . Jej zadaniem było zaś badanie administracji publicznej „takiej, jaką jest rzeczywiście i we wszystkich ukształtowaniach” . Wyodrębnienia przedmiotu badań dokonywał według pewnych założeń wstępnych, do których skrótowo odniesiono się w punkcie I.

W punkcie II omówiono założenie o dwoistej strukturze rzeczywistości, która wyjaśnia podstawową różnicę pomiędzy układem a zjawiskiem administracji publicznej.

W kolejnym punkcie przedstawiono to, w jaki sposób F. Longchamps opisywał zjawisko administracji publicznej. Skomentowano również poszczególne elementy tego opisu.

W punkcie IV przedstawiono natomiast w zarysie poglądy z dziedziny antropologii kultury, zbieżne z poglądami F. Longchampsa, które pozwalają lepiej zrozumieć istotę pojęcia układu administracyjnego.

Niniejszy artykuł nie będzie odnosił się natomiast do analizy układu , tj. do jego elementów składowych czy też czynników (dowolnościowych, powinnościowych itp.), które na tej układ wpływają. Nie będzie też odnosił się do postulowanej przez F. Longchampsa metody badawczej („metody badania oglądowego” ), mającej na celu „poznanie administracji publicznej w konkretnej postaci, tj. poznanie konkretnych układów administracyjnych i konkretnych zjawisk administracyjnych” .

W zakończeniu starano się też skrótowo odpowiedzieć na ogólniejsze pytanie: co dają nauce prawa badania nad administracją, prowadzone według sformułowanych w ww. publikacji założeń (co daje jej przedstawiona przez F. Longchampsa koncepcja nauki administracji ).